4 godzin temu
Polski system meldunkowy może niedługo przejść znaczącą transformację. Samorządy z całego kraju, z inicjatywy Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, wystąpiły z oficjalnym wnioskiem o przywrócenie sankcji karnych dla osób, które nie dopełniają obowiązku meldunkowego. Ta inicjatywa wywołuje mieszane uczucia wśród mieszkańców Polski, którzy w ostatnich latach przyzwyczaili się do braku konsekwencji za niedopełnienie tej formalności.
Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce, wygenerowany w DALL·E 3.
Mało kto zdaje sobie sprawę, iż mimo powszechnego przekonania, obowiązek meldunkowy w Polsce nigdy nie został zniesiony. Artykuł 27 ustawy o ewidencji ludności w dalszym ciągu nakłada na każdego obywatela Polski przebywającego na terytorium kraju bezwzględny obowiązek zameldowania się w miejscu pobytu stałego lub czasowego. Przepisy dają na to maksymalnie 30 dni od momentu przybycia do nowego miejsca zamieszkania. Problem polega jednak na tym, iż od 2013 roku, kiedy to znowelizowano kodeks wykroczeń, za nieprzestrzeganie tej powinności nie grożą żadne sankcje, co w praktyce sprawia, iż obowiązek ten stał się martwy.
Wcześniej sytuacja wyglądała zupełnie inaczej. Do 2013 roku artykuł 147 kodeksu wykroczeń przewidywał dla osób uchylających się od obowiązku meldunkowego surowe konsekwencje – od grzywny, przez naganę, aż po karę ograniczenia wolności. Uchylenie tego przepisu miało być krokiem w kierunku uproszczenia procedur administracyjnych i zmniejszenia biurokratycznej mitręgi, z jaką borykali się obywatele. W zamyśle ustawodawcy miało to również doprowadzić do unowocześnienia relacji państwo-obywatel, choć jak się okazuje, przyniosło więcej problemów niż korzyści.
Samorządy obserwują narastające trudności związane z brakiem aktualnych informacji o miejscu zamieszkania obywateli. Szczególnie dotkliwie odczuwają to gminy i powiaty, które pełnią rolę wierzycieli w różnorodnych postępowaniach administracyjnych. Śląski Związek Gmin i Powiatów, który jako pierwszy podjął oficjalną inicjatywę w tej sprawie, zwraca uwagę na pogłębiający się problem egzekwowania należności finansowych od dłużników.
W obecnej sytuacji prawnej, wiele osób świadomie wykorzystuje brak sankcji za niedopełnienie obowiązku meldunkowego, aby unikać odpowiedzialności finansowej. Uciekają przed komornikami, urzędami skarbowymi czy innymi wierzycielami, po prostu nie aktualizując swoich danych adresowych. W konsekwencji, pisma urzędowe, wezwania do zapłaty czy nakazy egzekucyjne trafiają pod nieaktualne adresy, co skutecznie paraliżuje system ściągania należności.
Problem staje się szczególnie wyraźny w sytuacjach, gdy gminy próbują egzekwować zaległe podatki lokalne, opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi czy inne należności administracyjne. Brak aktualnych danych meldunkowych sprawia, iż wszczęte postępowania egzekucyjne często okazują się bezskuteczne, a organy administracji ponoszą dodatkowe koszty związane z próbami ustalenia aktualnego miejsca pobytu dłużnika.
Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, gdy weźmiemy pod uwagę, iż od kilku lat dokumenty tożsamości, takie jak dowody osobiste, nie zawierają już informacji o adresie zameldowania. Ten zabieg, mający na celu zwiększenie trwałości dokumentów (nie trzeba ich wymieniać przy każdej zmianie adresu), w połączeniu z brakiem kar za niedopełnienie obowiązku meldunkowego, stworzył w społeczeństwie błędne przekonanie, iż meldunek to relikt przeszłości, który można całkowicie ignorować.
Samorządowcy z województwa śląskiego podkreślają w swoim stanowisku, iż problem nieprzestrzegania obowiązku meldunkowego ma znacznie szersze konsekwencje niż tylko utrudnienia w ściąganiu należności. Wpływa negatywnie na cały szereg czynności administracyjnych, począwszy od planowania przestrzennego, przez organizację wyborów, aż po zarządzanie usługami publicznymi takimi jak edukacja czy ochrona zdrowia.
Szczególnie dotkliwe są problemy związane z postępowaniami egzekucyjnymi. Organy egzekucyjne ponoszą dodatkowe wydatki związane z dokonywaniem nieskutecznych czynności skierowanych pod niewłaściwy adres. Często prowadzi to do sytuacji, w której postępowanie toczy się w oparciu o tzw. fikcję doręczenia – zakłada się, iż pismo zostało doręczone, mimo iż faktycznie adresat nigdy go nie otrzymał.
