Pamięci 1 sierpnia 1944 roku – dymy nad warszawą

PAMIĘCI 1 SIERPNIA 1944 ROKU – DYMY NAD WARSZAWĄ

POLSKIE POWSTANIA NARODOWE

Chyba trafnie Maurycy Mochnacki rodowód naszych powstań narodowych wiązał z konfederacją barską.

Przypisywał jej bardzo szlachetne, narodowe cele, ale podkreślał również źródło jej niepowodzeń. Ruch ten ograniczył się prawie do samej szlachty. Pomimo wszystkich ciężkich błędów popełnionych przez Generalność (norma prawna – najmniejszy, stanowiący sensowną całość, element prawa), mimo jej skłócenia, konserwatyzmu społecznego, naiwności w oglądaniu się na pomoc Francji, Prus czy Austrii, jednak – jak pisał Emanuel Rostworowski – „szlachta w kraju przez cztery lata konfederowała się i biła z Rosjanami, tułała się po lasach, a potem setkami szła na Sybir”. To właśnie tak krwawo okupiona konfederacja barska spowodowała wyjątkowe „uczulenie” szlachty na hasło „niepodległość”.

Maurycy Mochnacki (ur. 13 września 1803 w Bojańcu gmina Mosty Wielkie pod Żółkwią, zm. 20 grudnia 1834 w Auxerre) – polski działacz, publicysta polityczny, jeden z teoretyków polskiego romantyzmu, pianista. Był uczestnikiem i kronikarzem powstania listopadowego – napisał „Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831”. Członek Związku Wolnych Polaków i Towarzystwa Patriotycznego.

KONFEDERACJA BARSKA

Konfederacja barska (1768–1772) – zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku, z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom.

Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.

Adam Mickiewicz próbował pisać po francusku dramat poświęcony perypetiom ruchu konfederacyjnego w Krakowie ( „Les Confedérés de Bar”), a Juliusz Słowacki doszukiwał się w konfederacji barskiej heroicznej próby ocalenia Polski, gdy „cały naród ginie jak w zapalonym przez Boga okręcie”.

INSUREKCJA KOŚCIUSZKOWSKA

Ale już na emigracji Maurycy Mochnacki znacznie wyżej co do siły, zasięgu i znaczenia dla losów Polski ocenił Insurekcję kościuszkowską 1794 roku . „Początków powstania 1794 roku – pisał – z niczym w dziejach porównać nie można. Była to konfederacja włościan daleko potężniejsza od szlacheckiej barskiej”. Tak więc dopiero po upadku powstania listopadowego Mochnacki zrozumiał w pełni wielkość czynu zbrojnego Kościuszki.

Tę przełomową rolę Kościuszki najlepiej określił Szymon Askenazy – „Jeżeli Trzeci Maj był testamentem starej Polski, powstanie narodowe Kościuszki było ewangelią nowożytnej”.

Szymon Askenazy (ur. 24 grudnia 1865 w Zawichoście, zm. 22 czerwca 1935 w Warszawie)– polski historyk żydowskiego pochodzenia, zajmujący się głównie stosunkami międzynarodowymi w XVIII i XIX wieku. Profesor Uniwersytetu Lwowskiego i następnie Warszawskiego. W swoich poglądach politycznych zbliżony do obozu legionowo – piłsudczykowskiego. Twórca lwowskiej szkoły historycznej nazywanej też szkołą Askenazego.

Władysław Zajewski współautor „Trzech powstań narodowych”:

„Czas wreszcie odpowiedzieć tym historykom, którzy w ogóle kwestionują sens naszych walk zbrojnych o niepodległe państwo. Przypomnijmy, iż niefortunna wojna 1792 roku w obronie Konstytucji 3 maja trwała zaledwie 70 dni, nieprzyjaciel był jeszcze daleko, bardzo daleko od bram Warszawy, gdy monarcha „ochotniczo” zgłosił akces do Targowicy, a za nim cała grupa polityków Sejmu Czteroletniego. Insurekcja kościuszkowska trwała 200 dni, powstanie listopadowe 325 dni, powstanie styczniowe przetrwało ponad 450 dni”.

