1 tydzień temu
– szczyt NATO w Hadze był pierwszym odbywającym się w Holandii, pierwszym z nowym sekretarzem generalnym Markiem Rutte oraz pierwszym od powrotu Donalda Trumpa do władzy;
– to Trump ze swoją nieprzewidywalnością był najpoważniejszą zmienną, od której w dużej mierze zależał sukces dorocznego spotkania przywódców państw Sojuszu; wynik tego testu okazał się być pozytywny;
– sam fakt uczestnictwa Trumpa w szczycie oraz uniknięcie niespodziewanych zachowań z jego strony są sukcesem, tym bardziej, iż na przestrzeni ostatnich miesięcy istniały poważne obawy, czy USA pozostaną w NATO i jeżeli tak, to w jakim stopniu oraz formacie będą zaangażowane w realizację misji Sojuszu;
– sojusznicy zgodzili się na przyjęcie deklaracji o zwiększeniu wydatków na obronność do 5% PKB do 2032 r. z rozbiciem na 3,5% na siły zbrojne oraz 1,5% na wydatki „okołoobronne” (np. wzmocnienia infrastruktury krytycznej); jest to sukces nie do przecenienia zarówno dla NATO, jak i samego Trumpa, bez którego podjęcie takiego zobowiązania przez cały Sojusz nie byłoby realistyczne;
– NATO uniknęło sporów o wspieranie Ukrainy oraz stosunek do rosyjskiej agresji poprzez znaczne skrócenie w stosunku do poprzednich lat deklaracji końcowej, w której jedynie w jednym zdaniu wspomniano o Ukrainie, natomiast o Rosji w ogóle;
Wydatki na obronność – milowy krok do przodu
Najważniejszym ustaleniem szczytu było zaakceptowanie przez wszystkie 32 państwa członkowskie zobowiązania do podniesienia wydatków na obronność do poziomu 5% PKB, przy czym 3,5% PKB ma być przeznaczane na klasycznie pojmowane wydatki obronne (zgodnie z ich natowską definicją [1]), natomiast 1,5% będzie dotyczyło wydatków wspomagających obronność np. ochrony infrastruktury krytycznej czy rozbudowy przemysłu zbrojeniowego [2].
Horyzontem czasowym przyjętym dla realizacji nowego zobowiązania finansowego jest 2035 r. W międzyczasie co roku sojusznicy mają raportować postępy w realizacji celu, a w 2029 r. ma dokonać się generalny przegląd postępów oraz ocena sytuacji międzynarodowej. W oparciu o te czynniki oraz uaktualnione cele w zakresie zdolności NATO podejmie decyzję, czy uzgodniony pułap wydatków jest wystarczający czy należy go ponownie podnieść. Wsparcie wojskowe dla Ukrainy państwa członkowskie Sojuszu będą mogły zaliczyć do wydatków na obronność [3].
Istniały obawy o to, iż Hiszpania, która w stosunku do PKB przeznaczyła na obronność w 2024 r. najmniej w całym NATO [4], nie przystąpi do deklaracji, co wprost sugerował przed szczytem premier Pedro Sanchez [5]. Taka decyzja Madrytu wysłałaby negatywny sygnał do pozostałych państw członkowskich i prawdopodobnie wywołałaby podobne decyzje u kilku innych państw, jednak ostatecznie zobowiązanie zostało przyjęte jednogłośnie.
Zgoda wszystkich państw członkowskich NATO na zadeklarowanie tak znacznego zwiększenia wydatków na obronność jest bardzo dużym sukcesem całego Sojuszu, który nie byłby możliwy do osiągnięcia bez roli Donalda Trumpa. To on już w 2018 r. (podczas pierwszej kadencji), czyli na 4 lata przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę, postulował, aby państwa NATO przeznaczały 4% PKB na obronność [6]. Natomiast po ponownym wygraniu wyborów w listopadzie 2024 r. i jeszcze przed zaprzysiężeniem w styczniu 2025 r. zażądał od sojuszników wydawania 5% PKB na ten cel [7], co jego administracja forsowała w kolejnych miesiącach.
Choć w Sojuszu istnieje od dłuższego czasu powszechne przekonanie o tym, iż obowiązujący od 2014 r. pułap 2% PKB nie przystaje do obecnej skali wyzwań, to jednak potrzebna była presja ze strony nowej administracji amerykańskiej, polegająca na jednoznacznym apelu do sojuszników o przejęcie ciężaru odstraszania konwencjonalnego w Europie połączona z obawami o wystąpienie Waszyngtonu z Sojuszu lub przynajmniej znaczne zmniejszenie przezeń zaangażowania w misję kolektywnego odstraszania i obrony.
