Paliwa kopalne szkodzą zdrowiu od kołyski do ostatnich dni [RAPORT]

1 godzina temu

Nowy raport opublikowany w połowie września 2025 roku pokazuje, jak paliwa kopalne zatruwają ludzi – od wydobycia, przez transport i spalanie, aż po odpady. Autorzy ostrzegają, iż węgiel, ropa i gaz szkodzą zdrowiu na każdym etapie życia – od okresu płodowego aż po starość.

Raport przygotowany przez organizację Global Climate and Health Alliance we współpracy z konsorcjum ponad 200 organizacji reprezentujących 46 milionów pracowników służby zdrowia, jednoznacznie wskazuje, iż paliwa kopalne mają szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi na całym świecie.

Dokument podkreśla szczególnie negatywne skutki dla uboższych i wykluczonych społeczności. Eksperci wzywają do natychmiastowej, sprawiedliwej transformacji, zakończenia przywilejów dla branży paliw kopalnych oraz inwestowania w ochronę zdrowia publicznego i wspierania najbardziej narażonych grup.

Czytaj także: „Ukryte koszty”. Smog w Polsce kosztuje setki miliardów złotych rocznie

Toksyczny cykl życia paliw kopalnych

Zanieczyszczenia pochodzące z paliw kopalnych są szkodliwe na każdym etapie życia człowieka. Sam proces ich wykorzystania – niezależnie od rodzaju (węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa czy gaz ziemny) – niesie ze sobą poważne zagrożenia. Oddziałuje bowiem szkodliwie zarówno na zdrowie ludzi, jak i na środowisko. Na każdym etapie – od wydobycia poprzez rafinację, transport i przechowywanie, aż po spalanie i składowanie odpadów – paliwa kopalne szkodzą zdrowiu publicznemu.

Dotychczas polityka klimatyczna i zdrowotna w dużej mierze lekceważyła te zagrożenia. Tymczasem ich negatywny wpływ na zdrowie jest według raportu zatrważająco wysoki, a szczególnie narażone są uboższe społeczności.

– Toksyczne dziedzictwo paliw kopalnych utrzymuje się przez dziesięciolecia w naszym powietrzu, wodzie i organizmach, narażając społeczności na całym świecie i stanowiąc szczególnie duże obciążenie dla społeczności zmarginalizowanych – powiedziała autorka raportu Shweta Narayan, szefowa kampanii w Global Climate and Health Alliance.

Nawet gdyby emisje dwutlenku węgla zostały wychwytywane natychmiast, paliwa kopalne wciąż zatruwałyby środowisko, przemieszczały zanieczyszczenia i destabilizowały ekosystemy. To nie tylko problem klimatyczny, ale także czynnik napędzający globalny kryzys zdrowia publicznego.

Skutki dla zdrowia

Szkodliwe konsekwencje spalania paliw kopalnych rozkładają się nierównomiernie i niesprawiedliwie – zarówno między społecznościami, jak i państwami. Skala zagrożeń zależy od tego, w jaki sposób rządzący podchodzą do ochrony środowiska i klimatu.

– Era paliw kopalnych zatruła nasze powietrze, podkopała nasze zdrowie i naruszyła naszą godność. Musimy bezzwłocznie wybrać sprawiedliwą transformację, aby chronić życie, przywrócić sprawiedliwość i zapewnić zdrowszą przyszłość dla wszystkich – powiedziała Christiana Figueres, globalna liderka ds. klimatu, architektka Porozumienia Paryskiego i była szefowa ONZ ds. klimatu.

Podobnie jak palenie papierosów wywołuje choroby układu krążenia, oddechowego i nowotworowe, tak wydobycie i spalanie paliw kopalnych jest jednoznacznie szkodliwe dla zdrowia. Prowadzi do poronień, zwiększa ryzyko astmy, białaczki u dzieci, chorób serca, udarów i pogarsza zdrowie psychiczne.

– Trzeba powiedzieć wprost: paliwa kopalne to zarówno źródło smogu groźnego dla życia, jak i emisji gazów cieplarnianych przyczyniających się do ocieplenia klimatu oraz nasilenia ekstremalnych zjawisk pogodowych – powiedziała Shweta Narayan.

Skutki społeczne, ekonomiczne i środowiskowe

Poza skutkami zdrowotnymi paliwa kopalne uderzają najmocniej w najbiedniejsze społeczności. Eksperci ds. zdrowia publicznego apelują o wstrzymanie przywilejów dla przedsiębiorstw branży paliw kopalnych. w tej chwili przemysł ten korzysta z dotacji rządowych, fundacji i banków w postaci ulg podatkowych oraz limitów cenowych. Łączna wartość tych subsydiów sięga 7 bilionów dolarów. To finansowanie podtrzymuje działalność przemysłu, który szkodzi ludziom i środowisku.

Raport ostrzega także, iż choćby po zakończeniu ery paliw kopalnych pewne substancje – jak ołów, rtęć czy związki PFAS („wieczne chemikalia”) – będą utrzymywać się w środowisku przez dziesięciolecia lub stulecia, krążąc w glebie, wodzie i łańcuchu pokarmowym.

Przywództwo i odpowiedzialność

Raport wzywa do odważnych decyzji politycznych i społecznych, których celem będzie odejście od brudnych i toksycznych paliw kopalnych. Potrzebne jest zdecydowane przywództwo rządów, organizacji obywatelskich, przedsiębiorstw oraz służby zdrowia publicznego.

– Podczas COP30 przywódcy muszą pilnie uznać uzależnienie od paliw kopalnych za powszechny czynnik chorób i nierówności, a także napędzający emisje globalnego ocieplenia – stwierdziła dr Jeni Miller. – Odpowiednia reakcja oznaczałaby wstrzymanie przez rządy nowych projektów naftowych, gazowych i węglowych. Tak jak ograniczono wpływy przemysłu tytoniowego, tak teraz należy zakazać lobbingu i dezinformacji ze strony branży paliw kopalnych. COP30 to moment działania – nie tylko dla klimatu, ale i dla zdrowia ludzi.

Apel o natychmiastowe zakończenie spalania paliw kopalnych

– Dość tego – na całym świecie decydenci muszą położyć kres szkodom, jakie wyrządza nieodpowiedzialne dążenie do produkcji paliw kopalnych – powiedziała dr Jeni Miller, dyrektor wykonawcza Global Climate and Health Alliance.

– Paliwa kopalne to nie tylko kryzys środowiskowy – to zagrożenie dla zdrowia publicznego – dodała dr Jemilah Mahmood, dyrektor wykonawcza Sunway Centre for Planetary Health w Malezji. – Jako specjaliści zdrowia wiemy, iż koszt bezczynności mierzy się w ludzkich życiach. Sprawiedliwa transformacja jest konieczna i możliwa: to recepta na czystsze powietrze, zdrowsze społeczności i sprawiedliwość międzypokoleniową. Czas na odważne działania nadszedł teraz – wskazuje Mahmood.