krótka historia w relacjach, obrazach i filmach
Projekt stworzenia w Oświęcimiu obozu koncentracyjnego zrodził się w Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu, na którego czele stał Gruppenfuehrer SS Erich von dem Bach-Zelewski. Z projektem wystąpił jeszcze pod koniec 1939 r. podległy mu inspektor policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa Oberfuehrer SS Arpad Wigand.
Za datę uruchomienia obozu uważa się 14 czerwca 1940 r. Tego dnia do KL Auschwitz z więzienia w Tarnowie dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów politycznych, skierowanych tu przez dowódcę policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Krakowie. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, którzy usiłowali przedrzeć się na Węgry, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także kilka osób pochodzenia żydowskiego.
więcej: https://dzieje.pl/aktualnosci/geneza-i-powstanie-kl-auschwitz
—————————————-
W artykułach i książkach poświęconych obozowi Auschwitz-Birkenau można wyczytać, iż Niemcy utworzyli go w połowie 1940 roku. Jest to prawda, ale tylko połowiczna. Rzadko wspomina się o tym, iż obóz został w rzeczywistości zbudowany niemal ćwierć wieku wcześniej!
Ostatnie lata XIX wieku i pierwsze XX były okresem masowej emigracji mieszkańców Galicji. Biedota z małopolskich i podkarpackich wsi szukała lepszego życia w Ameryce i Europie Zachodniej, ale wielu nie było stać na tak daleką podróż. Ci wyjeżdżali do pracy „na saksy” – a więc do sąsiednich Prus. Po drodze trafiali do ostatniego galicyjskiego miasteczka przed granicą: Oświęcimia.
Oczywiście w Prusach nie było pracy dla wszystkich. W efekcie tysiące bezrobotnych zostawały w Oświęcimiu, czekając tu na jakąkolwiek, choćby dorywczą pracę. Problem narastał, szczególnie iż wybuch I wojny światowej wielu tułaczom zupełnie uniemożliwił powrót do domów.
Aby zaradzić zupełnemu zalaniu miasteczka przez bezrobotnych, jego władze wydzieliły specjalny teren w odległości około trzech kilometrów od śródmieścia. W 1916 roku obszar ten został sprzedany rządowi Austro-Węgier, a ten w roku kolejnym utworzył kolonię dla emigrantów i robotników sezonowych.
Opisała ją w książce „Auschwitz. Obóz i miasto” austriacka historyczka Sybille Steinbacher (
Sybille Steinbacher, Auschwitz. Obóz i miasto, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.): Obóz dla robotników sezonowych składał się z 22 murowanych budynków z czterospadowymi dachami oraz 90 drewnianych baraków, przeznaczonych dla 12 tysięcy osób poszukujących pracy.
Obóz uruchomiono, ale funkcjonował tylko przez niespełna dwa lata. W międzyczasie zakończyła się I wojna światowa, a Austro-Węgry zniknęły z mapy Europy. Władze odrodzonej Polski nie były zainteresowane dalszym utrzymywaniem gigantycznego obozu, ale jego teren automatycznie przeszedł na ich własność. Od tej pory pełnił przeróżne funkcje.
Zakwaterowano w nim kilka tysięcy uciekinierów z Zaolzia – spornego terytorium na polsko-czeskiej granicy. Jak pisze Sybille Steinbacher azylanci stworzyli tu sobie małą osadę ze szkołą, kaplicą, teatrem, klubem sportowym oraz związkiem strzeleckim (s. 20). Inny fragment obozu oddano Państwowemu Monopolowi Tytoniowemu. Największą część zabudowań przejęło jednak Wojsko Polskie, przekształcając obóz dla bezrobotnych w obóz wojskowy.
Jedynym reliktem dawnej funkcji baraków był urząd pośrednictwa pracy. Aż do lat trzydziestych działał on na terenie obozu.
Kompleks baraków przetrwał do wybuchu wojny, a w 1940 roku zwrócił na niego uwagę Erich von dem Bach-Zalewski kierujący nadokręgiem SS Południowy Wschód. Zaproponował, by właśnie tam ulokować planowany obóz koncentracyjny.
Wprawdzie kierownictwo SS nie było zadowolone ze stanu rozpadających się baraków oraz z faktu, iż obóz leżał na terenach zalewowych, ale specjalna komisja uznała, iż zalety lokalizacji przeważają nad wadami: miejsce miało dobrą infrastrukturę, było uzbrojone, znajdowało się przy węźle kolejowym oraz było łatwe do odizolowania od świata zewnętrznego (s. 30).
