5 dni temu
Szkoła, która staje się centrum lokalnej aktywności – z nowymi przestrzeniami edukacyjnymi i rekreacyjnymi, kamienica z ogrodem społecznym i windą poprawiającą dostępność nie tylko seniorom, czy blok, który dzięki prefabrykowanej nadbudowie zyskuje nowe mieszkania i komfortowe balkony. Nie za 50 lat – tylko w realnym horyzoncie czasowym, bo właśnie takie scenariusze przemian opracowano w zakończonym projekcie NEEST.
NEEST (NetZero Emission and Environmentally Sustainable Territories) to ogólnopolski projekt o charakterze koncepcyjnym, realizowany przez konsorcjum pięciu miast – Kraków (lider), Warszawę, Wrocław, Łódź i Rzeszów we współpracy z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), które pełniło funkcję partnera technologicznego. W odróżnieniu od wielu futurystycznych wizji, NEEST stawia na konkret. Pokazuje, jak w praktyce planować transformację miejskich kwartałów w kierunku neutralności klimatycznej, opierając się na rzeczywistych danych oraz innowacyjnym połączeniu dostępnych technologii, które można skalować i dostosowywać do lokalnych warunków.
Punkt wyjścia: zabudowa
NEEST pod lupę brał budynki – główne źródło emisji dwutlenku węgla w miastach – oraz ich otoczenie. W projekcie przyjęto założenie kompleksowej termomodernizacji całego zasobu budynków na wybranym obszarze, tak by ograniczyć emisje niemal do zera. Założenia obejmowały także rewitalizację przestrzeni wspólnych oraz działania poprawiające jakość życia i odporność miast na skutki zmian klimatu.
– To, co wyróżnia nasz projekt, to kompleksowe podejście. Nie koncentrujemy się wyłącznie na technologiach czy modernizacji budynków – patrzymy szerzej. Pracujemy równolegle nad strukturą urbanistyczną i przestrzenią wspólną, zielenią, systemami retencji wody, dostępnością komunikacyjną, a co najważniejsze – nad potrzebami społecznymi. Naszym celem było stworzenie gotowej bazy rozwiązań, z której miasta i wspólnoty mieszkaniowe mogą czerpać przy planowaniu własnych inwestycji i strategii rozwoju – mówi Norbert Smolarek, koordynator projektu z ramienia NCBR.
Modelowe rozwiązania z pięciu miast
W projekcie NEEST skupiono się na pięciu zróżnicowanych obszarach miejskich – w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Łodzi i Rzeszowie – tak, aby możliwe było kompleksowe podejście do kwestii społecznych, komunikacyjnych, przestrzennych i środowiskowych.
Obszary te zostały dobrane w taki sposób, by stanowiły reprezentatywne przykłady typowej miejskiej zabudowy, co pozwala na replikowanie wypracowanych rozwiązań w innych kwartałach i miastach w Polsce.
Projekt analizował również szerszy kontekst urbanistyczny całego kwartału, potencjał zieleni, lokalnych usług oraz relacji sąsiedzkich. W każdym z miast zaprojektowano także elementy przestrzeni wspólnych: pawilony społeczne, ogródki sąsiedzkie, miejsca rekreacji, punkty ładowania rowerów elektrycznych czy zadaszone wiaty rowerowe, wspierające komfort używania jednośladów.
- W Krakowie opracowano koncepcję modernizacji bloku z lat 70., obejmującą nowe balkony, szyby windowe oraz prefabrykowaną nadbudowę mieszkaniową, która pozwala zwiększyć dostępność i poprawić komfort życia mieszkańców.
- W Warszawie punktem wyjścia była modernizacja szkoły tysiąclatki – rozbudowanej o nowe przestrzenie edukacyjne i sportowe, z otoczeniem umożliwiającym wykorzystanie części infrastruktury (takiej jak bieżnia czy boisko) przez lokalną społeczność poza godzinami zajęć szkolnych.
- We Wrocławiu działania koncentrowały się na kamienicy, której modernizacja uwzględniała zwiększenie dostępności dla osób starszych, poprawę efektywności energetycznej oraz zielonej infrastruktury.
- W Łodzi opracowano koncepcję przebudowy budynku usługowego z myślą o wspieraniu idei miasta 15-minutowego z wielofunkcjonalną przestrzenią, ogrodem sensorycznym i systemem retencji wody wspierającym zrównoważone gospodarowanie zasobami.
- W Rzeszowie zaprojektowano prefabrykowany budynek o funkcji społecznej możliwy do umieszczenia w istniejącej tkance osiedla. W założeniu obiekt może pełnić funkcję centrum aktywności sąsiedzkiej i lokalnej integracji.
