Od października w sklepach nowe zasady. Poznaj system kaucyjny

Zdjęcie: Fot. gov.pl

17 proc. komentarzy w sieci wyraża dezorientację lub brak zrozumienia dla systemu kaucyjnego – wynika z raportu Res Futury. Dla internautów niejasna jest m.in. forma zwrotu kaucji oraz to, w jakim stanie butelki powinny trafić do automatu. Ministerstwo Klimatu i Środowiska przedstawiło szczegóły systemu.

Dalsza część tekstu pod filmem

W Polsce od 1 października wejdzie w życie system kaucyjny. Duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych, będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać klientom kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań będzie w ich przypadku dobrowolne.

Według raportu Europejskiego Kolektywu Analitycznego Res Futura w sieci dominuje negatywne nastawienie do systemu kaucyjnego. 63 proc. komentarzy odnosi się do drożyzny, miliardowych kosztów i chaosu organizacyjnego wynikającego z wprowadzenia systemu. Krytycy dominują w sieci pod względem liczebnym, a ich przekaz jest mocno nacechowany emocjonalnie i politycznie.

Z kolei 21 proc. reakcji w internecie skupia się na ekologii, możliwości odzyskania kaucji i przywołuje przykłady zza granicy. Analitycy zwrócili uwagę, iż mimo tego, iż wsparcie dla systemu jest mniejszościowe, to istnieje silna grupa proekologicznych użytkowników powołujących się na standardy unijne.

Pozostałe 16 proc. komentarzy łączy nadzieję na poprawę czystości z krytyką kosztów i utrudnień logistycznych.

System kaucyjny. Jak będzie działać?

Res futura zwróciła uwagę na to, iż 17 proc. komentarzy w sieci – czyli około 1700 wpisów – wyraża dezorientację lub brak zrozumienia dla systemu. Najczęściej poruszaną niewiadomą w internecie jest forma zwrotu kaucji. Pojawiają się obawy, iż konsumenci otrzymają voucher zamiast pieniędzy.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało na swojej stronie, iż w punktach zbiórki za butelki oddawana będzie należność pieniężna – bez paragonu. jeżeli zostanie wydany bon z sumą do zwrotu (np. w automacie), to będzie można go wymienić na gotówkę w punkcie sprzedaży.

Dalsza część tekstu pod grafiką

Dla internautów nie jest jasny również zakres opakowań podlegających kaucji. Według resortu, pod kaucję będą podlegać butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów oraz puszki metalowe o pojemności do 1 l – za nie konsument dostanie 50 gr zwrotu za butelkę. Kaucji będą podlegać od 1 stycznia 2026 r. również butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l, tu zwrot wyniesie jedną złotówkę za butelkę. Dodatkowo przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem zobowiązani będą do umieszczania na nich oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym i określającego wysokość kaucji.

Pojawiają się także niejasności związane z tym, czy zgniecione butelki lub puszki będą przyjmowane, co się stanie z uszkodzonym kodem EAN i czy wymagany będzie paragon podczas zwrotu. Z informacji opublikowanych na stronie rządowej wynika, iż opakowań ze znakiem kaucji nie należy zgniatać ani uszkadzać. Aby otrzymać zwrot kaucji, opakowanie musi zostać zidentyfikowane, czyli mieć czytelny znak kaucji i kod kreskowy. Sam system będzie bezparagonowy, co oznacza, iż konsument będzie mógł zwrócić opakowanie w dowolnym punkcie zbiórki bez okazania dowodu zakupu.

Nie każda butelka od 1 października będzie podlegała zwrotowi; na etykiecie trzeba szukać znaku kaucji

Mimo, iż od października rusza system kaucyjny, to nie za każdą plastikową butelkę czy puszkę po napoju otrzymamy zwrot kaucji. Decydować o tym będzie specjalne oznaczenie na etykiecie. Nie we wszystkich sklepach będzie można też oddać takie opakowanie.

Mimo, iż system zacznie obowiązywać od najbliższej środy, to nie będzie on działał jeszcze w pełni. O tym, czy dana butelka lub puszka jest objęta kaucją i czy będziemy mogli za nią otrzymać zwrot pieniędzy będzie informował specjalny znak na etykiecie. To złożony z dwóch strzałek prostokąt z napisem „Kaucja” i jej kwotą.

