1 dzień temu
Wiosna przynosi nie tylko kwitnące krokusy i cieplejsze dni, ale również coroczną zmianę czasu, która dla wielu Polaków oznacza zakłócenie rytmu snu i codziennych nawyków. W nocy z 29 na 30 marca 2025 roku, dokładnie o godzinie 2:00, wskazówki zegarów przesuną się o godzinę do przodu, oznaczając oficjalne przejście na czas letni. Ta pozornie niewielka zmiana spowoduje, iż miliony osób w całym kraju staną przed wyzwaniem adaptacji do nowego rytmu dnia, a skutki przestawienia zegarków będą odczuwalne w niemal każdym aspekcie społecznego funkcjonowania – od transportu publicznego, przez służbę zdrowia, aż po indywidualną wydajność w pracy czy szkole.
Fot. Pixabay / Warszawa w Pigułce
Zmiana czasu z zimowego na letni oznacza dla większości z nas utratę cennej godziny snu. Choć wydaje się to niewielką niedogodnością, badania naukowe konsekwentnie wskazują, iż choćby tak drobna modyfikacja rytmu dobowego może prowadzić do zauważalnych konsekwencji zdrowotnych. Eksperci z dziedziny chronobiologii – nauki badającej rytmy biologiczne organizmów – podkreślają, iż nasze wewnętrzne zegary biologiczne nie dostosowują się do zmiany czasu tak szybko, jak nasze elektroniczne urządzenia. Organizm potrzebuje choćby tygodnia, aby w pełni zaadaptować się do nowego harmonogramu, co może skutkować przejściowymi zaburzeniami snu, problemami z koncentracją, zwiększoną drażliwością, a choćby podwyższonym ryzykiem drobnych wypadków.
Historia zmiany czasu sięga początków XX wieku, gdy została wprowadzona jako środek oszczędności energii podczas I wojny światowej. W Polsce praktyka ta na stałe weszła do kalendarza w 1977 roku. Obecny system zmian czasu w Unii Europejskiej jest regulowany dyrektywą 2000/84/WE, która ustanawia jednolite daty przejścia na czas letni i zimowy dla wszystkich państw członkowskich. W Polsce szczegółowe przepisy określa rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z 4 marca 2022 roku, które precyzyjnie ustala terminy zmian czasu w kolejne pięć lat.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, czas letni rozpoczyna się w ostatnią niedzielę marca o godzinie 2:00 czasu uniwersalnego, co dla Polski oznacza godzinę 3:00. Powrót do czasu zimowego, zwanego również standardowym, następuje w ostatnią niedzielę października. W praktyce oznacza to, iż w nocy z 29 na 30 marca 2025 roku, gdy wskazówki zegara pokażą godzinę 2:00, natychmiast przestawimy je na 3:00, tracąc tym samym jedną godzinę. Ta utracona godzina zostanie nam zwrócona dopiero jesienią, gdy w ostatni weekend października cofniemy zegarki z 3:00 na 2:00.
Zwolennicy czasu letniego podkreślają liczne korzyści płynące z jego wprowadzenia. Przede wszystkim, dłuższe wieczory z naturalnym światłem słonecznym stwarzają więcej możliwości na aktywność fizyczną po pracy czy szkole. Badania wykazują, iż w okresie obowiązywania czasu letniego ludzie spędzają więcej czasu w świeżym powietrzu, co pozytywnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne. Ponadto, jasne wieczory mogą przyczyniać się do zwiększenia bezpieczeństwa na drogach, zmniejszając ryzyko wypadków podczas zmierzchu.
Branża turystyczna i rekreacyjna również zyskuje na wprowadzeniu czasu letniego. Dłuższe wieczory przekładają się na większą liczbę klientów w restauracjach z ogródkami, parkach rozrywki czy innych miejscach spędzania wolnego czasu w świeżym powietrzu. Szacunki wskazują, iż sektor ten może notować choćby 10-15% wzrost przychodów w pierwszych tygodniach po zmianie czasu, co ma niebagatelne znaczenie dla gospodarki.
Jednak przeciwnicy zmiany czasu nie pozostają bez argumentów. Coraz więcej badań naukowych kwestionuje pierwotne założenie, iż przejście na czas letni przyczynia się do znaczących oszczędności energii. W dobie powszechnego wykorzystania klimatyzacji, energooszczędnego oświetlenia LED oraz zmieniających się wzorców pracy, pierwotne kalkulacje oszczędności energetycznych stają się coraz mniej aktualne. Badania przeprowadzone w różnych krajach pokazują, iż rzeczywiste oszczędności są marginalne lub w niektórych przypadkach nieistniejące.
Co więcej, niektórzy eksperci z dziedziny medycyny snu zwracają uwagę na potencjalnie poważne konsekwencje zdrowotne związane z zaburzeniem rytmu dobowego. W pierwszych dniach po zmianie czasu odnotowuje się zwiększoną liczbę drobnych wypadków komunikacyjnych, większą liczbę błędów medycznych w szpitalach, a choćby nieznaczny wzrost liczby zawałów serca. Są to efekty choćby niewielkich zaburzeń snu, które wpływają na koncentrację, refleks i ogólną wydajność poznawczą.