Technologie gotowe do wdrożenia
NEEST to znacznie więcej niż zbiór koncepcji architektonicznych. W ramach projektu, zespół ekspertów NCBR we współpracy z polską firmą Euros Energy, opracował zestaw tzw. koszyków technologicznych, czyli propozycji rozwiązań dopasowanych do pięciu typów budynków oraz dwóch typologii urbanistycznych: zwartej zabudowy śródmiejskiej i rozproszonej zabudowy osiedlowej. To wytyczne, które mogą być replikowane w różnych lokalizacjach i stanowić praktyczne narzędzie dla miast, inwestorów i deweloperów planujących efektywną transformację energetyczną w kierunku neutralności klimatycznej.
Scenariusze opracowane wspólnie przez ekspertów NCBR oraz Euros Energy pozwalają oszacować opłacalność różnych wariantów technologicznych – od bezemisyjnych, indywidualnych i niezależnych systemów energetycznych, po warianty wykorzystujące nieskotemperaturowe sieci ciepłownicze 5. generacji. Ułatwiają podejmowanie decyzji, które łączą cele środowiskowe i ekonomiczne, przy jednoczesnym zapewnieniu podstawowych potrzeb mieszkańców – takich jak komfort cieplny czy dostęp do energii.
Uzupełnieniem prac projektowych była analiza danych energetycznych oraz wstępne modelowanie zmian, przeprowadzone z wykorzystaniem Symulatora Systemu Energetycznego Miasta (SSEM), przygotowanego w ramach projektu NEEST przez zespół Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ). Narzędzie służyło do testowania scenariuszy technologicznych i przestrzennych w skali całych miast, z uwzględnieniem ich struktury urbanistycznej, zapotrzebowania energetycznego i typologii zabudowy. Narzędzie zostało udostępnione pięciu miastom uczestniczącym w projekcie i w tej chwili znajduje się w fazie testowej.
– Dzięki współpracy z firmą Euros Energy opracowaliśmy koszyki technologiczne, które pozwoliły ocenić opłacalność różnych wariantów – od pełnej niezależności energetycznej po współpracę systemów z istniejącą siecią ciepłowniczą. kooperacja z Narodowym Centrum Badań Jądrowych oraz realizacja Symulatora Systemu Energetycznego Miasta (SSEM) umożliwiły następnie określenie optymalnej kolejności wdrażania poszczególnych technologii w drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej przez miasto. Uzyskane wyniki pozwolą m.in. lepiej dostosować planowane przez NCBR nowe konkursy, skierowane do instytucji sektora finansów publicznych – podkreśla dr inż. Mariusz Skwarczyński, jeden z ekspertów technologicznych reprezentujących NCBR.
Zmiana zaczyna się od ludzi
Projekt NEEST miał również wymiar społeczny. W każdym z miast prowadzone były warsztaty i konsultacje z mieszkańcami oraz przedstawicielami lokalnych środowisk – w tym organizacji społecznych, instytucji publicznych, aktywistów i lokalnie działających przedsiębiorstw. Dzięki tej partycypacyjnej formule projekt odpowiada na realne potrzeby społeczności, zwiększając szanse na pełne wdrożenie i akceptację zmian wśród mieszkańców.
– Projekt NEEST to nie tylko transformacja energetyczna. To kompleksowe podejście do miast – od technologii, przez organizację po komfort życia mieszkańców. Chcemy, by miasta planując swoje strategie myślały przede wszystkim o ludziach i zmieniającym się klimacie. Pokazujemy, iż zmiana jest możliwa – i iż zaczyna się od decyzji, które podejmujemy dziś – podsumowuje Andrzej Leszczyński, kierownik projektu z ramienia NCBR.
Gotowy poradnik dla samorządów
Efektem prac projektowych jest także „Toolkit NEEST: Od wizji do działania”, opracowany we współpracy z duńską pracownią Juul Frost Architects. Publikacja koncentruje się na aspektach urbanistyczno-architektonicznych i przedstawia inspirujące podejścia do planowania zrównoważonych miast w czterech obszarach: zieleń, transport, społeczeństwo i projektowanie holistyczne.
Zawiera przykłady wdrożeń, rekomendacje oraz narzędzia, które mogą wspierać samorządy i projektantów w planowaniu przestrzeni miejskiej w sposób bardziej spójny i prospołeczny. Publikacja jest ogólnodostępna i może stać się punktem odniesienia dla miast planujących transformacje w kierunku neutralności klimatycznej.
Szkoła, kamienica, blok – to nie tylko budynki. To miejsca, w których zaczyna się zeroemisyjna przyszłość. Prawdziwa zmiana zaczyna się tam, gdzie mieszkamy, uczymy się i spotykamy. I właśnie tam, NEEST otwiera nowe możliwości.
Projekt finansowany jest za pośrednictwem NetZeroCities z programu ramowego Unii Europejskiej na rzecz badan i innowacji Horyzont 2020, na podstawie umowy o udzielenie dotacji nr 101036519.
Źródło: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
