1 dzień temu
28 maja 2025 r. Fundacja Instrat zorganizowała spotkanie Ministerstwa Klimatu i Środowiska z przedstawicielami regionów, które nie otrzymały wsparcia z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST). Spotkanie miało na celu omówienie problemów tych regionów i znalezienie sposobów na ich wsparcie. Wziął w nim udział Sekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska Krzysztof Bolesta oraz przedstawiciele NFOŚiGW.
Regiony wykluczone z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji
Do dyskusji z udziałem polskich regionów węglowych wykluczonych z FST zaprosiliśmy przedstawicieli:
- regionu oddziaływania kompleksu energetyczno-wydobywczego PGE Turów w Bogatyni (pow. zgorzelecki i lubański),
- region oddziaływania kopalni LW Bogdanka na Lubelszczyźnie,
- gminy zależne od elektrowni węglowych w Kozienicach (woj. mazowieckie) i Połańcu (woj. świętokrzyskie).
W spotkaniu udział wzięli m.in. Daniel Słowik, starosta powiatu łęczyńskiego, Rafał Gronicz, burmistrz Zgorzelca, Zbigniew Zjawin, starosta powiatu lubańskiego, Mariusz Prawda, burmistrz Kozienic oraz Jacek Nowak, Burmistrz Połańca, Robert Witek, Wiceprezes Zarządu ds. Inwestycji i Transformacji Energetycznej z Enei, Grzegorz Wątroba, Wiceprezes Zarządu ds. Inwestycji i Transformacji Energetycznej Enei Elektrowni Połaniec S.A., Paweł Kraszewski, Dyrektor Pionu HR w LW Bogdanka oraz Jan Michalski, Wiceprezes Zarządu ds. Operacyjnych PGE GiEK, Joanna Tokarczuk, Prezeska Stowarzyszenia na rzecz Rozwoju Innowacyjności Energetycznej STORIE, a także reprezentanci organizacji związkowych z w/w spółek.
Powyższe regiony – w przeciwieństwie do innych regionów węglowych w Polsce – nie korzystają ze środków z FST. Niektóre z nich, jak Turów czy Lubelszczyzna nie uzyskały akceptacji Komisji Europejskiej dla swoich Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji z uwagi na zbyt mało ambitne daty wygaszania działalności, inne – jak Kozienice i Połaniec choćby nie były brane pod uwagę w tym procesie.
Uruchomienie nowej puli środków z FST, o ile w ogóle do tego dojdzie, może nastąpić dopiero około 2030 roku. Środki na transformację potrzebne są jednak już dziś – dlatego Fundacja Instrat zaproponowała zagwarantowanie wsparcia pomostowego dla tych regionów, które mogłoby pochodzić z Funduszu Modernizacyjnego (FM), operowanego przez NFOŚiGW. Fundusz ten zasilany jest z systemu EU-ETS, a środki z niego mogłyby zapewnić regionom wcześniejsze wsparcie transformacji w wymiarze społecznym i gospodarczym.
Zainicjowane przez Fundację Instrat spotkanie dotyczyło możliwości wykorzystania środków z Funduszu Modernizacyjnego do pilnego wsparcia regionów bez dostępu do FST. Koncepcję wykorzystania środków z Funduszu Modernizacyjnego opisaliśmy też w, przesłanej do Komisji Europejskiej, ocenie zasad działania FM.
Problemy i postulaty wykluczonych regionów
Choć każdy z wymienionych regionów charakteryzuje się inną specyfiką, problemami i potrzebami to można wśród nich wyróżnić główne problemy, obecne w każdym z nich. Już dziś mierzą się one z problemem depopulacji i spadku wpływów podatkowych dla samorządów, a zanik głównych pracodawców, jakimi są elektrownie i kopalnie, spowoduje dalszy odpływ mieszkańców i marginalizację tych regionów. Kolejnym wspólnym problemem jest brak jednoznacznych ustaleń i zaktualizowanego harmonogramu wygaszania kopalni i bloków, który powinien powstać na poziomie krajowym, ponieważ to rząd jest odpowiedzialny za te decyzje. Brak decyzji na szczeblu krajowym utrudnia planowanie działań w wymiarze lokalnym.
