Perspektywy rozwoju fotowoltaiki w Europie

Sektor fotowoltaiki w Europie ma ogromny potencjał. Możliwości jego rozwoju jest wiele, ale ich urzeczywistnienie wiąże się z pokonaniem licznych wyzwań i barier, które nieustannie hamują ten proces. Pierwsze strategiczne inicjatywy UE, które mają poprawić tę sytuację, już działają – a kolejne są zaplanowane. Jak dokładnie wygląda obecna sytuacja europejskiego przemysłu PV i co ma się zmienić w niedalekiej przyszłości? Na te pytania odpowiadamy poniżej.

Fotowoltaika w Europie

Energia słoneczna, a zwłaszcza fotowoltaika (PV), jest najszybciej rozwijającym się źródłem odnawialnej energii w Unii Europejskiej[1]. W samym ubiegłym roku zainstalowano 56 GW nowych mocy PV, z czego dwie trzecie na dachach budynków.

Dzięki rosnącej popularności fotowoltaiki w Europie, konsumenci zyskali większą niezależność od wysokich cen energii, a także zmniejszono zapotrzebowanie na import gazu z Rosji. Instalacje PV w latach 2022-2023 pozwoliły na oszczędności rzędu 15 miliardów metrów sześciennych gazu, co jest ważnym krokiem w kontekście bezpieczeństwa energetycznego UE.

Sam sektor fotowoltaiki generuje też ogromne możliwości zatrudnienia. w tej chwili zapewnia około 650 000 miejsc pracy. Do 2030 roku liczba ta może wzrosnąć do miliona.

Wyzwania i ryzyka związane z obecną produkcją PV

Aktualnie większość zapotrzebowania na moduły słoneczne w Europie jest zaspokajana przez import z Chin. Taka koncentracja dostaw stwarza krótkoterminowe ryzyko utraty stabilności łańcucha dostaw oraz długoterminowe ryzyko związane z niestabilnością cenową paneli słonecznych.

Dostęp do przystępnych cenowo modułów z różnych źródeł oraz rozwój konkurencyjnego europejskiego łańcucha wartości są kluczowe dla osiągnięcia celów UE w zakresie energii odnawialnej.

UE posiada niezbędne zdolności techniczne do lokalnej produkcji większości materiałów i produktów zużywalnych. Jak jednak ustanowić i zwiększyć produkcję w sposób ekonomicznie opłacalny?

Chiny wciąż mają przewagę

Patrząc na chiński łańcuch wartości produkcji PV i ich obecny model operacyjny, trudno dostrzec jakąkolwiek przewagę europejską, która pozwoliłaby na ich prześcignięcie. Najważniejszą przewagą konkurencyjną Chin są hojne subsydia publiczne i prywatne. Dodatkowe czynniki sprzyjające chińskim podmiotom obejmują:

• niższe koszty pracy i sprzętu,
• konkurencyjne ceny energii,
• efektywne firmy budowlane,
• agencje planistyczne,
• znacznie szybsze procedury uzyskiwania pozwoleń.

Konkurencyjność oparta wyłącznie na przewadze technologicznej jest nieosiągalna. Eksperci sugerują, iż chińska technologia w produkcji ingotów, wafli i ogniw jest o ponad pięć lat do przodu, a Europa nie będzie w stanie gwałtownie nadrobić tych zaległości.

Priorytetem powinno być zatem tworzenie konkurencyjności ekonomicznej poprzez ustanowienie równych warunków dotyczących standardów społecznych i środowiskowych. To nie oznacza, iż badania i rozwój w UE nie są ważne. Wręcz przeciwnie – konieczne są znaczne wysiłki w celu nadrobienia zaległości. A to będzie wymagało istotnego wsparcia budżetowego. Zabezpieczenie inwestycji nie jest jednak łatwe, ponieważ rynek fotowoltaiki w Europie i na całym świecie ma historię zmienności i niepewności.

