1 tydzień temu
Dodik gra va banque, kreując się na obrońcę Bośni i Hercegowiny, układu pokojowego z 1995 roku oraz porządku prawnego, który – jak twierdzi – narusza Wysoki Przedstawiciel Wspólnoty Międzynarodowej. W tle tej narracji pojawia się Rosja, Węgry, a ostatnio także Izrael. Polityczne poparcie dla Dodika w Republice Serbskiej jest silne, a każda próba jego zatrzymania może skończyć się otwartym konfliktem.
Kryzys ustrojowy: spór o władzę
Bośnia i Hercegowina znalazła się w punkcie zwrotnym. Kraj pogrążą się w kryzysie konstytucyjnym, który może zagrozić kruchemu porządkowi pokojowemu ustanowionemu po wojnie w latach 90.
W centrum kontrowersji znalazł się Milorad Dodik – prezydent Republiki Serbskiej, skazany przez sąd w Sarajewie na karę więzienia za odmowę uznania decyzji Wysokiego Przedstawiciela, instytucji powołanej na mocy układu pokojowego z Dayton z 1995 roku.
Problem jest jednak szerszy niż jeden wyrok – chodzi o zasadność całego porządku ustanowionego po wojnie. Czy wyrok, obarczony szeregiem kontrowersji, należy wykonać, ryzykując eskalację i wybuch konfliktu? Z drugiej strony ignorowanie werdyktu to prosta droga do kwestionowania filarów ładu powojennego i podważenie autorytetu międzynarodowych instytucji.
Jeśli status quo zostanie naruszony w Bośni, inne układy w regionie również mogą zacząć się kruszyć.
Bitwa narracji
Osią sporu jest funkcja Wysokiego Przedstawiciela – w tej chwili pełniona przez Christiana Schmidta. Jego nominacja została zakwestionowana w Radzie Bezpieczeństwa ONZ przez Rosję i Chiny, a w Bośni i Hercegowinie – szczególnie wśród Serbów i Chorwatów – powszechnie uznawana jest za bezpodstawną. Parlament Republiki Serbskiej, stanowiącej 49% całego kraju, przyjął choćby ustawę uznającą jego decyzje za nieważne na terenie swojej jurysdykcji.
Wysoki Przedstawiciel to instytucja unikalna na skalę światową – posiadająca uprawnienia przewyższające rangą lokalne instytucje i parlamenty. Dla Dodika to nie tylko kwestia politycznego sporu – to próba zakwestionowania legitymacji Zachodu i jego mechanizmów kontroli.
Paradoksalnie, sam Dodik przedstawia się jako obrońca pierwotnych założeń układu w Dayton, twierdząc, iż kontrowersyjne „uprawnienia bońskie” (zatwierdzone dwa lata po Dayton i pozwalające Wysokiemu Przedstawicielowi m.in. narzucać prawa bez zgody parlamentów) nie mają podstawy w pierwotnym porozumieniu.
Dla wielu Serbów i Chorwatów w Bośni to właśnie Dodik ostrzega przed otwarciem puszki Pandory, jaką byłoby przyznanie, iż ustalenia z Dayton można zmieniać wedle własnego uznania.
Lokalny spór czy regionalny punkt zapalny?
Ewentualne aresztowanie Dodika – możliwe jedynie na terenie Bośni i Hercegowiny, i to przy poważnych wątpliwościach prawnych – mogłoby doprowadzić do otwartego konfliktu. Instytucje Republiki Serbskiej jednoznacznie zapowiedziały, iż potraktują to jako atak na swoją suwerenność.
Dodik, jako demokratycznie wybrany prezydent jednego z dwóch głównych podmiotów państwowych, cieszy się ochroną prawną. Interpol odmówił wydania listu gończego, uznając sprawę za polityczną. Bośniacka policja federalna (SIPA) nie może go zatrzymać bez doprowadzenia do kryzysu konstytucyjnego i wybuchu przemocy – najpierw musiałby zostać usunięty przez własny parlament, co jest mało prawdopodobne.
Geopolityka na Bałkanach
W tle tego kryzysu trwa intensywna rozgrywka międzynarodowa. Dodik buduje wizerunek obrońcy suwerenności Bośni i Hercegowiny – otrzymał wsparcie od Viktora Orbána, rozwija kontakty z Izraelem i Rosją, a niedawno gościł u Władimira Putina. Przekaz jest jasny: zachodnie mechanizmy nadzoru są przestarzałe i nielegalne.
Tymczasem w regionie zmienia się układ sił. Albania, Chorwacja i Kosowo podpisały deklarację o współpracy wojskowej, co wywołało nerwowe reakcje w Belgradzie i Banji Luce. Równolegle rośnie kooperacja wojskowa między Serbią a Węgrami. Mieszanka realnych zagrożeń, dezinformacji i możliwych prowokacji sprawia, iż groźba destabilizacji przestaje być teoretyczna.
Unia Europejska wzmocniła kontyngent EUFOR w Bośni, a NATO deklaruje wsparcie dla integralności terytorialnej państwa. Ale to nie wystarczy. Bośnia nie może być utrzymywana w stabilności wyłącznie dzięki odstraszaniu. Potrzebna jest spójna strategia – a tej w tej chwili brakuje Europie i Stanom Zjednoczonym.
Przestroga dla całego kontynentu
Węzeł gordyjski w czystej postaci: wykonać wyrok, ryzykować konflikt i rozpad systemu, który utrzymywał pokój przez prawie 30 lat? Czy zignorować go, ustanowić precedens i naruszyć status quo, dając jasny sygnał separatystom, i podważyć sens międzynarodowego nadzoru?
To nie przypadek, iż kryzys zaostrzył się właśnie teraz. W cieniu globalnych napięć i nowej ery Trumpa, Bałkany Zachodnie po raz kolejny odczuwają skutki decyzji podejmowanych daleko od ich granic – z konsekwencjami, które mogą rozlać się po całym kontynencie.
—
Foto.: TheClaptain, Flickr, Public domain.
—
Tekst ukazał się w języku angielskim 8 kwietnia 2025 na Visegrad Insight.