Przedstawiciele regionów zwrócili uwagę, iż przygotowanie terenów inwestycyjnych czy tworzenie miejsc pracy to proces wieloletni, a bez odpowiedniego finansowania samorządy nie są w stanie podjąć części tych działań. Wszyscy zgodzili się, iż państwo powinno wspierać tworzenie alternatywnych wobec węgla miejsc pracy w regionach. Samorządy oczekują uruchomienia mechanizmów pozwalających zatrzymać ludzi w regionach i dających im szansę na godną pracę, a także określenie priorytetów rozwojowych, w które regiony mogą się wpisać. Głosy przedstawicieli wskazują na potrzebę stworzenia wizji transformacji i krajowej strategii oraz wsparcia Państwa we wdrażaniu zmian dostosowanych do potrzeb regionów.
Choć w niektórych regionach takie plany już istnieją, to nie zyskują zainteresowania inwestorów bądź brakuje im infrastruktury, która zwiększy ich potencjał. Jako konkretne działania w tym kierunku wskazywano finansowanie uzbrojenia terenów inwestycyjnych (drogi dojazdowe, infrastruktura logistyczna), uproszczenie przepisów, które dziś wydłużają i komplikują procesy inwestycyjne, zachęty podatkowe i inwestycyjne, które zwiększą atrakcyjność regionów objętych transformacją wobec innych lokalizacji.
Przy projektowaniu mechanizmów pomocowych dla wspomnianych regionów, warto najpierw wyciągnąć wnioski i powielić dobre praktyki ze sposobu planowania działań i wdrażania projektów w regionach objętych pomocą z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.
Co planuje Ministerstwo?
Krzysztof Bolesta, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska podkreślił, iż choć nie może obiecać rozwiązań, za które odpowiadają inne resorty, (jak np. ustawa o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego), to zadeklarował chęć ścisłej współpracy między resortem i Ministerstwem Przemysłu. Wskazał, iż konieczne będzie też precyzyjne określenie potrzeb regionów, co pozwoli wstępnie oszacować potrzebne środki. Minister Bolesta zwrócił uwagę na dużą liczbę konkretnych pomysłów, które już dziś można sfinansować w ramach trwających naborów z programów takich jak FEnIKS i KPO (np. na projekty z zakresu ciepłownictwa, baterii). Tym samym zachęcił regiony do nawiązania kontaktu z NFOŚiGW, by uzyskać informacje na temat dostępnych możliwości finansowania. Minister Bolesta podkreślił, iż Fundusz Modernizacyjny w tej chwili wyklucza regiony bez zatwierdzonych Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji (TPST), jednak możliwe jest wykorzystanie innych wpływów z systemu EU ETS, które nie są ograniczone terytorialnie. Minister zapowiedział rozmowy z Ministerstwem Finansów w tej sprawie oraz wsparcie w rozmowach z Komisją Europejską i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, aby te zwróciła ponownie uwagę na możliwość wypracowania i zatwierdzenia TPST.
Opinie ekspertek i ekspertów Instratu
Iwona Bojadżijewa, Kierowniczka Zespołu Wsparcia Sprawiedliwej Transformacji: Obecnie ze wsparcia Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji korzysta pięć regionów węglowych w Polsce, a przecież jest ich znacznie więcej. Przykładem są choćby kopalnie PGE Turów (wraz z elektrownią) i LW Bogdanka, ale również obszary zależne od elektrowni węglowych Enea, jak Kozienice czy Połaniec. Brak wsparcia finansowego dla tych obszarów oznacza, iż będziemy mieć w Polsce do czynienia z transformacją “dwóch prędkości”, co tworzy ryzyko zwiększania nierówności między tymi miejscami i ich mieszkańcami. Mamy nadzieję, iż spotkanie z Ministrem Bolestą to pierwszy krok do zaprojektowania pomostowego wsparcia finansowego dla tych regionów, które mogłoby ruszyć zanim rozpocznie się nowa perspektywa finansowa UE.
Michał Hetmański, prezes zarządu i współzałożyciel fundacji: Chciałbym podziękować Panu Ministrowi Krzysztofowi Boleście z Ministerstwa Klimatu i Środowiska za spotkanie z przedstawicielami regionów wykluczonych z FST. Mamy świadomość, iż potrzeby do sfinansowania transformacji energetycznej w Polsce są ogromne, a NFOŚiGW do końca tej dekady ma wiele innych priorytetów. Wierzymy, iż znajdzie się jednak wola polityczna i środki w Funduszu Modernizacyjnym. Regiony wykazują gotowość do przygotowania nowych planów sprawiedliwej transformacji, co wymaga ich dobrego sprzedania przez polski rząd w Brukseli i uzyskania zgody KE na uruchomienie tych środków “poza kolejnością”. Trzymamy kciuki i deklarujemy wsparcie w tym procesie.
