Przesłanki wyroku kasatoryjnego

Opis stanu faktycznego

Wyrokiem z 9.3.2023 r. w sprawie II K 1749/21, Sąd Rejonowy w T., po rozpoznaniu sprawy N.S., któremu zarzucono popełnienie sześciu czynów, uniewinnił go od czterech czynów.

Wyrok w tym zakresie (co do uniewinnienia) zaskarżyli na niekorzyść oskarżonego pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej oraz prokurator.

W apelacji pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej sformułował następujące zarzuty, a mianowicie obrazę przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu z art. 189a § 1 KK w zw. z art. 115 § 22 pkt 4 i 5 KK, a w konsekwencji obrazę przepisu postępowania, tj. art. 25 § 1 pkt 1 KPK.

Ten sam skarżący podniósł szereg zarzutów alternatywnych, a w konsekwencji wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Prokurator w apelacji zarzucił obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 7 KPK i art. 5 § 2 KPK przez dowolną, a nie swobodną ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów dokonaną z naruszeniem zasad prawidłowego rozumowania, wiedzy i doświadczenia życiowego.

Wyrokiem z 24.11.2023 r. Sąd Okręgowy w K. w sprawie VI Ka 873/23 uchylił wyrok w części uniewinniającej oskarżonego i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w T. do ponownego rozpoznania.

Na wyrok ten skargę wniósł obrońca oskarżonego. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu:

a) naruszenie art. 437 § 2 zd. 2 KPK w zw. z art. 454 KPK, w zw. z art. 452 KPK polegające na przyjęciu przez Sąd Odwoławczy, iż sama tylko możliwość innej niż dokonana przez Sąd I Instancji oceny zeznań pokrzywdzonej w ponownym postępowaniu przed sądem pierwszej instancji jest wystarczająca dla przyjęcia wystąpienia reguły ne peius określonej w art. 454 § 1 KPK,

b) naruszenie przepisu art. 437 § 2 zd. 2 KPK, mimo iż w sprawie nie zachodziła konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, co miało wpływ na treść orzeczenia, a w konsekwencji niezasadne uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w T., które nastąpiło w warunkach braku zasadności, a przede wszystkim podstawy.

Podnosząc te okoliczności, obrońca wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu.

W odpowiedzi na skargę Prokurator Rejonowy w T. wniósł o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest zasadna.

Zgodnie z art. 539a § 3 KPK skarga na wyrok kasatoryjny może być wniesiona tylko z powodu naruszenia art. 437 KPK (w istocie chodzi o § 2 tego przepisu) lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Trafnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, iż „przepis art. 539a § 3 KPK zawiera dwie podstawy skargi na wyrok sądu odwoławczego. Pierwsza podstawa dotyczy naruszenia przez sąd odwoławczy przepisu art. 437 § 2 KPK zaś druga uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Nie budzi wątpliwości, iż druga podstawa skargi obejmuje tylko postępowanie odwoławcze, a więc zaistnienie na etapie tego postępowania uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 KPK” (postanowienie z 26.5.2020 r., I KZP 14/19, Legalis). W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy rozpoznając skargę na wyrok kasatoryjny musi zbadać, czy uchybienie z art. 439 § 1 KPK zaistniało na etapie postępowania odwoławczego, albowiem jego stwierdzenie wymaga uchylenia takiego wyroku i czyni zbytecznym badanie skargi opartej na naruszeniu art. 437 § 2 KPK. W tym postępowaniu Sąd Najwyższy nie stwierdził, aby na etapie postępowania odwoławczego zaistniało uchybienie opisane w art. 439 § 1 KPK. To zaś pozwala odnieść się do zarzutu skargi.

Podkreślić należało, iż w zakresie tej podstawy skargi, tj. naruszenia art. 437 § 2 KPK, Sąd Najwyższy może badać – oczywiście tylko w ramach zarzutu – czy sąd odwoławczy uchylając wyrok sądu pierwszej instancji zasadnie stwierdził, iż w sprawie zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza (uchybienie w tym zakresie może być podniesione w apelacji lub też dostrzeżone z urzędu), albo też, gdy do uchylenia wyroku doszło na podstawie art. 454 § 1 KPK, czy rzeczywiście w układzie procesowym istniejącym w sprawie ten przepis mógł być podstawą do wydania wyroku kasatoryjnego (wyrok uniewinniający, zamiast wyroku skazującego, który powinien być w sprawie wydany), a o ile sąd odwoławczy wskazał, iż uchylenie wyroku było celowe z uwagi na konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, to czy rzeczywiście wykazano, iż istnieje potrzeba przeprowadzenia przewodu w całości (uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Karna z 25.1.2018 r., I KZP 13/17, Legalis).

Oczywiste jest, iż uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego powinno wyraźnie wskazywać, która z przesłanek określonych w art. 437 § 2 zd. 2 KPK zadecydowała o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. W rozpoznawanej sprawie sąd odwoławczy wskazania takiego w istocie zaniechał. Lektura uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego prowadzi do wniosku, iż rzeczywistym powodem orzeczenia kasatoryjnego była potrzeba dokonania ponownej oceny już przeprowadzonych dowodów, tym razem – jak zauważył sąd odwoławczy – w sposób zgodny z wymogami art. 7 KPK, przy czym, zdaniem tego sądu, poprzedzać ją powinno przeprowadzenie ponownie w całości postępowania dowodowego. Sąd odwoławczy formułując zalecenia dla sądu pierwszej instancji podkreślił potrzebę przeprowadzenia ponownie w całości postępowania dowodowego, ale stwierdzenia tego nie uzasadnił. Nie sposób zatem wnioskować dlaczego konieczne jest przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości. Zawarta w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego uwaga o potrzebie zweryfikowania przez sąd rejonowy możliwości ponownego przesłuchania pokrzywdzonej, jedynie dowodzi, iż sąd odwoławczy dostrzegł podstawę do uzupełnienia postępowania dowodowego o dodatkowe przesłuchanie pokrzywdzonej, ale ta okoliczność nie uzasadnia przecież powtórzenia na nowo w całości przewodu sądowego. Co więcej, zakładając nawet, iż dokonana ocena dowodu z zeznań pokrzywdzonej jest wadliwa, niezgodna z art. 7 KPK, to fakt ten mógłby prowadzić do wydania wyroku kasatoryjnego – pomijając oczywiście podstawę z art. 454 § 1 KPK – tylko, gdyby oprócz tego uchybienia konieczne było przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości, a zatem wtedy, gdy wszystkie dowody zostały przeprowadzone nieprawidłowo, albo w sprawie nie przeprowadzono żadnego dowodu w sposób prawidłowy, a także wówczas, gdy nieprawidłowe przeprowadzenie większości dowodów nie pozwala na dokonanie oceny tych dowodów, które przeprowadzone zostały prawidłowo (por. np. uchwała SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, Legalis). Konkludując, konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, podobnie jak i potrzeba dokonania ponownej, spełniającej wymogi art. 7 KPK, oceny dowodów już przeprowadzonych prawidłowo, bez względu na ich rangę i znaczenie dla wyniku postępowania, w żadnym razie nie może stanowić uzasadnienia dla uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji (por. np. wyroki SN z: 9.12.2016 r., IV KS 5/16, Legalis; 27.6.2017 r., V KS 4/17, Legalis).

Mając powyższe na uwadze należało stwierdzić, iż zarzut skarżącego wskazujący na naruszenie przez sąd odwoławczy dyspozycji art. 437 § 2 KPK jest trafny, co w konsekwencji musiało prowadzić do uchylenia wyroku tego sądu i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz