4 godzin temu
W 2024 roku w Polsce jedynie 7,7 proc. materiałów używanych w gospodarce pochodziło z recyklingu. To wynik zdecydowanie niższy od średniej Unii Europejskiej wynoszącej 12,2 proc.. Co więcej, Polska jest jednym z zaledwie sześciu państw, które od 2015 roku odnotowały spadek udziału surowców z odzysku. Liderem w tym zestawieniu pozostaje Holandia, osiągając poziom 32,7 proc. ponownego wykorzystania materiałów – informuje Tygodnik Gospodarczy Polskiego Instytutu Ekonomicznego.
Choć dane te dotyczą przede wszystkim wykorzystania recyklatów przez przedsiębiorstwa – kluczowego elementu unijnej transformacji w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego – istotną rolę odgrywa również postawa konsumentów. Oba te aspekty łączy mechanizm rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), polegający na przeniesieniu kosztów zagospodarowania odpadów opakowaniowych z gmin i mieszkańców na firmy wprowadzające na rynek produkty w opakowaniach.
W Polsce w ramach ROP wdrażany jest nowy system kaucyjny, który zacznie działać częściowo od października 2025 roku, a pełną funkcjonalność osiągnie w 2028 roku. Choć na ocenę jego skuteczności pozostało zbyt wcześnie, już teraz można wskazać czynniki, które mogą przesądzić o powodzeniu tego rozwiązania.
Jak działa kaucja i dlaczego jej wysokość ma ograniczone znaczenie?
Kaucja doliczana jest do ceny produktu i zwracana klientowi w momencie oddania opakowania w sklepie – na przykład 1 zł za butelkę szklaną po piwie. Nowy system umożliwia zwrot opakowań w automatach ustawionych przy sklepach bez konieczności okazania paragonu, co stanowi znaczące ułatwienie.
Z perspektywy konsumenta zwrot kaucji jest jednak postrzegany nie tylko jako odzyskanie pieniędzy, ale jako pewna forma gratyfikacji za podjęcie wysiłku segregacji i recyklingu. W praktyce większe znaczenie dla efektywności systemu może mieć nie tyle sama wysokość kaucji, ile łatwość dokonania zwrotu, na którą wpływa m.in. liczba i dostępność automatów.
Społeczne i indywidualne normy a skuteczność recyklingu
Motywacja do udziału w systemie kaucyjnym zależy zarówno od społecznych, jak i od indywidualnych norm zachowania. Społeczna akceptacja segregacji odpadów jest tym silniejsza, im łatwiejsze jest samo działanie. jeżeli zwrot opakowań wymaga minimalnego wysiłku, sprzeciw wobec takiego zachowania staje się mniej zrozumiały.
Kluczowa jest również internalizacja normy, czyli jej przyjęcie jako własnej. Osoby bardziej wrażliwe na kwestie środowiskowe są bardziej skłonne do segregacji i recyklingu, co w dłuższej perspektywie może przekształcić się w indywidualny nawyk. Regularne oddawanie butelek podczas codziennych zakupów sprzyja utrwalaniu tych praktyk – pod warunkiem, iż opakowania można wygodnie zwrócić.
Co może przesądzić o sukcesie systemu kaucyjnego?
O powodzeniu systemu przesądzą przede wszystkim dwa elementy:
- większa dostępność punktów zwrotu, dzięki której konsumenci zminimalizują wysiłek związany z oddawaniem opakowań,
- rozszerzenie katalogu akceptowanych opakowań, aby jak najwięcej materiałów mogło trafić do recyklingu bez konieczności selekcjonowania ich w domu.
Takie rozwiązania pozwolą skrócić czas potrzebny na zwrot odpadów i ułatwią kształtowanie proekologicznych nawyków.
Źródło i cała informacja: Tygodnik Gospodarczy PIE/ Łukasz Baszczak