Odstraszanie i obrona – kolejny krok naprzód
Znaczne zwiększenie wydatków na obronność jest niezbędne dla realizacji najważniejszego spośród trzech kluczowych zadań (core tasks) NATO, jakim jest kolektywne odstraszanie i obrona (deterrence and defense). W Hadze przywódcy państw Sojuszu potwierdzili przyjęte przez ministrów obrony na początku czerwca 2025 r. tzw. cele w zakresie zdolności wojskowych (capability targets) [8], które są przypisane do poszczególnych państw członkowskich i razem tworzą wspólną pulę zdolności niezbędnych do „wypełnienia treścią” nowych planów obronnych i wdrożenia w życie tzw. Nowego Modelu Sił NATO. Zakłada on postawienie przez NATO w stan gotowości 100 tys. żołnierzy w ciągu pierwszych 10 dni konfliktu, kolejnych 300 tys. w ciągu 30 dni, a dalej 500 tys. w ciągu roku (w sumie 800 tys.) [9].
W ten sposób dopełnił się kolejny etap cyklu tzw. planowania obronnego NATO (Defense Planning Process) [10], rozpoczętego w 2019 r. od decyzji politycznej (political guidance). Przyjęto pówczas niejawną strategię militarną, a następnie dla jej wdrożenia opracowano dwie koncepcje wojskowe i rozpoczęto pracę nad nowymi planami obronnymi [11][12]. Na szczycie w Madrycie w 2022 r. opublikowano nową koncepcję strategiczną Sojuszu, która wyznaczyła trzy priorytety dla NATO, z których najważniejszym jest odstraszanie i obrona, a to dlatego, iż – zgodnie ze strategią – najbardziej znaczącym i bezpośrednim zagrożeniem dla bezpieczeństwa sojuszników jest Rosja [13]. Następnie na szczycie w Wilnie w 2023 r. zaakceptowano nowe plany obronne dla trzech teatrów działań [14]. W kolejnym etapie NATO przygotowało indywidualne cele w zakresie zdolności, zatwierdzone w tym roku. Od stopnia i tempa ich realizacji przez poszczególne państwa w kolejnych latach będzie zależał stopień gotowości Sojuszu do wspólnej obrony.
NATO wobec Ukrainy i Rosji, czyli jak uniknąć problemów
W deklaracji wieńczącej szczyt w Hadze jedynie w jednym zdaniu wspomniano, iż sojusznicy podtrzymują swoje suwerenne zobowiązanie do ciągłego wspierania Ukrainy i zaznaczono, iż jej bezpieczeństwo przyczynia się do bezpieczeństwa państw NATO [15]. Suwerenny charakter zobowiązań poszczególnych stolic do przekazywania pomocy Kijowowi został podkreślony prawdopodobnie na życzenie Waszyngtonu, który obawia się antagonizowania Rosji poprzez angażowanie Sojuszu we wsparcie dla Ukrainy. Z drugiej strony NATO za pośrednictwem swoich struktur cały czas pomaga Ukrainie militarnie np. poprzez powołane do życia w oparciu o decyzję szczytu w Waszyngtonie w 2024 r. dowództwo NSATU [16].
Deklaracja pomija kwestię potępienia Rosji za jej agresję wobec Ukrainy oraz nie zawiera żadnego passusu dotyczącego przyszłego członkostwa Ukrainy w NATO, czemu jednoznacznie sprzeciwia się administracja Donalda Trumpa. Sekretarz generalny Mark Rutte jedynie na konferencjach prasowych wspominał o tym, iż w mocy pozostaje przyjęte na szczycie w Waszyngtonie w 2024 r. zapewnienie ze strony Sojuszu o nieodwracalnym charakterze perspektywy członkostwa Ukrainy w NATO [17]. W Hadze odbyło się spotkanie Rady NATO-Ukraina jedynie w formie roboczej kolacji na szczeblu ministrów spraw zagranicznych.
NATO a Indo-Pacyifk – rozczarowanie
Premier Nowej Zelandii Christopher Luxon był jedynym przywódcą państw partnerskich NATO z obszaru Indo-Pacyfiku (tzw. grupa AP4, czyli Asia-Pacific 4, rzadziej IP4, w skład której wchodzą również Australia, Japonia i Korea Południowa), który uczestniczył w haskim szczycie. Pozostałe trzy były reprezentowane przez przedstawicieli niższego szczebla. Wcześniej przez trzy lata z rzędu na doroczne spotkanie przywódców państw NATO (jedynie w Waszyngtonie nie zjawił się premier Australii) przybywali liderzy wszystkich czterech państw AP4, co sprawia, iż na poziomie dyplomatycznym tegoroczny szczyt przyniósł pewien zastój w relacjach z tymi państwami.
Również deklaracja końcowa szczytu nie zawiera żadnej wzmianki o współpracy z partnerami. W poprzednich latach NATO regularnie podkreślało w swoich dokumentach wspólnotę interesów z państwami AP4 w obszarze bezpieczeństwa, podpisywało z nimi indywidualne programy partnerstwa oraz wciągało je w różne inicjatywy [18]. Powrót Donalda Trumpa do władzy mógłby wpłynąć pozytywnie na dowartościowanie pacyficznego kierunku polityki NATO, jednak paradoksalnie obecna administracja amerykańska oczekuje od Sojuszu zawężenia pola zainteresowań i skupienia się na głównej misji, jaką jest obrona obszaru euroatlantyckiego, głównie przed Rosją.
