Podwodny świat nawiedzony przez sieci widma

Zdjęcie: sieci widma

Sieci widma to stare sieci rybackie lub ich fragmenty, które zalegają w morzu. Najczęściej zostały zagubione przez rybaków podczas sztormów na skutek zaczepienia o zalegające na dnie morza przedmioty lub formy terenu.

Narzędzia połowowe wykonane są przede wszystkim z materiałów, które nie podlegają naturalnemu rozkładowi. Poza tym są barwione dla zmniejszenia ich widoczności w wodzie, a następnie wyposażane w różnego typu pływaki lub obciążniki. A wszystko po to, by były skuteczniejszym narzędziem dla rybaków. Z tych samych powodów pozostawione w morzu stają się śmiertelną pułapką i generują niekontrolowany przyłów natykających się na nie ryb, krabów, homarów, ptaków, a choćby ssaków morskich, które uwięzione w sieci widmie giną.

Sieci widma zagrażają nie tylko zwierzętom, ale również ludziom (przykładowo mogą stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla nurków). Ponadto, podobnie jak inne odpady morskie, istotnie wpływają na turystykę, niszcząc naturalne piękno cennych obszarów.

Z czasem sieci ulegają degradacji, zamieniając się w mikroplastik, tym samym zanieczyszczając wodę i przedostając się do łańcucha pokarmowego.

Czym są sieci widma?

Zgodnie z definicją HELCOM zalegające w morzu narzędzia połowowe, czyli tzw. sieci widma, to zarówno komercyjne, jak i rekreacyjne narzędzia, które zostały porzucone, zagubione lub w inny sposób wprowadzone do środowiska morskiego, na skutek czego negatywnie na nie oddziałują.

Narzędzia połowowe zalegające w morzach i oceanach oraz ich wpływ na środowisko morskie są przedmiotem licznych projektów i badań nie tylko w Unii Europejskiej, ale i na całym świecie. Dzięki temu w ostatnich latach wzrosła świadomość społeczeństwa na temat problemu odpadów morskich, w tym porzuconych sieci.

Projekt Limfjordsrådet

Limfjorden to malowniczy szlak wodny w północnej części Danii. Jest największym fiordem w tym kraju i ważnym zasobem naturalnym i kulturowym. Niemniej jednak duża liczba zagubionych lub porzuconych sieci rybackich zagraża różnorodności biologicznej tego obszaru.

Spowodowało to, iż 18 gmin otaczających fiord Limfjorden wdrożyło wspólny projekt Limfjordsrådet, który finansowany jest ze środków Unii Europejskiej – Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego. Jego celem jest rozwiązanie problemu sieci widm w tym regionie.

Projekt ten to sprzątanie na szeroką skalę największego fiordu w Danii. Pierwsza akcja miała miejsce wiosną 2024 r. Zebrano wówczas około 41 t sieci widm, a ekspedycje objęły prawie 75 proc. powierzchni fiordu. Zakończenie prac zaplanowano na wiosnę 2026 r.

Lokalne wysiłki wspierane technologią – najważniejsze w realizacji projektu Limfjordsrådet

Sieci widma są zwykle odnajdywane przez większe statki, jednak na obszarach wrażliwych, takich jak płytkie rafy, skupiska trawy morskiej lub ławice małży, można je zlokalizować wzrokowo z małych łodzi lub dzięki dronów. Dlatego przy identyfikacji miejsc, w których prawdopodobnie znajdują się sieci, dużą rolę odgrywają lokalni rybacy komercyjni i rekreacyjni, jak również nurkowie.

W celu usunięcia wszystkich sieci widm z największego w Danii fiordu każdy obywatel, który je zauważy, może przekazać informację o tym adekwatnym służbom za pośrednictwem internetowego narzędzia przygotowanego w ramach projektu Limfjordsrådet. Jak wskazuje sam zespół projektowy, cyfrowa platforma raportowania wpłynęła na szybsze i sprawniejsze identyfikowanie miejsc zalegania zanieczyszczeń.

Już teraz widać efekty wdrażania projektu – takie podejście pomogło oszacować skalę problemu i upewnić się, iż żadna sieć nie zostanie zignorowana podczas akcji sprzątania.

Zapobieganie jako część rozwiązania problemu sieci widm w Danii

Kluczem do długoterminowej stabilności i zapobiegania zanieczyszczaniu wód sieciami jest przede wszystkim ograniczenie liczby utraconych lub porzuconych sieci. Wszyscy rybacy w Danii mają obowiązek zgłaszania tego typu strat Duńskiej Agencji Rybołówstwa (Fiskeristyrelsen). Pomaga to wzmocnić profilaktykę, która jest równie ważna, jak samo oczyszczanie wód.

W opinii zespołu projektu Limfjordsrådet usprawniając raportowanie i rozliczanie, rozwiązuje się problem u jego źródła.

Sieci widma w Bałtyku

W ostatnich latach na Bałtyku podejmowanych jest coraz więcej inicjatyw mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu sieci widm. Polska jest jednym z liderów europejskich w tej tematyce. WWF szacuje, iż w Morzu Bałtyckim zalega kilkaset ton sieci widm.

Pierwsze udokumentowane działania, których celem było wyłowienie sieci widm z polskich wód Morza Bałtyckiego realizowane były już w 2004 r. W ostatnich latach polskie organizacje rybackie we współpracy z Fundacją MARE przeprowadziły dwie edycje akcje Czysty Bałtyk (w 2017 i 2020 r.), polegające na wyławianiu odpadów morskich, a szczególnie zagubionego sprzętu połowowego z Bałtyku.

W 2017 r. akcje poszukiwawcze prowadzone były przez jednostki zrzeszone w pięciu polskich organizacjach rybackich. W ramach działań wyłowiono blisko 147 t odpadów z morza. W latach 2020-2021 w akcje poszukiwawcze zaangażowało się dziewięć polskich organizacji rybackich. Wyłowiono wówczas łącznie ponad 160 t odpadów. Przeważającą część stanowiły utracone narzędzia połowowe, opony oraz różnego rodzaju plastik.

Co dzieje się z sieciami po wyłowieniu

Wyłowione z mórz i oceanów stare sieci rybackie traktowane są zwykle jak odpady. W związku z czym, włącza się je w działania mające na celu przejście ma gospodarkę o obiegu zamkniętym, zgodnie z założeniem, iż produkty, surowce oraz zasoby powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak to jest możliwe, przyczyniając się do ograniczenia wytwarzania odpadów. Niemniej jednak kwestia recyklingu wyłowionych z wody utraconych narzędzi połowowych przez cały czas pozostaje problematyczna.

W artykule korzystałam z:

https://oceans-and-fisheries.ec.europa.eu/news/haunted-ghost-nets-2025-10-30_en?prefLang=pl
https://www.wwf.pl/morze-sieci-widmo
https://fundacjamare.pl/sieci-widmo/