Samorządy alarmują: zbyt wolna wymiana „kopciuchów”
Polska należy do najbardziej zanieczyszczonych państw w Europie, a każdego roku przedwcześnie umiera tu 40 000 osób z powodu smogu. Wciąż 2,7 miliona domów jednorodzinnych i około pół miliona mieszkań ogrzewanych jest przestarzałymi, nieefektywnymi kotłami, tzw. „kopciuchami”. Organizacje samorządowe zrzeszające ponad 1000 gmin podpisały apel do premiera o poprawę działania programów wspierających modernizację budynków.
Problemy z programem „Czyste Powietrze”
Samorządowcy zwracają uwagę na gwałtowny spadek zainteresowania programem „Czyste Powietrze”. Po zmianach wprowadzonych w marcu 2025 roku liczba wniosków spadła czterokrotnie w stosunku do okresu przed zawieszeniem programu. Wskazują na nadmierną biurokrację, uznaniowość w interpretacji regulaminu przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska oraz długie oczekiwanie na rozpatrzenie wniosków i wypłatę dotacji.
Bardzo niskie zainteresowanie programem wynika z wciąż nierozwiązanych problemów takich jak: nadmierna biurokracja, uznaniowość w interpretowaniu regulaminu programu przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, wielomiesięczne zatory w rozpatrywaniu wniosków i wypłatach dotacji czy nadmiernie skomplikowane zasady programu
– Piotr Kuczera, prezydent Rybnika, Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych.
Według analizy Polskiego Alarmu Smogowego, przy obecnym tempie wymiany starych kotłów, proces ten potrwa ponad 30 lat.
Ograniczenia dla osób o niskich dochodach
Samorządowcy podkreślają, iż nowa wersja programu jest mało dostępna dla osób o niższych dochodach. Mechanizm prefinansowania nie działa efektywnie, a wiele firm nie chce realizować inwestycji w tej formule z obawy przed brakiem płatności.
Szczególnie martwi nas fakt, iż w praktyce dostęp do nowej wersji programu dla osób o niskich dochodach jest bardzo ograniczony. Tych ludzi nie stać na założenie kilkudziesięciu tysięcy złotych na inwestycję. Ten problem miał być rozwiązany przez mechanizm prefinansowania, ale w tej chwili wiele firm nie chce realizować projektów w tej formule, obawiając się, iż nie otrzymają płatności z programu.
– Tomasz Ożóg, zastępca burmistrza Skawiny, Stowarzyszenie Metropolia Krakowska.
Ryzyko utraty kompetencji i opóźnień
Wiele gmin zatrudnia ekodoradców wspierających mieszkańców w procesie termomodernizacji. Jednak niska efektywność programu „Czyste Powietrze” sprawia, iż samorządy rozważają redukcję tych stanowisk, co może opóźnić działania na rzecz poprawy jakości powietrza.
Obecnie coraz częściej włodarze gminni zastanawiają się czy jest sens dalej zatrudniać te osoby w sytuacji, gdy program Czyste Powietrze praktycznie nie działa. Zwolnienie tych ekodoradców opóźni niezbędne działania dla czystego powietrza o wiele lat. Długo budowany kapitał i kompetencje raz utracone bardzo ciężko będzie odbudować w przyszłości.
– Paweł Ścigalski, pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. czystego powietrza.
Apel o uproszczenie i przyspieszenie procedur
Samorządowcy apelują do premiera o ograniczenie biurokracji, automatyzację procesów, ujednolicenie procedur w całym kraju, informatyzację programu oraz odblokowanie finansowania dla osób o niższych dochodach. Podkreślają konieczność odbudowania zaufania do programu.
Jesteśmy zdeterminowani poprawiać jakość powietrza w naszych miejscowościach, jesteśmy do tego zobowiązani prawem w ramach Programów Ochrony Powietrza, z których samorządy są rozliczane przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska i Najwyższą Izbę Kontroli. Aby skutecznie wywiązać się z tych obowiązków, samorządy potrzebują sprawnie działających programów wspierających wymianę źródeł ciepła i termomodernizację budynków
– Piotr Kuczera.
Potrzeba wznowienia programów dla budynków wielorodzinnych
Samorządowcy wskazują także na konieczność wznowienia naborów do programów takich jak Fundusz Termomodernizacji i Remontów oraz „Ciepłe Mieszkanie”, które są w tej chwili wstrzymane. Programy te są szczególnie istotne w kontekście rosnących kosztów energii.
W dobie kryzysu energetycznego, wysokich cen energii programy te są szczególnie ważne, żeby obniżać rachunki gospodarstw domowych za ogrzewanie. Dlatego też apelujemy o zapewnienie finansowania, które pozwoli na nieprzerwaną i sprawną realizację tych programów
– Jakub Banaszek, prezydent Chełma, wiceprezes Związku Miast Polskich.
Korzyści z efektywnych programów modernizacyjnych
Według sygnatariuszy apelu, sprawnie działające programy termomodernizacji poprawią zdrowie społeczeństwa i mogą zmniejszyć liczbę przedwczesnych zgonów o ponad 20 tysięcy rocznie. Termomodernizacja pozwala na zmniejszenie rachunków za ogrzewanie choćby o połowę i zwiększa bezpieczeństwo energetyczne kraju. Oficjalnym celem programu „Czyste Powietrze” jest redukcja zużycia energii o 40 TWh, co odpowiada 5,5 mln ton węgla lub 4 mld m3 gazu ziemnego.
Źródło: PAP Media Room Energetyka