Szczególnie wrażliwe na zmianę czasu są dzieci i osoby starsze, których wewnętrzne zegary biologiczne cechują się mniejszą elastycznością. Rodzice małych dzieci doskonale znają wyzwanie, jakim jest dostosowanie pór snu swoich pociech do nowego reżimu czasowego. Pediatrzy zalecają stopniowe przygotowywanie dzieci do zmiany czasu poprzez wcześniejsze kładzenie ich spać o 10-15 minut przez kilka dni przed oficjalną zmianą.
Nie dziwi więc, iż od kilku lat na forum Unii Europejskiej trwa intensywna debata na temat zasadności utrzymywania systemu zmian czasu. W 2018 roku Komisja Europejska przeprowadziła szerokie konsultacje społeczne, w których wzięło udział ponad 4,6 miliona obywateli UE. Wyniki były jednoznaczne – aż 84% uczestników konsultacji opowiedziało się za zniesieniem sezonowych zmian czasu i pozostaniem przy jednym, stałym czasie przez cały rok.
W odpowiedzi na te głosy, Komisja Europejska zaproponowała dyrektywę, która miała zakończyć praktykę zmiany czasu już w 2019 roku. Projekt zakładał, iż każde państwo członkowskie samodzielnie zdecyduje, czy chce pozostać na stałe przy czasie letnim czy zimowym. Jednak proces legislacyjny utknął w martwym punkcie ze względu na brak konsensusu między państwami członkowskimi co do harmonogramu wdrożenia zmian oraz obaw o potencjalny chaos wynikający z różnic czasowych między sąsiadującymi krajami. Sytuacji nie pomogła również pandemia COVID-19, która znacząco opóźniła prace nad wieloma projektami legislacyjnymi na poziomie UE.
Minister rozwoju i technologii Krzysztof Hetman, zapytany niedawno o postępy w tej sprawie, przyznał, iż choć większość państw członkowskich popiera ideę zniesienia zmian czasu, to przez cały czas nie ma zgody co do szczegółów jej implementacji. Polska, podobnie jak inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej, skłania się ku pozostaniu na stałe przy czasie letnim, argumentując, iż lepiej odpowiada on naturalnemu rytmowi życia mieszkańców naszej części kontynentu. Z kolei kraje północne, takie jak Finlandia czy Szwecja, preferują czas zimowy, który lepiej odpowiada ich położeniu geograficznemu i warunkom oświetleniowym.
W oczekiwaniu na ewentualne zmiany systemowe, warto zastanowić się, jak najłagodniej przejść przez nadchodzącą zmianę czasu. Eksperci z dziedziny medycyny snu zalecają kilka prostych strategii, które mogą złagodzić negatywne skutki przestawienia zegarków. Przede wszystkim, warto stopniowo przygotowywać organizm, kładąc się spać i wstając 10-15 minut wcześniej już na kilka dni przed zmianą. Równie ważne jest utrzymanie regularnej aktywności fizycznej, która pomaga w regulacji rytmu dobowego, oraz unikanie kofeiny i alkoholu, które mogą dodatkowo zaburzać jakość snu.
Technologia również może przyjść z pomocą – nowoczesne telefony, zegarki i większość urządzeń cyfrowych automatycznie dostosowuje się do zmiany czasu, eliminując ryzyko spóźnienia się na ważne spotkania czy loty. Jednak warto pamiętać o manualnym przestawieniu tradycyjnych zegarków, budzików oraz urządzeń domowych, takich jak piekarniki czy systemy ogrzewania, które mogą nie posiadać funkcji automatycznej aktualizacji.
Branże transportu publicznego, logistyki i energetyki przygotowują się do zmiany czasu z dużym wyprzedzeniem, opracowując szczegółowe harmonogramy przejścia z jednego systemu na drugi. Dla kolei zmiana czasu oznacza szczególne wyzwanie – pociągi kursujące w nocy z 29 na 30 marca będą musiały uwzględnić brakującą godzinę w swoich rozkładach. Pasażerowie planujący podróż w tę noc powinni dokładnie sprawdzić aktualne informacje na stronach przewoźników.
Niezależnie od debat na temat zasadności utrzymywania zmian czasu, jedno jest pewne – w nadchodzący weekend wszyscy będziemy musieli dostosować się do nowej rzeczywistości czasowej. Choć utrata godziny snu może być początkowo uciążliwa, pocieszeniem może być perspektywa dłuższych, słonecznych wieczorów, które wielu z nas kojarzy z nadejściem prawdziwej wiosny i zbliżającym się latem.
Warto również pamiętać, iż zmiana czasu, choć globalna w swoim zasięgu, nie jest praktykowana we wszystkich krajach świata. w tej chwili około 70 państw stosuje zmianę czasu, podczas gdy pozostałe utrzymują stały czas przez cały rok. Przykładowo, Rosja zrezygnowała ze zmian czasu w 2011 roku, początkowo pozostając na stałe przy czasie letnim, a od 2014 roku przy czasie zimowym. Japonia, Indie i większość państw afrykańskich nigdy nie wprowadziły tej praktyki. Z kolei w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, podobnie jak w Europie, przez cały czas obowiązują sezonowe zmiany czasu, choć w nieco innych terminach.
Niezależnie od tego, czy zmiana czasu zostanie w przyszłości zniesiona, czy też pozostanie stałym elementem naszego kalendarza, warto pamiętać, iż ludzki organizm jest zadziwiająco adaptacyjny. Po kilku dniach większość z nas przyzwyczai się do nowego rytmu, a utracona godzina snu zostanie gwałtownie zapomniana wśród codziennych zajęć i przyjemności, jakie niesie ze sobą wiosenna pora roku.
