Odtajnili raport. Sytuacja jest dramatyczna

Polska znajduje się w czołówce Unii Europejskiej pod względem liczby samozatrudnionych, zajmując trzecie miejsce po Grecji i Włoszech. W 2023 roku ponad 2,25 miliona osób prowadziło działalność gospodarczą, co stanowiło aż 12,7% wszystkich zatrudnionych. Choć liczby te mogą robić wrażenie, odtajniony przez ZUS raport „Dobrowolne ubóstwo” ujawnia, iż za tą statystyką kryje się wiele problemów, które mogą zagrażać stabilności finansowej systemu ubezpieczeń społecznych.

Fot. Shutterstock

Niskie składki i ryzyko ubóstwa emerytalnego

Samozatrudnieni w Polsce płacą bardzo niskie składki na ubezpieczenia społeczne – ich średnia podstawa wymiaru składki wynosiła zaledwie 46,7% podstawy pracownika. Co więcej, aż 47% samozatrudnionych korzysta z ulg i zwolnień, co dodatkowo obniża ich wkład do systemu. Efektem tego jest brak możliwości zgromadzenia odpowiednich środków na emeryturę, a w wielu przypadkach również niewystarczający staż pracy do uzyskania minimalnego świadczenia. Kobiety są w szczególnie trudnej sytuacji, ponieważ ich dochody są średnio o 40% niższe niż mężczyzn, a krótszy wiek emerytalny dodatkowo obniża ich przyszłe świadczenia.

Fałszywe samozatrudnienie i nierówności na rynku pracy

Raport podkreśla, iż samozatrudnienie w Polsce jest często wykorzystywane jako narzędzie unikania kosztów pracy. Pracodawcy proponują tę formę współpracy zamiast tradycyjnego zatrudnienia, co pozwala na redukcję kosztów związanych z umowami o pracę. Zjawisko to, zwane fałszywym samozatrudnieniem, osłabia system zabezpieczeń społecznych i prowadzi do pogłębiania nierówności na rynku pracy.

Dyskusyjna dobrowolność ubezpieczeń społecznych

Wprowadzenie dobrowolności ubezpieczenia społecznego dla samozatrudnionych było przedmiotem wielu propozycji legislacyjnych, jednak raport wskazuje, iż taka zmiana mogłaby przynieść więcej szkód niż korzyści. Autorzy przewidują, iż znaczna część samozatrudnionych zrezygnowałaby z płacenia składek, co dodatkowo obniżyłoby wpływy do systemu i zwiększyłoby wydatki na pomoc społeczną w przyszłości. Istnieje również ryzyko, iż samozatrudnieni byliby zmuszani do rezygnacji z ubezpieczeń przez swoich kontrahentów, co pogłębiłoby ich niepewność finansową.

Niska innowacyjność gospodarki

Pomimo wysokiego odsetka samozatrudnienia, Polska pozostaje na peryferiach innowacyjności w Unii Europejskiej. Kraje z dominującą liczbą samozatrudnionych rzadko osiągają wysokie wyniki w rankingach innowacyjności. Zjawisko to wskazuje, iż struktura polskiego rynku pracy nie sprzyja wdrażaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych.

System ubezpieczeń społecznych wymaga reform

Raport „Dobrowolne ubóstwo” jasno wskazuje, iż obecny system ubezpieczeń społecznych w Polsce jest niewystarczający i niesprawiedliwy. Konieczne są zmiany, które zapewnią równowagę między elastycznością samozatrudnienia a trwałością systemu zabezpieczeń społecznych. Autorzy raportu podkreślają, iż bez wprowadzenia skutecznych reform Polska może stanąć w obliczu kryzysu emerytalnego i rosnących nierówności społecznych.

Choć raport nie przynosi rewolucyjnych rozwiązań, jego alarmujący ton wskazuje na pilną potrzebę działań, które zabezpieczą przyszłość milionów Polaków prowadzących działalność gospodarczą.

Podsumowanie raportu

Kluczowe wnioski:

1. Wysoka liczba samozatrudnionych w Polsce:
   • W 2023 roku samozatrudnieni stanowili 12,7% ogółu zatrudnionych, co plasuje Polskę na trzecim miejscu w Unii Europejskiej pod względem liczby samozatrudnionych.
2. Skala ulg i zwolnień:
   • Aż 47% samozatrudnionych korzysta z ulg lub zwolnień od składek na ubezpieczenia społeczne. Często deklarują minimalną podstawę wymiaru składki, co prowadzi do niskiego poziomu finansowania systemu.
3. Ryzyko ubóstwa emerytalnego:
   • Znaczna część samozatrudnionych nie uzbiera stażu lub kapitału na minimalną emeryturę. Dotyczy to szczególnie kobiet, które mają niższe dochody i krótszy wiek emerytalny.
4. Problemy z innowacyjnością:
   • W krajach o wysokim poziomie samozatrudnienia, takich jak Polska, innowacyjność gospodarki pozostaje na niskim poziomie.
5. Fałszywe samozatrudnienie:
   • W Polsce samozatrudnienie często jest wykorzystywane jako sposób na unikanie kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników, co dodatkowo osłabia system zabezpieczeń społecznych.

6. Propozycje zmian:

   • Projekty wprowadzenia dobrowolności ubezpieczenia społecznego były wielokrotnie składane, ale nie wprowadzają skutecznych mechanizmów ochronnych przed zjawiskiem zastępowania zatrudnienia samozatrudnieniem. Istnieje ryzyko obniżenia wpływów do systemu i wzrostu wydatków na pomoc społeczną.