Stało się. Unia zakazuje – właściciele domów muszą dostosować się do nowych zasad

Polscy właściciele domów, którzy w ostatnich latach zainwestowali znaczne środki w wymianę przestarzałych pieców węglowych na nowoczesne kotły gazowe, stoją przed kolejnym poważnym wyzwaniem finansowym i logistycznym. Unia Europejska podjęła przełomową decyzję o całkowitym wycofaniu z użycia wszystkich urządzeń grzewczych wykorzystujących paliwa kopalne, w tym popularnych w Polsce pieców gazowych. Ten ambitny proces transformacji energetycznej w sektorze mieszkalnym rozpocznie się już w nadchodzącym roku i zakończy się pełnym zakazem stosowania technologii gazowych w 2040 roku.

fot. Warszawa w Pigułce

Pierwsze konsekwencje tej decyzji odczują polscy właściciele domów już w 2025 roku, kiedy to nastąpi całkowite wstrzymanie publicznego wsparcia finansowego na zakup i instalację pieców gazowych. W praktyce oznacza to zakończenie dopłat w ramach niezwykle popularnego programu „Czyste Powietrze”, który przez lata stanowił główne narzędzie walki ze smogiem w Polsce. Jedynym wyjątkiem od tej reguły będą systemy hybrydowe, w których kocioł gazowy współpracuje z odnawialnymi źródłami energii, pełniąc wyłącznie funkcję dodatkowego źródła ciepła w okresach szczytowego zapotrzebowania lub niesprzyjających warunków atmosferycznych.

Jeszcze bardziej rygorystyczne przepisy wejdą w życie w 2030 roku. Od tego momentu wszystkie nowo budowane obiekty mieszkalne w całej Unii Europejskiej będą musiały spełniać wyśrubowany standard zeroemisyjny. Ta regulacja w praktyce oznacza, iż deweloperzy i indywidualni inwestorzy nie będą mogli instalować w nowych budynkach żadnych urządzeń grzewczych wykorzystujących paliwa kopalne, włączając w to gaz ziemny. Rozwiązania takie jak pompy ciepła, fotowoltaika czy instalacje geotermalne staną się standardem w nowym budownictwie.

Najbardziej radykalna i kosztowna zmiana nastąpi jednak dopiero w 2040 roku, kiedy to wszystkie istniejące piece gazowe na terenie Unii Europejskiej będą musiały zostać wymienione na całkowicie ekologiczne, bezemisyjne źródła ogrzewania. Ta bezprecedensowa decyzja wynika bezpośrednio z unijnej dyrektywy dotyczącej charakterystyki energetycznej budynków, której nadrzędnym celem jest całkowita eliminacja emisji dwutlenku węgla z sektora mieszkaniowego i usługowego.

Dodatkowym ciosem dla właścicieli instalacji gazowych będzie wprowadzenie w 2027 roku nowego systemu handlu emisjami, znanego jako EU ETS 2. Choć opłaty emisyjne nie będą nakładane bezpośrednio na indywidualnych konsumentów, to jednak eksperci rynku energetycznego nie mają wątpliwości, iż dostawcy paliw kopalnych przerzucą dodatkowe koszty związane z zakupem uprawnień emisyjnych na odbiorców końcowych. W efekcie już za trzy lata możemy spodziewać się znaczącego wzrostu cen gazu ziemnego, co dodatkowo zmniejszy ekonomiczną atrakcyjność tego rozwiązania.

Przedstawione zmiany stanowią integralną część ambitnej strategii klimatycznej Unii Europejskiej, zawartej w kompleksowym pakiecie legislacyjnym Fit for 55. Głównym celem tego pakietu jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 procent do 2030 roku w porównaniu z poziomem z 1990 roku. W dalszej perspektywie Unia dąży do osiągnięcia pełnej neutralności klimatycznej do 2050 roku, co wymaga głębokich zmian we wszystkich sektorach gospodarki, ze szczególnym uwzględnieniem energetyki, transportu i budownictwa.

Polski rząd, świadomy ogromnych wyzwań, jakie te regulacje stwarzają dla polskich obywateli, prowadzi intensywne negocjacje z Komisją Europejską. Głównym postulatem strony polskiej jest opóźnienie wprowadzenia systemu ETS 2 o co najmniej trzy lata, co dałoby polskim gospodarstwom domowym więcej czasu w dostosowanie się do nowych wymogów. Jednak eksperci i analitycy rynku energetycznego zgodnie podkreślają, iż niezależnie od wyniku tych negocjacji, właściciele domów powinni już teraz rozpocząć planowanie przejścia na alternatywne źródła ogrzewania.

Sytuacja jest szczególnie paradoksalna i frustrująca dla osób, które w ostatnich latach, zachęcone rządowymi programami wsparcia, zainwestowały znaczne środki w wymianę starych, emisyjnych pieców węglowych na nowoczesne kotły gazowe. Teraz, zaledwie kilka lat po tej inwestycji, będą zmuszone ponownie ponieść znaczne koszty związane z modernizacją systemu grzewczego, tym razem przechodząc na rozwiązania całkowicie bezemisyjne.

Według szacunków Instytutu Ekonomii Środowiska, koszt takiej transformacji dla przeciętnego gospodarstwa domowego może wynieść od 30 do 70 tysięcy złotych, w zależności od rodzaju wybranego rozwiązania i specyfiki budynku. Dla wielu polskich rodzin, szczególnie tych o niższych dochodach lub zamieszkujących starsze, słabo zaizolowane budynki, taki wydatek może być trudny do udźwignięcia choćby przy wsparciu programów dotacyjnych.

