7 godzin temu
Choć najnowszy raport Komisji Europejskiej potwierdza istotne osiągnięcia w zakresie praworządności, jego treść nie pozostawia złudzeń: fundamenty demokracji w Europie wciąż wymagają intensywnej ochrony.
Uwagę zwracają zwłaszcza systemowe ograniczenia w funkcjonowaniu sądownictwa, ram antykorupcyjnych i wolności mediów – nie tylko w państwach członkowskich, ale również w krajach aspirujących do członkostwa.
Mieszany obraz: reformy i zaniechania
Opublikowany raport Komisji Europejskiej dotyczący stanu praworządności w 2025 r. dostarcza zniuansowanego obrazu sytuacji w całej Unii.
Pozytywne zmiany widoczne są w wielu państwach członkowskich, które wdrażają zalecenia ubiegłorocznego raportu. Reformy dotyczą czterech podstawowych filarów: sądownictwa, przeciwdziałania korupcji, wolności mediów oraz systemów kontroli i równowagi instytucjonalnej.
W niektórych państwach zaobserwowano wzmocnienie niezależności rad sądowniczych oraz większą autonomię prokuratorów. Wprowadzono też nowe gwarancje proceduralne dla nominacji sędziowskich.
Jednocześnie wiele państw zgłasza problemy z niewystarczającym zapleczem kadrowym i finansowym, co w praktyce osłabia sprawność wymiaru sprawiedliwości. W krajach objętych polityką rozszerzenia – takich jak Albania, Serbia czy Czarnogóra – Komisja podkreśla problem nacisków na sędziów i zagrożeń dla ich niezależności.
Korupcja jako chroniczna bariera instytucjonalna
Postęp odnotowano również w zakresie ram antykorupcyjnych. W kilku państwach członkowskich opracowano nowe strategie przeciwdziałania korupcji, wzmocniono potencjał organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Działania prewencyjne wciąż jednak nie są wystarczające, a problem systemowej korupcji pozostaje aktualny, zwłaszcza na poziomie lokalnym.
W państwach kandydujących do UE dostrzeżono wprawdzie wzmocnienie instytucjonalnych i prawnych fundamentów walki z korupcją, jednak skuteczność dochodzeń i spraw sądowych przez cały czas budzi poważne wątpliwości.
Komisja zauważa wyraźny rozdźwięk między formalnym przyjmowaniem aktów a ich realnym stosowaniem, co utrudnia ocenę skuteczności wdrażanych polityk.
Wolność mediów: między deklaracją a rzeczywistością
Jednym z kluczowych aspektów raportu jest ocena wolności i pluralizmu mediów. Proces dostosowywania prawa krajowego do zapisów europejskiego aktu o wolności mediów (EMFA) trwa, jednak tempo zmian i ich zakres są nierównomierne.
W wielu krajach podejmowane są działania mające na celu zwiększenie ochrony dziennikarzy, jednak wciąż dochodzi do przypadków zastraszania, a choćby fizycznych ataków.
Komisja wskazuje na konieczność poprawy przejrzystości struktury właścicielskiej mediów, niezależności organów regulacyjnych oraz uczciwego rozdziału reklam finansowanych ze środków publicznych.
Szczególnie jaskrawe przykłady nieprawidłowości zaobserwowano w krajach aspirujących do członkostwa, gdzie upolitycznienie nadawców publicznych i instytucji nadzorczych ogranicza zaufanie społeczne i osłabia funkcję kontrolną mediów.
Społeczeństwo obywatelskie w cieniu presji
W raporcie podkreślono także znaczenie silnych mechanizmów kontroli i równowagi dla utrzymania praworządności. Komisja odnotowuje pewne pozytywne zmiany – m.in. większe zaangażowanie interesariuszy w proces legislacyjny oraz poprawę jakości stanowionego prawa.
Wciąż jednak w wielu państwach istnieją bariery utrudniające działalność organizacjom pozarządowym – od rygorystycznych przepisów rejestracyjnych po nadmierne kontrole finansowe.
W krajach kandydujących do UE proces konsultacji publicznych bywa pozorny, a brak realnego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim prowadzi do niskiej jakości legislacji. Komisja wyraźnie podkreśla, iż demokracja uczestnicząca i inkluzywne zarządzanie muszą stać się nie tylko deklaratywnym celem, ale także wymierną praktyką.
Jednolity rynek potrzebuje silnego państwa prawa
Nowością w tegorocznym sprawozdaniu jest mocniejszy akcent położony na powiązanie praworządności z funkcjonowaniem jednolitego rynku. Komisja przypomina, iż stabilne i przewidywalne otoczenie regulacyjne jest najważniejsze dla inwestycji transgranicznych. W
związku z tym szczególną uwagę zwrócono na jakość stanowienia prawa, przejrzystość zasad udzielania zamówień publicznych oraz ciągłość polityk regulacyjnych.
Dla przedsiębiorstw działających w więcej niż jednym kraju unijnym równe warunki działania i dostęp do niezależnych sądów stanowią fundament zaufania do rynku wewnętrznego. W sytuacji, gdy zasady te są systematycznie naruszane, skutki mogą być odczuwalne nie tylko dla biznesu, ale również dla stabilności gospodarczej całej wspólnoty.
Rekomendacje i wezwanie do dialogu
Komisja Europejska kieruje raport nie tylko do Parlamentu Europejskiego i Rady, ale również do parlamentów narodowych, organizacji społecznych i obywateli.
Apeluje o kontynuację debat zarówno ogólnounijnych, jak i krajowych, opartych na przedstawionych w dokumencie rekomendacjach. Celem jest nie tylko ocena sytuacji, ale również wprowadzenie trwałych zmian systemowych.
Podkreślono konieczność zwiększenia zaangażowania obywateli w dialog o praworządności – zarówno na poziomie instytucji, jak i społeczeństwa. Tylko takie podejście może zagwarantować, iż Europa nie tylko utrzyma demokratyczne fundamenty, ale także stanie się bardziej odporna na wewnętrzne i zewnętrzne zagrożenia dla praworządności.
