Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej (RTJN), powołany w czerwcu 1945 r. pod auspicjami ZSRR, był niezgodny z Konstytucją Kwietniową z 1935 r. z wielu powodów – zarówno formalnoprawnych, jak i ustrojowych. Poniżej najważniejsze przesłanki tej niezgodności:
1. Brak legalnego powołania przez Prezydenta RP
Zgodnie z Konstytucją Kwietniową:
- Prezydent mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów i cały rząd (art. 13, art. 24).
- RTJN został powołany z pominięciem Prezydenta RP na uchodźstwie (Władysława Raczkiewicza, potem Augusta Zaleskiego).
- Nie miał żadnej nominacji konstytucyjnej – został ustanowiony de facto przez obce podmioty (głównie ZSRR) i wsparty siłą sowiecką, nie przez legalne organy II RP.
2. Konstytucyjna ciągłość II RP nie została zerwana
- Konstytucja kwietniowa nigdy nie została formalnie uchylona ani zniesiona
- Prezydent RP na uchodźstwie zachował legalną sukcesję, powołując się na art. 13 i 24.
RTJN był zatem strukturą paralelną i nielegalną wobec obowiązującego porządku konstytucyjnego.
3. Brak legitymacji konstytucyjnej i wyborczej
Członkowie RTJN nie byli:
- powoływani przez Prezydenta RP,
- wybierani przez Sejm,
- akceptowani w żadnej procedurze konstytucyjnej.
- Rząd miał charakter tymczasowy, narzucony politycznie, bez oparcia w Konstytucji 1935 r.
4. RTJN działał na terytorium okupowanym
- Polska znajdowała się pod okupacją Armii Czerwonej, która de facto kontrolowała władzę.
- Władza wykonawcza sprawowana była pod presją i nadzorem siły obcego państwa, co naruszało zasadę niezależności organów Rzeczypospolitej (art. 2–3 konstytucji).
5. Zerwanie z konstytucyjną zasadą reprezentacji narodu
Zgodnie z art. 3 Konstytucji kwietniowej: „Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli” – a rząd powinien reprezentować ich wolę.
- RTJN był produktem kompromisu między Stalinem, Churchillem i Trumanem, nie wyborem narodu polskiego.
6. Istnienie legalnego Rządu RP na uchodźstwie
- Na emigracji w Londynie przez cały czas funkcjonował legalny rząd RP, choć uznawany tylko do czasu przez państwa zachodnie.
- Konstytucyjna zasada ciągłości władzy została zachowana w tym rządzie, nie w RTJN.
Podsumowanie – RTJN był niezgodny z Konstytucją Kwietniową, bo:
- Nie miał nominacji przez Prezydenta RP - Konstytucja wyraźnie wymaga takiej nominacji
- Nie miał oparcia w Konstytucji - Żaden artykuł nie przewiduje takiej formy rządu
- Utworzone zostało pod przymusem obcego państwa - Działanie nielegalne wg konstytucji
- Istniał legalnego rządu emigracyjnego - nie nastąpiła konstytucyjna zmiana władzy