Eksperci z branży energetycznej zgodnie zalecają, aby przy planowaniu nowych instalacji grzewczych już teraz uwzględniać przyszłe wymogi unijne. Szczególnie rekomendowane są wieloźródłowe systemy hybrydowe, łączące różne technologie energii odnawialnej, które nie tylko będą mogły przez cały czas korzystać ze wsparcia finansowego, ale również zapewnią zgodność z przyszłymi regulacjami i większą niezależność energetyczną gospodarstw domowych.

Zdaniem specjalistów, optymalnym rozwiązaniem dla większości domów jednorodzinnych w polskich warunkach klimatycznych może być połączenie pompy ciepła z instalacją fotowoltaiczną, uzupełnione o magazyn energii. Taki system, choć początkowo kosztowny, zapewnia najniższe koszty eksploatacji w długiej perspektywie i minimalizuje zależność od zewnętrznych dostawców energii. Alternatywnie, dla budynków o bardzo dobrych parametrach izolacyjnych, rozwiązaniem może być ogrzewanie oparte wyłącznie na energii elektrycznej, pozyskiwanej z własnej instalacji fotowoltaicznej lub z sieci.

Branża grzewcza w Polsce już odczuwa skutki zbliżających się zmian. Producenci i dystrybutorzy kotłów gazowych raportują znaczący spadek popytu, podczas gdy firmy specjalizujące się w technologiach odnawialnych notują dwucyfrowe wzrosty sprzedaży. Wiele przedsiębiorstw intensywnie inwestuje w przekwalifikowanie pracowników i rozbudowę oferty o rozwiązania zgodne z przyszłymi regulacjami.

Rynek pracy również dostosowuje się do nowej rzeczywistości. Obserwujemy rosnące zapotrzebowanie na specjalistów w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej i inteligentnych systemów zarządzania energią. Jednocześnie tysiące instalatorów pieców gazowych stoi przed koniecznością przekwalifikowania się lub rozszerzenia kompetencji o nowe technologie.

Transformacja energetyczna w sektorze budynków mieszkalnych wynika z prostego faktu – ogrzewanie budynków i przygotowanie ciepłej wody użytkowej odpowiada za około 40% całkowitego zużycia energii w Unii Europejskiej i generuje blisko 36% emisji gazów cieplarnianych. Bez radykalnych zmian w tym obszarze osiągnięcie celów klimatycznych byłoby niemożliwe. Jednocześnie sektor ten oferuje ogromny potencjał redukcji emisji przy wykorzystaniu dostępnych już technologii.

Wiele europejskich państw już teraz intensywnie wspiera przechodzenie na bezemisyjne systemy ogrzewania. Przykładowo, Niemcy od 2024 roku wdrażają przepisy nakazujące, aby każdy nowo instalowany system grzewczy był zasilany w co najmniej 65% energią odnawialną. Z kolei Dania, Holandia i Szwecja mają jedne z najbardziej ambitnych planów dekarbonizacji sektora budynków, z jasno określonymi terminami wycofania technologii opartych na paliwach kopalnych.

Komisja Europejska zapewnia, iż transformacja będzie wspierana przez szereg programów finansowych, w tym specjalny Społeczny Fundusz Klimatyczny o wartości 86,7 miliarda euro, który ma pomóc najbardziej narażonym gospodarstwom domowym w przejściu na czystą energię. Część tych środków trafi również do Polski, jednak eksperci ostrzegają, iż ich wysokość może nie być wystarczająca wobec skali wyzwania.

Wyzwaniem dla Polski będzie również konieczność szybkiej rozbudowy i modernizacji sieci elektroenergetycznej, która musi zostać przygotowana na zwiększone zapotrzebowanie wynikające z elektryfikacji ogrzewania. Według szacunków Polskich Sieci Elektroenergetycznych, do 2040 roku zapotrzebowanie na energię elektryczną może wzrosnąć choćby o 50-60% w porównaniu z obecnym poziomem, co wymaga ogromnych inwestycji w infrastrukturę przesyłową i dystrybucyjną.

Transformacja energetyczna budynków stanowi ogromne wyzwanie organizacyjne, techniczne i finansowe, ale jednocześnie oferuje szansę na modernizację polskiego zasobu mieszkaniowego, poprawę efektywności energetycznej, zmniejszenie zależności od importowanych paliw kopalnych i poprawę jakości powietrza. najważniejsze będzie odpowiednie rozłożenie w czasie tego procesu oraz zapewnienie adekwatnego wsparcia dla gospodarstw domowych o niższych dochodach, aby transformacja przebiegła w sposób sprawiedliwy społecznie.

Dla milionów polskich właścicieli domów najważniejsze jest teraz zrozumienie kierunku zmian i odpowiednio wczesne zaplanowanie inwestycji w nowe systemy grzewcze. Eksperci zgodnie podkreślają, iż odkładanie tych decyzji w czasie może skutkować wyższymi kosztami w przyszłości oraz ryzykiem braku dostępności specjalistów i urządzeń w momencie, gdy popyt na rozwiązania bezemisyjne gwałtownie wzrośnie w związku ze zbliżającymi się terminami regulacyjnymi.