Trzeba pamiętać o tym, iż w październiku na sklepowych półkach dopiero zaczną pojawiać się napoje w opakowaniach objętych kaucją, co oznacza, iż przez pewien czas pozostaną na nich napoje w „starych” butelkach i puszkach. Producenci napojów dostarczający do sklepów towar oraz same sklepy w ramach okresu przejściowego dostały czas na wyprzedanie zapasów do końca tego roku.

Proces zastępowania „starych” opakowań nowymi – na co zwracali uwagę przedstawiciele resortu klimatu, jak i branży – będzie się odbywać stopniowo. Co więcej, niezależnie od trzymiesięcznego okresu przejściowego, producent napoju może też zdecydować, iż nie przystąpi do systemu kaucyjnego, godząc się na płacenie tzw. opłaty produktowej, czyli de facto kary. Właśnie ze względu na to – jak wskazywała podczas jednej z konferencji wiceminister klimatu Anita Sowińska – proces wycofywania starych opakowań może trwać dłużej.

Myślę, iż tak w ciągu sześciu miesięcy powinniśmy mieć większość nowych opakowań na rynku

– mówiła.

Przedstawicielka resortu klimatu przyznawała, iż możliwe jest też, iż od 1 października „nie będzie jeszcze żadnego opakowania” objętego kaucją na sklepowych półkach.

System obejmie trzy rodzaje opakowań: butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra, a także – od 1 stycznia 2026 r. – szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra. Kaucja za butelki z tworzyw sztucznych i puszki wyniesie 50 gorszy, a za szklane butelki wielorazowe – 1 zł. Pozostałe opakowania po napojach, w tym jednorazowe szklane butelki oraz wszystkie opakowania po mleku i produktach mlecznych nie będą objęte kaucją, dlatego nie będzie się ich zwracać.

Kaucja będzie doliczana jako osobna pozycja na paragonie, co oznacza, iż ceny napojów w sklepach nie powinny wzrosnąć, przynajmniej o wysokość kaucji.

Do pobierania dodatkowej opłaty za np. butelki od kupujących zobowiązane będą wszystkie punkty sprzedaży, które oferować będą napoje w opakowaniach objętych kaucją. Zgodnie z przepisami nie w każdym z tych punktów kaucję odzyskamy. Zbierać opakowania i zwracać kaucję będą wszystkie punkty sprzedające napoje w butelkach i puszkach kaucyjnych, których powierzchnia handlowa (tj. bez np. zaplecza, magazynu i biura) przekracza 200 m kw. Obowiązek zbiórki i zwrotu kaucji dotyczyć będzie nie tylko „klasycznych” sklepów, ale też i np. dużych drogerii, aptek czy sklepów sportowych, jeżeli sprzedają napoje w opakowaniach kaucyjnych.

Do zbiórki butelek i puszek zobowiązane będą też mniejsze sklepy (poniżej 200 m kw.) jeżeli sprzedają napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku. w tej chwili w takich butelkach sprzedane jest głównie piwo.

Dobrowolnie zbiórkę będą mogły prowadzić pozostałe punkty handlowe.

Klient chcąc odzyskać kaucję będzie musiał oddać opakowanie do jednego z punktów zbiórki – manualnego lub automatycznego. Na terenie większych sklepów będą to głównie automaty; w mniejszych będzie to zbiórka ręczna. istotną informacją jest to, iż każdy sklep zobowiązany do zbiórki będzie musiał mieć przynajmniej jeden taki punkt. Kilka sklepów będzie mogło udostępnić wspólny punkt zbiórki – np. w galerii handlowej.

Aby otrzymać zwrot kaucji, opakowania muszą być puste i niezgniecione. Muszą mieć czytelny kod kreskowy na etykiecie. Butelki powinny mieć też nakrętkę.

Kaucja klientom będzie zwracana w formie gotówki, albo specjalnego bonu, który będzie można rozliczyć podczas zakupów w danym sklepie lub na życzenie klienta zamienić na gotówkę.

Jak informował PAP resort klimatu, przedsiębiorcy, których obowiązuje system kaucyjny, będą zobowiązani do umieszczenia w widocznym miejscu informacji o warunkach i trybie zwrotu pustych opakowań oraz o możliwości zwrotu pobranej kaucji. Operatorzy systemu przekazali PAP, iż część z nich przygotowało lub tworzy internetowe mapy, na których będzie można znaleźć punkt, w którym będzie można zostawić puste butelki lub puszki.

