Święta w innym wydaniu

Święta Bożego Narodzenia kojarzą się nam z wigilią, łamaniem się opłatkiem, pierwszą gwiazdką i prezentami. ale to, jak my, jako Polacy, obchodzimy Boże Narodzenie, nie jest tak uniwersalne, jak się może wydawać. Niektóre regiony Polski wyróżniają się daniami, jakie pojawiają się na świątecznym stole. Czasem też, tak jak w przypadku Łemków – jednej z czterech uznawanych w Polsce mniejszości etnicznych – święta Bożego Narodzenia wiążą się z całkiem innymi zwyczajami i tradycjami kultywowanymi do dziś, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Tak właśnie jest w przypadku Piotra Barny, mieszkającego w South River w New Jersey, który, pomimo iż urodził się w USA, do dziś podtrzymuje i dzieli się z innymi swoimi łemkowskimi świątecznymi tradycjami, które w jego rodzinie w Polsce przekazywane są od dziesiątek lat właśnie w taki sposób.

Podczas świątecznych spotkań serwowane są tradycyjne polskie, łemkowskie dania

Święta Bożego Narodzenia Łemkowie obchodzą 6 i 7 stycznia, wg kalendarza juliańskiego. Już od ponad 7 lat w ten właśnie wieczór Piotr Barna organizuje w swoim domu tradycyjną łemkowską wigilię. – Sam pomysł powstał, ponieważ chciałem podzielić się moją kulturą z moimi bliskimi, ale też po to, aby zachować tradycje i obyczaje, zarówno te łemkowskie, jak i nasze, rodzinne. Dziś nasze łemkowskie święta w South River stały się doroczną tradycją, na którą przyjaciele czekają cały rok – relacjonuje Piotr Barna „Białemu Orłowi”. Grono chętnych na wzięcie udziału w dorocznej świątecznej uczcie Piotra też się powiększa – w tym roku w spotkaniu uczestniczył choćby burmistrz South River Peter Guindi.

Spotkania dają możliwość ich organizatorowi dzielenia się swoją kulturą i rodzinnymi tradycjami z bliskimi

Czym się charakteryzuje łemkowska wigilia? Piotr wspomina święta, które jako dziecko miał okazję spędzić w Polsce, gdzie przygotowania do wigilii wiązały się z całodniowym sprzątaniem domu, co symbolizuje oczyszczanie ducha, oraz przygotowywaniem świątecznych potraw. – Po ukazaniu się na niebie pierwszej gwiazdki dziadek wychodził do obory nakarmić zwierzęta, po czym wracał do domu ze słomą, którą kładło się na stole pod obrusem – wspomina Piotr. – Wszyscy zasiadali w tradycyjnych strojach przy stole zastawionym dwunastoma potrawami symbolizującymi 12 apostołów – dodaje.

Na łemkowskiej wigilii, którą w ich własnym języku nazywa się świętym wieczorem, nie może zabraknąć kutii, choć jak wspomina Piotr, często podawane były też wegetariańskie gołąbki. Zamiast od opłatka wieczerza zaczyna się dzieleniem czosnkiem, który symbolizuje oczyszczenie, zdrowie i odporność. Wieczór kończy się wspólnym kolędowaniem, wizytą kolędników i pasterką, ale w przeciwieństwie do większości polskich domów tego wieczoru nie obdarowuje się bliskich prezentami. Prezenty przynosi Święty Mikołaj, który wg łemkowskiej tradycji i juliańskiego kalendarza przychodzi 19 grudnia.

Wigilijne spotkania są szczególnym wydarzeniem dla lokalnej łemkowskiej społeczności

W świątecznych spotkaniach Piotra biorą udział też inni Łemkowie z South River i innych części New Jersey, gdzie okazuje się, iż ich społeczność wcale nie jest taka mała. W ciągu roku organizowane są różne kulturalne wydarzenia nawiązujące do łemkowskich tradycji, a Łemków zamieszkałych w USA zrzesza kilka organizacji, w tym „Young Lemkos of America” z siedzibą w Bridgewater w New Jersey, której Piotr jest członkiem.

Doroczne spotkania Piotra realokowane są na bieżąco członkom rodziny w Polsce, relacje często umieszczane są też w mediach społecznościowych poświęconym społeczności i kulturze łemkowskiej. – Wierzę, iż to, co tutaj robimy, jest inspiracją dla innych Łemków i ogólnie dla wszystkich, iż pokazujemy, iż warto kultywować, kontynuować i dzielić się z innymi naszymi tradycjami, które są częścią tego, kim jesteśmy, i iż to od nas, od młodego pokolenia, zależy ich przetrwanie – mówi Piotr Barna, podsumowując kolejną edycję tego specjalnego i wyjątkowego wieczoru.

Darek Barcikowski
Fot. Archiwum Piotra Barny

Łemkowie to mniejszość etniczna od wieków zamieszkująca tereny Beskidu Niskiego i Sądeckiego. Wywodzą się z grupy wschodniosłowiańskiej, a ich obecność w Polsce wiąże się z osadnictwem wołoskim i ruskim w Karpatach. Posługują się językiem łemkowskim. W ich kulturze dominują tradycje pasterskie oraz muzyka, literatura i rękodzieło. Łemkowie przez wieki zachowali odrębność kulturową i religijną, wyznając w większości prawosławie lub grekokatolicyzm. Podczas Akcji „Wisła” w 1947 roku Łemkowie zostali masowo przesiedleni na zachodnie ziemie Polski. Choć żyją w rozproszeniu, Łemkowie pozostają dumni ze swojej odrębności i starają się o jej zachowanie.