To fakt, iż nasze powstania zbrojne były upustem krwi najdzielniejszych ludzi, ale czy naród polski mógł zrezygnować z tej formy walki o niepodległość?

Adam Mickiewicz napisał: „Nie słyszałem, żeby naród jaki rozprawami i notami dyplomatycznymi wskrzeszono”.

Należy być w świadomości narodowej przekonanym, iż bez wszelkich powstań i zrywów narodowych zaistniałych w naszej historii i tradycji narodowej nie byłoby możliwe odzyskanie przez Polskę niepodległości 11 listopada 1918 roku.

ZWIĄZEK PATRIOTÓW POLSKICH

Wycofywanie się wojsk niemieckich z ZSRS od sierpnia 1943 roku i zbliżanie Armii Czerwonej do ziem polskich zmuszało dowództwo AK do podjęcia decyzji w formie wystąpienia zbrojnego przeciw Niemcom. Kierownictwo wojskowe i cywilne Polski podziemnej znajdowało się w bardzo trudnej sytuacji gdyż władze ZSRS nie utrzymywały stosunków z rządem polskim na uchodźstwie i popierały podporządkowany sobie Związek Patriotów Polskich.

Związek Patriotów Polskich (ZPP) – związek polityczny, powołany 1 marca 1943 roku przez komunistów polskich w ZSRS; uważany za narzędzie polityki Związku Sowieckiego w sprawie polskiej – przygotowywał warunki do przejęcia władzy przez komunistów w powojennej Polsce.

ZPP pełną działalność rozwinął po zerwaniu przez władze ZSRS (kwiecień 1943 r.) stosunków dyplomatycznych z Rządem RP na uchodźstwie.

We władzach ZPP dominowali żydowscy komuniści (od I 1944 r. skupieni w Centralnym Biurze Komunistów Polskich), którzy nie ujawniali perspektywicznego celu organizacji. Powstanie organizacji oficjalnie ogłoszono na zjeździe ZPP w czerwcu 1943 roku. Wcześniej było to niemożliwe z powodu napiętej sytuacji polsko-sowieckiej (Katyń, zerwanie stosunków dyplomatycznych). W maju 1943 roku komuniści uzgodnili ze Stalinem skład dowództwa polskiej dywizji w ZSRS, na której czele miał stanąć polski Żyd gen. Zygmunt Berling.

W miasteczkach pod Lwowem, wziętych do niewoli jeńców polskich, azjatycką metodą zakopuje się po głowę do ziemi, a stare Żydówki oddają na nich mocz.

Pisze Zygmunt Berling: „17 września 1939 roku na ulicy Niemieckiej w Wilnie zamieszkałej wyłącznie przez burżuazję żydowską, spotkałem o godzinie ósmej rano dwa czołgi radzieckie oblężone przez tłum wiwatujących. Sami Żydzi. Starzy i młodzi, kobiety i dzieci śpiewali i obrzucali czołgi kwiatami – widocznie już wcześniej przygotowanymi na tę okazję. Nu coo? Wasze przeszło! Teraz my – powiedział tam do mnie stary, znajomy Żyd. Dziś rozumiem, iż był to zwiastun. (…) tego co dopiero miało nastąpić”.

A iż te czołgi zdławiły ostatni dech wolności na tej ziemi? Niech płaczą goje!

9 i 10 czerwca odbył się w Moskwie zjazd ZPP, na którym ogłoszono statut, deklarację ideową, wybrano zarząd i komisję rewizyjną. Na zjeździe wybrano Zarząd w składzie:

Przewodnicząca Zarządu Głównego – Wanda Wasilewska polska Żydówka, przyjaciółka Józefa Stalina.

Członkowie – Stanisław Skrzeszewski, Stefan Jędrychowski (ideowy przyjaciel Czesława Miłosza),Włodzimierz Sokorski i Zygmunt Berling.

W deklaracji jednoznacznie potępiono rząd RP na uchodźstwie i premiera Władysława Sikorskiego, jako działający na szkodę „bloku anglo-radziecko-amerykańskiego”.