Wnioski
Szczyt NATO w Hadze należy uznać za istotny sukces. Po pierwsze dlatego, iż przywódcy zdołali podjąć decyzję o podniesieniu poziomu finansowania obronności do 5% PKB, co jeszcze kilka miesięcy temu wydawało się celem nierealistycznym. Było to możliwe dzięki roli Donalda Trumpa, który jeszcze przed ponownym objęciem władzy w styczniu 2025 r. jednoznacznie zażądał od sojuszników przyjęcia takiego celu. Drugim ważnym sukcesem było samo uczestnictwo Trumpa w szczycie, uniknięcie niespodzianek oraz potwierdzenie amerykańskiego zobowiązania do kolektywnej obrony i to pomimo faktu, iż w ostatnich miesiącach istniały poważne i uzasadnione obawy odnośnie do tego, czy USA będą skłonne pozostać zaangażowane w misję Sojuszu w dotychczasowej formule.
Najważniejszym zadaniem dla NATO w najbliższych miesiącach i latach będzie realizacja postanowień tego i poprzednich szczytów, czyli wystawienie przez wszystkich sojuszników przypisanych do nich sił dla realizacji nowych planów obronnych, co nie będzie możliwe bez faktycznego zwiększenia wydatków na obronność oraz na rozbudowę bazy przemysłowo-wojskowej.
Bibliografia:
[1] Defence expenditures and NATO’s 2% guideline, NATO, 17.06.2025, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49198.htm
[2] The Hague Summit Declaration, NATO, 25.06.2025, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_236705.htm
[3] The Hague Summit Declaration, op.cit.
[4] Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2024), NATO, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2024/6/pdf/240617-def-exp-2024-en.pdf
[5] Csongor Körömi, Laura Kayali, Spain’s NATO spending deal under fire, Politico, 23.06.2025, https://www.politico.eu/article/spain-pedro-sanchez-mark-rutte-the-hague-spending-deal-under-fire/
[6] Ewen MacAskill, Pippa Crerar, Donald Trump tells NATO allies to spend 4% of GDP on defence, The Guardian, 11.07.2018, https://www.theguardian.com/world/2018/jul/11/donald-trump-tells-nato-allies-to-spend-4-of-gdp-on-defence
[7] Georgi Gotev, Trump says NATO members should spend 5% of GDP on defence, Euractiv.com, 8.01.2025, https://www.euractiv.com/section/politics/news/trump-says-nato-members-should-spend-5-of-gdp-on-defence/
[8] NATO Defence Ministers agree new capability targets to strengthen the Alliance, NATO, 5.06.2025, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_235900.htm?selectedLocale=en
[9] Jakub Graca, Sczczyt NATO w Waszyngtonie – nie tylko jubileuszowa symbolika, ale i znaczący krok naprzód, INE, 15.04.2024, https://ine.org.pl/szczyt-nato-w-waszyngtonie-nie-tylko-jubileuszowa-symbolika-ale-i-znaczacy-krok-naprzod/
[10] NATO Defence Planning Process, NATO, 16.04.2025, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49202.htm
[11] Brussels Summit Communiqué, NATO, 14.06.2021, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_185000.htm?selectedLocale=en
[12] Justyna Gotkowska, Jacek Tarociński, Co po Madrycie? Szczyt NATO a bezpieczeństwo wschodniej flanki, OSW, 5.07.2022, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2022-07-05/co-po-madrycie-szczyt-nato-a-bezpieczenstwo-wschodniej-flanki
[13] NATO 2022 Strategic Concept, ACT NATO, 29.06.2022, https://www.act.nato.int/wp-content/uploads/2023/05/290622-strategic-concept.pdf
[14] Justyna Gotkowska, Jakub Graca, Szczyt NATO w Wilnie: przełomy i niespełnione nadzieje, OSW, 13.07.2023,https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-07-13/szczyt-nato-w-wilnie-przelomy-i-niespelnione-nadzieje
[15] The Hague Summit Declaration, op.cit.
[16] Relations with Ukraine, NATO, 20.06.2025, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_37750.htm?#nsatu
[17] Closing press conference by NATO Secretary General Mark Rutte at the 2025 NATO Summit in The Hague, NATO, 25.06.2025, https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_236505.htm?selectedLocale=en
[18] Robert Pszczel, Nowy Horyzont. NATO wobec Indo-Pacyfiku a bezpieczeństwo Polski, OSW, lipiec 2024, https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Raport-OSW_Nowy%20horyzont.%20NATO%20wobec%20Indo-Pacyfiku%20a%20bezpiecze%C5%84stwo%20Polski.pdf