W przypadku restauracji, barów lub wielkopowierzchniowych sklepów posiadających strefę gastronomiczną pobieranie kaucji nie będzie wymagane, jeżeli opakowanie kaucyjne nie opuści lokalu. W innym przypadku taka kaucja powinna zostać naliczona.

Kaucja będzie tracona przez konsumentów, którzy zabiorą puste opakowanie poza granice Polski.

Resort klimatu pytany, czy sklep ma prawo odmówić przyjęcia opakowania w ramach systemu kaucyjnego argumentując to np. brakiem miejsca, stwierdził, iż zgodnie z przepisami, taki argument nie zwalnia sklepu z obowiązku uczestnictwa w systemie kaucyjnym. Musi on zapewnić odpowiednie warunki techniczne i logistyczne. W razie awarii maszyny przyjmującej opakowania, konsument ma z kolei prawo domagać się przyjęcia opakowań i zwrotu kaucji w kasie lub punkcie obsługi klienta.

Potencjalne nieprawidłowości w kontekście funkcjonowania systemu kaucyjnego należy zgłaszać do Inspekcji Handlowej, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) lub rzeczników konsumentów. Sklepy będą też kontrolowane przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska.

Jak wskazywali wielokrotnie przedstawiciele resortu klimatu i środowiska, system kaucyjny jest wprowadzany w Polsce głównie po to, aby osiągnąć unijne cele dotyczące zbiórki opakowań. Zgodnie z tymi regulacjami, w latach 2025-2028 poziom selektywnej zbiórki odpadów ma sięgnąć 77 proc. w przypadku butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (o pojemności do 3 l), metalowych puszek (o pojemności do 1 l) oraz butelek szklanych wielokrotnego użytku (o pojemności do 1,5 l). Od 2029 r. próg ten wzrośnie do 90 proc.

Sklepy zbierające opakowania w systemie kaucyjnym będą oznakowane

Sklepy prowadzące zbiórkę butelek i puszek będą oznaczone; odpowiednia informacja o zbiórce powinna znaleźć się w widocznym miejscu, np. w witrynie sklepu. Ponadto część operatorów przekazała PAP, iż przygotowała lub przygotowuje mapy, na których zaznaczone będą sklepy przyjmujące opakowania.

Zbiórkę pustych opakowań po napojach w systemie kaucyjnym będą prowadziły sklepy przede wszystkim większe – te powyżej 200 metrów kwadratowych. Prowadzący takie zbiórki mają obowiązek oznaczenia tych punktów. Taka informacja będzie widoczna dla klientów już niedługo przy robieniu zakupów właśnie w tych większych sklepach

– powiedział PAP rzecznik Ministerstwa Klimatu i Środowiska Marek Pogorzelski.

Dodał, iż informacja o tym, iż dany sklep przyjmuje puste opakowania w systemie kaucyjnym musi być wyraźnie widoczna, np. w witrynie sklepu.

Pogorzelski pytany, czy resort udostępni internetową mapę punktów zwrotu, zaznaczył, iż dołączenie do systemu kaucyjnego małych sklepów jest dobrowolne, dlatego operatorzy nie mają obowiązku przekazywania MKiŚ lokalizacji tych punktów. Resort nie tworzy zatem takiej mapy, bo ona byłaby „z założenia niewiążąca”.

Zakładamy, iż w pierwszej fazie działania systemu kaucyjnego łatwiej będzie zlokalizować sklepy prowadzące punkty zbiórki, niż pozyskać opakowania objęte systemem, ponieważ one będą wprowadzane na rynek stopniowo. Już w pierwszych dniach (października – PAP) będziemy widzieć, iż w danym sklepie w naszej okolicy prowadzony jest punkt zbiórki, a dopiero potem pozyskamy te pierwsze opakowania

– ocenił również rzecznik MKiŚ.

Zdaniem Pogorzelskiego, prowadzenie zbiórki będzie również w interesie sklepów o powierzchni mniejszej niż 200 mkw, które – zgodnie z przepisami – będą mogły dołączyć do zbiórki dobrowolnie. Poza opłatą za każdą butelkę lub puszkę otrzymywaną od operatorów, pozwoli to przyciągnąć do siebie klientów, szczególnie w miejscach oddalonych od innych punktów zbiórki, np. poza miastami. Pytany, czy ustawa przewiduje minimalną liczbę punktów zbiórki w miasteczkach lub wsiach, gdzie nie ma większych sklepów, wskazał, iż minimalnie będzie to jeden punkt na gminę, a jego zapewnienie jest obowiązkiem operatorów.