Decyzja zapadła w kwietniu 1940 roku. Natychmiast wysiedlono 1200 żyjących jeszcze na terenie obozu przybyszy z Zaolzia i Niemcy przystąpili do tworzenia niesławnego Konzentrationslager Auschwitz.
za; https://ciekawostkihistoryczne.pl/2012/09/28/oboz-koncentracyjny-w-oswiecimiu-zbudowano-w-1917-roku/
————
20 maja 1940 r. Rapportfuehrer Gerhard Palitzsch przywiózł do Auschwitz 30 więźniów, niemieckich kryminalistów osadzonych w Sachsenhausen. Na rękach wytatuowano im numery od 1 do 30. Pierwszym starszym obozu (Lageraelteste) został owiany złą sławą, sadystyczny Bruno Brodniewitsch (numer obozowy 1). Więźniowie ci stworzyli zaczątek kadry funkcyjnej.
Za datę uruchomienia obozu uważa się 14 czerwca 1940 r. Tego dnia do KL Auschwitz z więzienia w Tarnowie dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów politycznych, skierowanych tu przez dowódcę policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Krakowie. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, którzy usiłowali przedrzeć się na Węgry, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także kilka osób pochodzenia żydowskiego. Pociąg składał się z wagonów osobowych drugiej klasy.
Po przybyciu do Auschwitz więźniom wytatuowano numery od 31 do 758 i umieszczono na okres kwarantanny w budynkach dawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego, nieopodal terenu dzisiejszego Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Najniższy numer – 31, wytatuowano Stanisławowi Ryniakowi. Kierownik obozu SS Obersturmfuehrer Karl Fritzsch powitał więźniów słowami: „Zdrowi i młodzi mają tu prawo żyć trzy miesiące. Wyjście stąd prowadzi przez komin”.
Więźniów z pierwszego transportu na początku lipca 1940 r. przeniesiono sukcesywnie do bloków o numerach 1 do 3 już w obozie Auschwitz, a chorych i personel medyczny do bloku 21.
Według pracownika Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Ireny Strzeleckiej, która badała historie więźniów z pierwszego transportu, wojnę przeżyło 239 z nich. Wśród ocalonych był Stanisław Ryniak. Zmarł w 2004 r. we Wrocławiu.
Pięć dni po dotarciu do KL Auschwitz pierwszego transportu naziści przystąpili do wysiedlania ludności zamieszkującej bezpośrednie okolice obozu, a później także cały rejon. Polacy zostali pozbawieni całego dobytku. Ostatecznie powstał teren o powierzchni około 40 km kwadratowych, który Niemcy nazwali „strefą interesów obozu”.
KL Auschwitz w chwili założenia liczył 20 murowanych budynków. Do 1 marca 1941 r., czyli do dnia pierwszej wizyty w obozie Heinricha Himmlera, osadzono w nim blisko 11 tys. więźniów, głównie Polaków.
Podczas pobytu w marcu 1941 r. w KL Auschwitz Himmler rozkazał komendantowi Hoessowi m. in. rozbudować tzw. Stammlager – obóz macierzysty, by mógł pomieścić 30 tys. więźniów, a także wybudować we wsi Brzezinka (Birkenau) obóz Auschwitz II dla 100 tys. jeńców wojennych. Polecił także zagospodarować cały teren pod względem rolniczym, dostarczyć więźniów do pracy przy budowie fabryki IG Farbenindustrie w Oświęcimiu i rozbudować obozowe warsztaty rzemieślnicze.
Rozbudowę Stammlager podjęto w 1941 r. siłami więźniów. Materiał budowlany pochodził z wyburzanych domów na Zasolu. Nieżyjący już historyk Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Danuta Czech podkreślała, iż zarówno plany rozbudowy obozu, jak i ich częściowa realizacja wskazywały, iż Auschwitz był budowany jako obiekt trwały, „który miał służyć w przyszłości przez wiele lat do więzienia i unicestwiania przeciwników hitlerowskiej Rzeszy”.
Budowę obozu Birkenau rozpoczęto w październiku 1941 r. Miał się on stać miejscem masowej zagłady Żydów. Zadecydował o tym komendant obozu Rudolf Hoess, po tym jak latem tego roku Himmler wskazał KL Auschwitz jako miejsce „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
Budowa KL Auschwitz II – Birkenau, oddalonego trzy kilometry od Stammlager, postępowała pospiesznie. Zaważyło na tym przede wszystkim przepełnienie obozu macierzystego. Pracami kierował Sturmbannfuehrer Karl Bischoff. Plan zakładał wystawienie 174 baraków murowanych. Przy tworzeniu Birkenau między marcem 1941 a lutym 1942 r. życie straciło wiele tysięcy polskich więźniów i sowieckich jeńców wojennych.
Pierwsi więźniowie trafili do Birkenau na początku 1942 r. 1 marca trafiło tu między innymi 945 żyjących jeszcze jeńców sowieckich z ogólnej liczby około 10 tys., którzy trafili do KL Auschwitz jesienią 1941 r.. Ogółem w marcu umieszczono w nim kilka tysięcy więźniów.
W tym czasie w KL Auschwitz I utworzono oddział kobiecy. 26 marca trafiło do niego 999 niemieckich więźniarek z KL Ravensbrueck oraz 999 Żydówek, przywiezionych z Popradu na Słowacji. 27 kwietnia 1942 r. osadzono tam pierwsze więźniarki polskie – 127 kobiet z Tarnowa i krakowskiego więzienia Montelupich.