Cele na 2030 rok i konieczność przyspieszenia

Unia Europejska wyznaczyła sobie ambitne cele dotyczące odnawialnych źródeł energii. Planuje się, iż co najmniej 42,5% energii ma pochodzić z OZE do 2030 roku, z ambicją osiągnięcia 45%. Realizacja tych celów będzie wymagała dalszego przyspieszenia rozwoju energii słonecznej. Obecne tempo wdrażania fotowoltaiki w Europie musi więc zostać zwiększone, aby sprostać rosnącym potrzebom energetycznym i zmniejszyć zależność od paliw kopalnych.

Mimo powszechnego uznania strategicznego znaczenia sektora fotowoltaiki w Europie, rok 2023 okazał się wyjątkowo trudny dla europejskiego przemysłu. Spadek cen modułów PV, nagromadzenie zapasów, wysokie ceny energii elektrycznej oraz brak zdecydowanego wsparcia dla przemysłu europejskiego znacząco wpłynęły na zaufanie inwestorów. W rezultacie niektóre z firm produkcyjnych w Europie ogłosiły zakończenie działalności, a te, które przez cały czas funkcjonują, potrzebują pilnych działań i wsparcia.

Strategiczne inicjatywy i działania UE

Zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem i planem REPowerEU, energia słoneczna jest jednym z fundamentów transformacji energetycznej UE. Jej wykorzystanie przyczyni się do zmniejszenia zależności UE od importowanych paliw kopalnych.

W ramach planu REPowerEU, Komisja Europejska przyjęła w maju 2022 roku strategię energii słonecznej UE. Identyfikuje ona wciąż istniejące bariery i wyzwania w sektorze energii słonecznej oraz nakreśla inicjatywy mające na celu ich przezwyciężenie i przyspieszenie wdrażania technologii słonecznych. Jej celem jest dostarczenie ponad 320 GW fotowoltaiki słonecznej do 2025 r. i prawie 600 GW do 2030 r.

Równolegle z planem, KE przedstawiła zestaw ułatwień dotyczących procesów wydawania pozwoleń na projekty związane z odnawialnymi źródłami energii, które zostały uwzględnione w znowelizowanej dyrektywie RED III[2]. Nowe przepisy mają przyczynić się do przyspieszenia wdrażania fotowoltaiki słonecznej w UE.

Inicjatywy w ramach strategii energii słonecznej UE

European Solar Rooftops Initiative

Ma na celu przyspieszenie wykorzystania ogromnego potencjału dachów do produkcji czystej energii. Zaproponowano tu stopniowe wprowadzenie obowiązku „gotowości do instalacji energii słonecznej” dla nowych budynków.

Takie postanowienia zostały uwzględnione w znowelizowanej dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej budynków. Wprowadzają one obowiązki dla nowych budynków – w zakresie gotowości do wykorzystania energii słonecznej. W przypadku istniejących budynków publicznych, energia słoneczna będzie musiała być wykorzystywana stopniowo, począwszy od 2027 roku. Będzie to jednak dotyczyć tylko tych miejsc, gdzie jest to technicznie, ekonomicznie i funkcjonalnie możliwe.

EU Large-scale Skills Partnership

To partnerstwo zostało uruchomione w marcu 2023 roku po ogłoszeniu go w strategii energii słonecznej UE. Ma na celu zlikwidowanie luki kompetencyjnej w UE i promowanie rozwoju wykwalifikowanej siły roboczej w sektorze energii odnawialnej.

European Solar PV Industry Alliance

Sojusz ma na celu przyspieszenie wdrażania fotowoltaiki w Europie (UE) poprzez:

• zwiększenie rocznej mocy produkcyjnej o 30 GW do 2025 roku,
• ułatwienie inwestycji,
• zapewnienie długoterminowej konkurencyjności przemysłu UE,
• wsparcie celów dekarbonizacji Europy.

Instrumenty chroniące rynek wewnętrzny

Wspomniane wyżej inicjatywy wspierane są przez Komisję Europejską także przez inne instrumenty, które chronią rynek wewnętrzny. Mowa przede wszystkim o 5, które opisujemy poniżej.

Postępowania KE wobec chińskich producentów technologii fotowoltaicznych w ramach FSR

Foreign Subsidies Regulation (FSR) to rozporządzenie, które weszło w życie 12 lipca 2023 r. Jego celem jest zwalczanie zniekształcających subsydiów przyznawanych przez państwa spoza UE przedsiębiorstwom działającym na jednolitym rynku UE.

FSR dało uprawnienia KE do badania potencjalnie zniekształcających subsydiów spoza UE, w kontekście powiadomień ex ante, dotyczących niektórych dużych połączeń i przetargów publicznych oraz w dochodzeniach z urzędu.

W zakresie fotowoltaiki KE wszczęła do tej pory dwa dochodzenia. Dotyczyły one dwóch różnych ofert konsorcjów z udziałem chińskich firm, które otrzymały m.in. dotacje rządowe i zwroty podatków w kwocie znacznie wyższej, niż wartość zamówień, o które się ubiegają. Były to:

• Konsorcjum składające się z ENEVO Group, rumuńskiego dostawcy usług inżynieryjnych i konsultingowych, oraz LONGi Solar Technologie GmbH, niemieckiej spółki zależnej chińskiego producenta ogniw fotowoltaicznych LONGi Green Energy Technology Co.
• Konsorcjum składające się z dwóch spółek będących własnością i kontrolowanych przez Shanghai Electric Group Co. Ltd., chińskie przedsiębiorstwo państwowe, które zapewnia zintegrowany proces i usługi w zakresie wytwarzania, sieci, obciążenia i magazynowania energii wiatrowej, słonecznej i wodorowej.

Wspomniane dochodzenia zostały zamknięte przez KE po tym, jak konsorcja ubiegające się o budowę instalacji wycofały swoje oferty. Co prawda zakończyły się zanim tak naprawdę się zaczęły, niemniej jednak wydaje się, iż KE na nich nie poprzestanie.

Kolejne dochodzenia i ich rezultaty mogą mieć znaczący wpływ na przyszłe regulacje i polityki handlowe, a także na strategię wspierania lokalnej produkcji fotowoltaiki.

Net Zero Industry Act

NZIA to kolejna inicjatywa wynikająca z planu przemysłowego Zielonego Ładu. Akt ten ma przyciągnąć inwestycje oraz stworzyć lepsze warunki i dostęp do rynku dla czystych technologii w UE. Celem jest, aby ogólna strategiczna zdolność produkcyjna Unii w zakresie technologii o zerowej emisji netto zbliżyła się lub osiągnęła co najmniej 40% rocznych potrzeb wdrożeniowych do 2030 roku.

NZIA upraszcza również ramy regulacyjne dotyczące produkcji tych technologii. Pomoże to zwiększyć konkurencyjność branży technologii zerowych netto w Europie, a także przyspieszy zdolność do magazynowania emisji CO2.

6 lutego 2024 r. Parlament i Rada UE osiągnęły porozumienie polityczne w sprawie NZIA. Po formalnym przyjęciu akt wejdzie w życie, prawdopodobnie jeszcze w tym roku.

Europejska Karta Słoneczna

Została podpisana 15 kwietnia 2024 roku. Karta wyznacza szereg dobrowolnych działań wspierających sektor fotowoltaiki w Europie (UE), takich jak:

• włączenie produktów fotowoltaicznych do portfeli odpowiednich uczestników rynku i uwzględnienie kwestii odporności w strategiach zamówień publicznych dostawców PV;
• utrzymanie i, w miarę możliwości, zwiększenie obecnych mocy produkcyjnych w Europie, zgodnie z oczekiwanym rosnącym popytem na ich produkty, opierając to na zobowiązaniach publicznych i prywatnych;
• wczesne wdrożenie odpowiednich NZIA i promowanir innowacyjnych form wykorzystania energii słonecznej. Chodzi tu przykładowo o fotowoltaikę: rolniczą, pływającą, zintegrowaną z infrastrukturą, zintegrowaną z pojazdami lub zintegrowaną z budynkami.

Rok po podpisaniu Karty Komisja dokona przeglądu realizacji przyjętych zobowiązań.

IPCEI PV

W 2022 r. program IPCEI (Important Projects of Common European Interest) fotowoltaiczny został oficjalnie zainaugurowany przez European Solar Manufacturing Council. Celem IPCEI dla PV jest zmobilizowanie odpowiedniego wsparcia państw członkowskich UE dla innowacyjnych i przełomowych technologii produkcji fotowoltaiki oraz ułatwienie ich wdrożenia do produkcji komercyjnej. Pięć państw członkowskich, w tym Polska – wyraziło poparcie dla inicjatywy.

Mechanizm IPCEI pozwala na udzielenie wsparcia przewyższającego kwoty dostępne w ramach innych narzędzi pomocowych. Jest on skierowany do kluczowych, międzynarodowych projektów, które zwiększają konkurencyjność gospodarki Unii Europejskiej, wspierają zrównoważony rozwój gospodarczy oraz m.in. tworzenie nowych miejsc pracy.

IPCEI to forma pomocy publicznej, w której finansowanie powinno obejmować co najmniej cztery państwa członkowskie (chociaż wyjątkowy charakter projektu może stanowić podstawę do odstępstwa od tej zasady).

Chociaż brak jest na ten moment konkretnych dat, zgodnie z planem na rok 2024 r., przedstawionym przez European Solar PV Industry Alliance, planowany jest dalszy rozwój IPCEI PV.

TCTF

Obecnie w Polsce finalizowane są prace nad uruchomieniem programu pomocowego w oparciu o Tymczasowe Ramami Kryzysowymi (TCTF). Na ich podstawie przedsiębiorstwa produkujące panele słoneczne oraz najważniejsze komponenty do tego typu urządzeń mogą otrzymać pomoc publiczną na atrakcyjnych warunkach.

Z uwagi na ograniczenia czasowe (pomoc może być może być udzielana do 31 grudnia 2025 r.), warto jak najszybciej przyjrzeć się planom inwestycyjnym i zweryfikować je pod kątem tego, czy mogłyby liczyć na pomoc z nowego źródła w formie TCTF.

Wnioski

2023 był trudnym rokiem dla przemysłu fotowoltaiki w Europie. Spadek cen paneli PV, magazynowanie zapasów modułów, wysokie ceny energii oraz brak natychmiastowego wsparcia dla europejskiego przemysłu znacząco wpłynęły na zaufanie inwestorów. W rezultacie niektóre europejskie firmy ogłosiły zakończenie działalności, a inne przeniosły produkcję na rynki zagraniczne, szczególnie do USA.

Aby osiągnąć wyznaczone cele, Unia Europejska musi kontynuować i intensyfikować swoje wysiłki na rzecz wsparcia sektora fotowoltaicznego. Polityki takie jak strategia energii słonecznej UE, NZIA, inicjatywy sojuszu ESIA, Europejska Karta Słoneczna oraz planowany IPCEI mogą zapewnić solidną podstawę do zrównoważonego i konkurencyjnego rozwoju fotowoltaiki w Europie. Wciąż najważniejsze będzie jednak ich szybkie wdrażanie i adaptacja.

Posiadamy szerokie kompetencje w doradztwie w zakresie możliwości uzyskania wsparcia finansowego na nowe inwestycje (w tym na podstawie TCTF) oraz udziału w strategicznych projektach ponadnarodowych realizowanych w ramach inicjatyw IPCEI. Nasi eksperci doradzali przy polskich projektach IPCEI w obszarze baterii, wodoru oraz mikroelektroniki. Zachęcamy do kontaktu.

[1] Według SolarPower Europe, moc generacyjna energii słonecznej w UE w 2023 roku osiągnęła około 259,99 GW, co świadczy o dynamicznym wzroście tego sektora.

[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2413 z dnia 18 października 2023 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2018/2001, rozporządzenie (UE) 2018/1999 i dyrektywę 98/70/WE w odniesieniu do promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uchylająca dyrektywę Rady (UE) 2015/652