Mapa punktów prowadzących zbiórkę opakowań kaucyjnych

PAP zapytała również operatorów systemu kaucyjnego (obecnie jest to siedem prywatnych podmiotów), czy udostępniły lub przygotowują się do udostępnienia w internecie mapy punktów prowadzących zbiórkę opakowań kaucyjnych.

Firma PolKa S.A. w odpowiedzi przekazała, iż razem Fundacją Odzyskaj Środowisko opracowała taką mapę.

Mapa jest aktualizowana co tydzień i pozwala użytkownikom zobaczyć nie tylko ich (punktów zbiórki – PAP) rozmieszczenie, ale również to, jakiego rodzaju opakowania zwrócimy w danym sklepie. w tej chwili na mapie znajduje się ponad 570 punktów, a liczba ta będzie się systematycznie zwiększać w miarę rozwoju systemu

– przekazał PAP operator.

Dodał, iż interaktywna mapa znajduje się na stronie >>zwrotomat.pl.

PolKa poinformowała również PAP, iż jako operator systemu od 23 października br. będzie obsługiwać ponad 10 tys. punktów zbiórki zlokalizowanych w sklepach w całej Polsce, a liczba ta ma rosnąć.

Nad mapą z własną bazą punktów zbiórki pracuje w tej chwili również trzech innych operatorów, którzy odpowiedzieli na pytania PAP.

Na dziś takiej mapy dla konsumentów jeszcze nie prowadzimy, ale to jedno z rozwiązań, które mamy w planach” – przekazał PAP Zygmunt Ochał ze Zwrotka S.A. Dodał, iż narzędzie to ma pozwolić w łatwy sposób sprawdzić, gdzie znajduje się najbliższy punkt zwrotu opakowań. Wskazał również, iż liczba podpisywanych umów ze sklepami stale się zmienia. „Widać wyraźny wzrost zainteresowania, szczególnie w ostatnim czasie. Szacujemy, iż będzie to około 5 tysięcy sklepów, ale nasze ambicje przewyższają tę liczbę

– zaznaczył.

Kolejnym z operatorów jest Polski System Kaucyjny. Operator poinformował PAP, iż prace nad narzędziem realizowane są i ma ono zostać udostępnione, gdy tylko będzie gotowa. Zaznaczył, iż baza punktów ma być stale aktualizowana o kolejne sklepy. Firma przekazała też, iż współpracuje w tej chwili z ponad 23 tysiącami sklepów, a liczba ta stale rośnie.

Reselekt S.A. zwrócił z kolei uwagę, iż w tej chwili nie ma jednej ogólnopolskiej mapy prowadzonej przez jednego operatora, ponieważ system kaucyjny w Polsce działa w modelu wielooperatorowym. Operator ten tworzy jednak własną bazę punktów. Firma zaznaczyła, iż liczba sklepów, które dołączają do systemu kaucyjnego, zmienia się każdego dnia, a podpisywanie umów (ze sklepami) to w dużej mierze element konkurencji między operatorami.

Szacujemy, iż w całej Polsce pojawi się na początku ok 40-50 tys. punktów, gdzie będzie można dokonać zwrotu butelki kaucyjnej. Od 1 października system będzie działał w sklepach, które są gotowe technicznie i organizacyjnie, jednak nie wszystkie punkty handlowe wejdą do niego od razu. Kolejne będą dołączać w następnych miesiącach, w miarę jak na półkach będą pojawiać się nowe partie napojów oznaczonych kaucją

– dodała firma.

Kaucja.pl – Krajowy System Kaucyjny S.A. ocenił z kolei w komentarzu dla PAP, iż fakt, iż każdy punkt handlowy prowadzący zbiórkę opakowań w systemie ma obowiązek informować o tym konsumentów eliminuje potrzebę szukania punktu zwrotu na mapie. Wskazała też, iż najwygodniejszym źródłem informacji o systemie kaucyjnym jest sam sklep. Kaucja.pl przekazała też, iż poza samymi sklepami planowane jest też utworzenie punktów zbiórki np. w zakładach pracy, przestrzeniach publicznych i urzędach.