W programie na pierwsze miejsce wysunięto konieczność przebudowy struktury społeczno-politycznej przyszłej Polski, znaczenie sojuszu z ZSRS dla bezpieczeństwa jej granic oraz rewizję granicy wschodniej (odrzucenie postanowień terytorialnych traktatu ryskiego).

W 1944 roku związek powołał Polską Agencję Prasową Polpress z siedzibą w Moskwie. ZPP prowadził propagandę (organ prasowy „Wolna Polska”), opiekę społeczną (przejął polskie sierocińce, domy inwalidów i starców), pracę oświatowo-kulturalną. W lipcu 1944 roku Zarząd Główny ZPP formalnie podporządkował się Krajowej Radzie Narodowej (KRN) i uczestniczył w powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). W latach 1944–1946 ZPP przesiedlał Polaków i Żydów z ZSRS do Polski.

ZPP zakończył działalność w sierpniu 1946 roku.

„CZERWONY SZTANDAR I „NOWE WIDNOKRĘGI”

„Nowe Widnokręgi” – początkowo miesięcznik, potem dwutygodnik społeczno-literacki, oficjalny organ komunistycznego Związku Pisarzy Radzieckich, wydawany od przełomu lutego i marca do czerwca 1941 roku w okupowanym przez ZSRS Lwowie (zwane przez lwowian jaczejką bolszewicką), później od 1943 roku na polecenie Stalina organ Związku Patriotów Polskich, pod redakcją Wandy Wasilewskiej.

Na tych łamach publikowali swoje utwory m.in. Mieczysław Jastrun, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak, Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jerzy Putrament (agent NKWD z przed 1939 r.), Adam Ważyk, Tadeusz Boy-Żeleński(!), Janina Broniewska, Zofia Dzierżyńska (działaczka komunistyczna, nauczycielka, żona Feliksa Dzierżyńskiego), Adolf Bromberg, Julia Brystygier – „Krwawa Luna”płk NKWD, Aleksander Dan, Emil Dziedzic, Halina Górska, Stefan Jędrychowski, Witold Kolski, Karol Kuryluk, Stanisław Wasylewski, Roman Werfel, Jerzy Pomianowski.

Pismo istniało do 1946.

„Czerwony Sztandar”, gazeta codzienna Zarządu Politycznego Frontu Ukraińskiego – wydawana w języku polskim we Lwowie, ukazująca się od 5 października 1939 roku do agresji III Rzeszy na ZSRS – 22 czerwca 1941 roku i zakończenia pierwszej sowieckiej okupacji Lwowa.

Nakład „Czerwonego Sztandaru” wynosił 40 tys. egzemplarzy. Redaktorami naczelnymi byli J. A. Mańkowski oraz J. Markiewicz, od kwietnia 1941 E. W. Radecki. Swoje teksty zamieszczali na jego łamach: Wanda Wasilewska, Julian Stryjkowski, Leon Chwistek, Władysław Broniewski, Stanisław Jerzy Lec, Janina Broniewska (żona Władysława Broniewskiego – w okresie stalinizmu jedna z prominentnych postaci Związku Literatów Polskich pełniąca tam funkcję sekretarza POP PZPR. Była propagatorką socrealizmu, mającą wielki wpływ na życie kulturalne ówczesnej Polski), Lucjan Szenwald, Tadeusz Boy-Żeleński .

AKCJA BURZA I POWSTANIEW WARSZAWSKIE

W październiku 1944 roku powstał Komitet Organizacyjny Żydów Polskich przy Związku Patriotów Polskich. 29 lipca 1944 roku Związek Patriotów Polskich zaapelował do warszawiaków przez radio moskiewskie nawołując ludność Warszawy do powstania przeciwko Niemcom.

Komunikaty w koślawym języku polskim będące powtórzeniem tej audycji nadawała także czterokrotnie 30 lipca 1944 roku w godzinach: 15:00, 20.55, 21:55, i 23:00 moskiewska radiostacja im. Tadeusza Kościuszki.