W początkach 1942 r. naziści rozpoczęli uśmiercanie tysięcy Żydów w Birkenau. W połowie lipca 1942 r., podczas drugiej wizytacji KL Auschwitz, Heinrich Himmler obserwował selekcję i zagazowanie Żydów w specjalnym bunkrze. Po tej wizycie zostały zweryfikowane pierwotne plany budowy Birkenau. Miało to związek z poszukiwaniem technicznego rozwiązania masowych mordów oraz szybkiego niszczenia zwłok.
Znowelizowany w sierpniu 1942 r. projekt zakładał stworzenie kompleksu dla 200 tys. więźniów oraz urządzeń do masowej zagłady Żydów. Prace postępowały bardzo szybko.
Od marca do czerwca 1943 r. powstały cztery olbrzymie komory gazowe z krematoriami, które natychmiast zaczęły funkcjonować. Zgładzono w nich głównie setki tysięcy Żydów z całej Europy. Tutaj także uśmiercano więźniów innych narodowości, w tym Romów.
W ramach kompleksu KL Auschwitz istniało także Auschwitz III, złożone z podobozów (Aussenlager) Spośród nich największy znajdował się w Monowicach (Monowitz). Pierwsi więźniowie trafili tam pod koniec października 1942 r. Ogółem komendantura KL Auschwitz założyła około 40 obozów filialnych. Większość więźniów pracowała niewolniczo między innymi w fabrykach, kopalniach, hutach, leśnictwie i gospodarstwach rolniczych i hodowlanych ( za: https://dzieje.pl/aktualnosci/geneza-i-powstanie-kl-auschwitz)
————–
Piotr Setkiewicz, Z dziejów obozów IG Farben Werk Auschwitz 1941-1945 :
Lokalizacja obozu koncentracyjnego Auschwitz — niemal w centrum okupowanej przez Niemców Europy – oraz dobre połączenia komunikacyjne spowodowały, iż władze niemieckie rozbudowały go na ogromną skalę i deportowali do niego ludzi z prawie całej Europy. W szczytowym okresie działania obóz Auschwitz składał się z trzech głównych części:
Pierwsza i najstarsza to Auschwitz I, tzw. Stammlager (liczba uwięzionych wynosiła od 12-20 tys.), który utworzony został w połowie 1940 r. na terenie i w budynkach przedwojennych polskich koszar, które stopniowo rozbudowywano dla potrzeb obozu;
Druga część to obóz Auschwitz II-Birkenau (w 1944 r. liczył ponad 90 tys. więźniów), największy w oświęcimskim kompleksie. Zaczęto go budować jesienią 1941 r., na terenie oddalonej o 3 km od Oświęcimia wsi Brzezinka, z której wysiedlono polską ludność, a jej domostwa rozebrano. W Birkenau powstały największe urządzenia masowej zagłady — komory gazowe — gdzie naziści zamordowali większość deportowanych do obozu Żydów;
Trzecia część, obóz Auschwitz III-Monowitz (zwany także Buna; w lecie 1944 r. przebywało w nim ponad 11 tys. więźniów). Początkowo był to jeden z podobozów Auschwitz, powstały w 1942 r. w Monowicach, w odległości 6 km od Oświęcimia, obok zakładów syntetycznej gumy i benzyny Buna-Werke, wybudowanych w czasie wojny przez niemiecki koncern IG Farbenindustrie. W listopadzie 1944 r. podobóz Buna uzyskał samodzielność i został oznaczony jako KL Monowitz. Podlegały mu większość spośród podobozów oświęcimskich.
W sumie w latach 1942-1944 powstało 47 podobozów i komand zewnętrznych KL Auschwitz, wykorzystujących niewolniczą siłę roboczą więźniów. Były one zakładane głównie przy niemieckich zakładach przemysłowych i gospodarstwach rolno-hodowlanych.Piotr Setkiewicz, Z dziejów obozów IG Farben Werk Auschwitz 1941-1945
(…)
W wyniku działań IG Farben na niewielkim obszarze powstała unikalna społeczność o zróżnicowanym składzie narodowościowym. Robotnicy traktowani byli przez władze fabryki w różny sposób, wedle zasad nazistowskiego modelu polityki „rasowej”. Na szczycie stworzonej przez IG w Monowicach drabiny społecznej stali Niemcy przybyli ze „Starej Rzeszy”, niższe pozycje zajmowali kolejno folksdojcze, robotnicy z państw zachodniej części Europy, brytyjscy i włoscy jeńcy wojenni, Polacy, Ukraińcy, Białorusini i Rosjanie, aż wreszcie, na samym dole hierarchii, więźniowie obozu koncentracyjnego Auschwitz.„
——————————–
Wezwanie Dr Ratha do mieszkańców Niemiec, Europy i całego świata, Berlin 13 03 2012