Paradoksalnie, brak aktualnego adresu zameldowania szkodzi nie tylko samorządom, ale również samym dłużnikom. Prowadzenie postępowania w oparciu o fikcję doręczenia pozbawia zobowiązanego możliwości skorzystania z przysługujących mu środków odwoławczych. Dłużnik traci szansę na przedstawienie swojego stanowiska, negocjowanie warunków spłaty czy skorzystanie z różnych form pomocy, jakie oferują w tej chwili samorządy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej.
Dodatkowo należy zauważyć, iż obecna sytuacja wytworzyła swego rodzaju nierówność między obywatelami. Osoby przestrzegające przepisów, które sumiennie dokonują zameldowania, są łatwo identyfikowane przez organy administracji i w konsekwencji częściej stają się przedmiotem działań egzekucyjnych. Natomiast ci, którzy ignorują obowiązek meldunkowy, zyskują nieuzasadnioną przewagę, umożliwiającą im unikanie odpowiedzialności.
Problem przestał być marginalny – szacuje się, iż w tej chwili choćby kilka milionów Polaków może przebywać pod adresami innymi niż te, które widnieją w oficjalnych rejestrach. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w dużych miastach, gdzie dynamika zmiany miejsca zamieszkania jest znacznie większa niż w mniejszych miejscowościach.
Przywrócenie kar za niedopełnienie obowiązku meldunkowego może być jednak kontrowersyjnym krokiem. Krytycy takiego rozwiązania wskazują, iż zamiast karać obywateli, należałoby raczej uprościć procedury meldunkowe i umożliwić dokonywanie tej czynności w całości drogą elektroniczną. Obecny system, mimo wprowadzenia pewnych ułatwień, wciąż wymaga od obywatela zgromadzenia szeregu dokumentów i często osobistego stawiennictwa w urzędzie, co zniechęca wielu, szczególnie młodych i mobilnych Polaków.
Inni eksperci zwracają uwagę, iż problem mógłby zostać rozwiązany przez stworzenie centralnego, zautomatyzowanego systemu śledzenia adresów korespondencyjnych, niezależnego od systemu meldunkowego. Taki system mógłby opierać się na dobrowolnych zgłoszeniach obywateli, którzy byliby motywowani do aktualizacji swoich danych możliwością korzystania z różnych usług publicznych online.
Pomimo tych alternatywnych propozycji, stanowisko Śląskiego Związku Gmin i Powiatów jest jednoznaczne – bez przywrócenia sankcji za niedopełnienie obowiązku meldunkowego, egzekwowanie należności przez samorządy będzie coraz trudniejsze, a straty finansowe ponoszone przez wspólnoty lokalne będą systematycznie rosły.
Inicjatywa śląskich samorządów nie jest odosobniona. W ostatnich miesiącach podobne głosy zaczęły pojawiać się w różnych częściach kraju. Wiele organizacji zrzeszających jednostki samorządu terytorialnego zgłasza podobne problemy i apeluje o szybkie rozwiązanie legislacyjne. Presja na rząd i parlament stopniowo rośnie, co może skutkować podjęciem prac nad odpowiednią nowelizacją przepisów jeszcze w tym roku.
Sytuacja wymaga znalezienia równowagi między interesem publicznym, reprezentowanym przez samorządy, a komfortem obywateli. Z jednej strony, gminy i powiaty potrzebują narzędzi do skutecznego zarządzania swoimi finansami i egzekwowania należności. Z drugiej strony, nadmierne obciążanie obywateli obowiązkami administracyjnymi może prowadzić do frustracji i spadku zaufania do instytucji państwowych.
Jedno jest pewne – obecny stan prawny, w którym obowiązek istnieje, ale nie ma żadnych konsekwencji za jego nieprzestrzeganie, tworzy szkodliwą fikcję prawną. Niezależnie od tego, czy zdecydujemy się na przywrócenie kar, czy też na całkowite zniesienie obowiązku meldunkowego, potrzebne jest spójne i jednoznaczne rozwiązanie, które zakończy trwający od 2013 roku stan zawieszenia.
Debata na temat przyszłości systemu meldunkowego w Polsce dopiero się rozpoczyna. W najbliższych miesiącach możemy spodziewać się intensywnych dyskusji zarówno w gremiach samorządowych, jak i na forum parlamentarnym. Od ich wyniku zależeć będzie, czy obowiązek meldunkowy pozostanie martwym przepisem, czy też stanie się ponownie istotnym elementem porządku administracyjnego w naszym kraju.
źródło: bezprawnik.pl/ Warszawa w Pigułce