W październiku 1943 roku naczelny wódz gen. Kazimierz Sosnkowski nakazał rozpoczęcie przygotowań do podjęcia jawnej walki z Niemcami. Wobec spodziewanych represji ze strony Sowietów i zagrożenia okupacją komunistyczną oddziały AK po likwidacji okupacji niemieckiej miały ponownie przejść do konspiracji. sukcesor gen. „Grota” na stanowisku dowódcy AK gen. Tadeusz Komorowski „Bór” zakwestionował rozkaz Sosnkowskiego i przedstawił odmienną koncepcję pod kryptonimem „Burza”. Zakładała ona zajmowanie obszarów polskich przez AK w walce z ustępującymi pod naporem Armii Czerwonej Niemcami, a następnie ujawnienie oddziałów AK oraz aparatu administracyjnego delegatury rządu i wystąpienie wobec władz sowieckich w roli gospodarza ziem polskich. Pomimo świadomości ryzyka i wiedzy o dotychczasowej polityce sowieckiej wobec Polski plan „Burza” był kolejnym wyrazem dobrej woli Polaków w stosunku do ZSRS. Sądzono, iż ewentualne wrogie posunięcia przeciwko suwerennym władzom polskim spotkają się z protestem zachodnich aliantów. Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę Rzeczypospolitej 4 stycznia 1944 roku na Wołyniu. W marcu 27 Wołyńska Dywizja Piechoty wspólnie z wojskami sowieckimi prowadziła walki z Niemcami w rejonie Kowla. W czasie zmagań poniosła ciężkie straty (poległ dowódca dywizji płk. Jan Wojciech Kiwerski „Oliwa”), zdołała jednak wyrwać się z okrążenia niemieckiego na Lubelszczyznę. Ukoronowaniem „Burzy” była akcja „Ostra Brama” czyli uderzenie na Wilno dowodzone przez płk. Aleksandra Krzyżanowskiego.

Po kilku dniach Sowieci aresztowali i zesłali do łagru płk. Aleksandra Krzyżanowskiego i jego oficerów. Żołnierze Armii Krajowej byli przez Sowietów rozbrajani, aresztowani i zsyłani w głąb ZSRS do łagrów Gułagu.

Niepowodzenia „Burzy” oraz zbliżanie się Armii Czerwonej do Warszawy zmusiły władze Polski podziemnej do podjęcia nowych decyzji. Generał Tadeusz Komorowski „Bór” naciskany przez szefa sztabu gen. Tadeusza Pełczyńskiego, płk. Leopolda Okulickiego uznał, iż w obliczu bezpośredniego zagrożenia niepodległości Polski przez ZSRS, tworzący już komunistyczne ośrodki władzy z siedzibą w Lublinie, ostatnią szansą obrony polskich praw jest samodzielne uwolnienie Warszawy z rąk Niemców i objęcie władzy w mieście przez kierownictwo cywilne Polski podziemnej. Wierzono, iż w imię obrony niepodległości Polski należy podjąć ryzyko powstania w Warszawie, tym bardziej iż liczono na pomoc sojuszników Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

Dowódca AK wydał rozkaz rozpoczęcia walki o Warszawę 1 sierpnia 1944 roku o godz. 17 00 (tzw. godzina „W”). Gen. „Bór” działał za zgodą rządu, ale bez rozkazu Naczelnego Wodza.

Kierownictwo AK zostało jednak poinformowane, iż nie otrzyma od zachodnich sojuszników spodziewanej pomocy w postaci zrzutów broni.

Ofiara powstańców warszawskich, ich bohaterstwo w walce o Niepodległość Ojczyzny przeszła do historycznej pamięci narodowej i jak dotąd wieńczy chlubną pamięć wszystkich narodowych powstań, spełniając sienkiewiczowską inwokację „Ku pokrzepieniu serc” o znaczeniu tradycji dla ugruntowania świadomości narodowej.

Dokumenty, źródła, cytaty:

-„Od niepodległości do niepodległości”, Adam Dziurok, Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński,

„Trzy powstania narodowe”, Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski,

http://pl.wikipedia.org/wiki/Nowe_Widnokr%C4%99gi

http://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwony_Sztandar_%28periodyk_po_polsku%29

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Patriot%C3%B3w_Polskich

http://www.tworca.org/rozdzial15.html