Polska przegrywa w ETPC. Kolejny cios w neo-KRS

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wydał kolejne orzeczenie potępiające Polskę za naruszenie praw sędziów. Tym razem chodzi o sprawę sędziego Sądu Apelacyjnego w Warszawie, któremu odmówiono rekomendacji na stanowisko w Sądzie Najwyższym przez zdominowaną politycznie Krajową Radę Sądownictwa (neo-KRS). Decyzja trybunału potwierdza, iż Polska złamała art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka, gwarantujący prawo do rzetelnego sądu.

Sprawa sędziego a systemowa degradacja praworządności

W 2018 r. skarżący, sędzia Sądu Apelacyjnego w Warszawie, ubiegał się o stanowisko w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego. Jednak neo-KRS, uznawana za organ pozbawiony niezależności, nie zarekomendowała jego kandydatury. Skarżący wraz z innymi odrzuconymi sędziami zwrócił się do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA), który uznał uchwałę neo-KRS za wadliwą i wstrzymał powołania. Mimo to prezydent Andrzej Duda znany z naruszania konstytucji RP w celu realizacji zadań powierzonych przez Kaczyńskiego i jego świtę zignorował decyzję NSA i powołał sędziów wskazanych przez neo-KRS.

Gdy NSA ostatecznie unieważnił rekomendację, było już za późno – stanowiska w SN zostały obsadzone. W tej sytuacji sędzia skierował sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, argumentując, iż kontrola sądowa w jego przypadku była iluzoryczna, a prezydencka decyzja uczyniła ją całkowicie nieskuteczną.

ETPC potwierdza: Polska złamała Konwencję

Trybunał w Strasburgu przychylił się do skargi, stwierdzając, iż ignorowanie wyroków NSA przez władze wykonawcze stanowi naruszenie prawa do sądu. To kolejne już orzeczenie ETPC przeciwko Polsce w sprawie systemowego łamania niezależności sądownictwa.

Wcześniej, w sprawie Grzęda przeciwko Polsce (2022), Wielka Izba ETPC uznała, iż arbitralne odwołanie członka KRS i brak możliwości zaskarżenia tej decyzji narusza Konwencję. Wyrok w obecnej sprawie wpisuje się w tę linię orzeczniczą, potwierdzając, iż polskie reformy sądownictwa z lat 2017-2023 prowadziły do degradacji standardów praworządności.

Dlaczego to ważne?

Orzeczenia ETPC nie tylko potwierdzają naruszenia praw sędziów, ale też stanowią wytyczne dla innych państw Rady Europy. Trybunał jednoznacznie wskazuje, że:

• Niezależność sądownictwa jest fundamentem praworządności.
• Władza wykonawcza nie może ignorować wyroków sądów administracyjnych.
• Polityczna kontrola nad tzw. KRS prowadzi do łamania praw obywateli do rzetelnego procesu.

Co dalej z polskim wymiarem sprawiedliwości?

Obecny rząd zapowiada „naprawę szkód” po poprzednich rządach, ale czy zmiany przywrócą pełną niezależność sądów? ETPC wyraźnie pokazuje, iż Polska wciąż ma dług wobec europejskich standardów. Kolejne wyroki mogą też wpłynąć na decyzje Komisji Europejskiej w sprawie funduszy unijnych, które są uzależnione od przestrzegania praworządności.

Obowiązek stosowania prawa unijnego i orzecznictwa międzynarodowego przez Polskę

Wstęp

Polska, jako członek Unii Europejskiej i sygnatariusz Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jest zobowiązana do przestrzegania przepisów prawa unijnego oraz orzecznictwa trybunałów międzynarodowych. Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa UE nad prawem krajowym oraz zobowiązaniami międzynarodowymi, polskie władze i sądy muszą stosować się do tych norm, choćby jeżeli stoją one w sprzeczności z wewnętrznym porządkiem prawnym.

I. Pierwszeństwo prawa unijnego nad prawem krajowym

1. Podstawa traktatowa

Zgodnie z art. 288 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), rozporządzenia UE mają bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich i pierwszeństwo przed prawem krajowym. Zasada ta została potwierdzona w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE), m.in. w przełomowym wyroku w sprawie Costa v. ENEL (1964), gdzie uznano, iż prawo unijne jest niezależnym porządkiem prawnym, któremu państwa członkowskie dobrowolnie podporządkowały swoją suwerenność.

2. Stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego

W 2021 r. TK (pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej) wydał kontrowersyjne orzeczenie (sygn. K 3/21), w którym uznał, iż niektóre przepisy traktatów UE są niezgodne z polską konstytucją. Jednak zgodnie z wyrokiem TSUE w sprawie Komisja Europejska v. Polska (C-204/21), państwa członkowskie nie mogą powoływać się na przepisy krajowe, aby uchylać się od stosowania prawa unijnego. W efekcie, mimo stanowiska TK, Polska jest zobowiązana do przestrzegania unijnych standardów.

II. Obowiązek wykonywania orzeczeń międzynarodowych trybunałów

1. Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC) i orzecznictwo ETPC

Zgodnie z art. 46 EKPC, Polska jest zobowiązana do wykonywania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). Trybunał wielokrotnie wskazywał, iż państwa-strony Konwencji muszą dostosować swoje prawo i praktykę do jego wyroków (np. w sprawach Grzęda v. Polska czy Xero Flor v. Polska).

2. Konflikt między polskim TK a ETPC i TSUE

W ostatnich latach doszło do sporu między polskim Trybunałem Konstytucyjnym a międzynarodowymi trybunałami. W 2023 r. ETPC w wyroku **Dolińska-Ficek i Ozimek v. Polska uznał, iż Izba Dyscyplinarna SN (utworzona z naruszeniem prawa UE) nie jest niezawisłym sądem. TSUE wcześniej wydał podobne orzeczenie (sprawa C-791/19), nakazując Polsce zawieszenie działalności Izby Dyscyplinarnej. Mimo to polskie władze początkowo ignorowały te wyroki, co doprowadziło do wstrzymania funduszy unijnych na mocy art. 7 TUE.

III. Konsekwencje niewykonywania zobowiązań międzynarodowych

1. Sankcje finansowe i polityczne

• Zawieszenie wypłat z KPO – KE wstrzymała środki dla Polski do czasu przywrócenia praworządności.
• Procedura art. 7 TUE – Polska może utracić prawa wyborcze w UE.
• Grzywny od TSUE – np. w sprawie C-204/21 nałożono kary za niewykonanie wyroku.

2. Utrata zaufania międzynarodowego

Nierespektowanie orzeczeń ETPC i TSUE prowadzi do pogorszenia pozycji Polski na arenie międzynarodowej i osłabia ochronę praw obywateli.

Wnioski

1. Prawo UE ma pierwszeństwo przed prawem krajowym, co potwierdzają traktaty i orzecznictwo TSUE.
2. Polska jest zobowiązana wykonywać wyroki ETPC i TSUE, choćby jeżeli stoją w sprzeczności z decyzjami TK.
3. Ignorowanie tych zobowiązań prowadzi do sankcji i osłabia pozycję Polski w UE.