Nowy warunek wypłaty 800 plus: Dziesiątki tysięcy rodzin może stracić świadczenie od czerwca

Program 800 plus, flagowe świadczenie rodzinne w Polsce, czeka znacząca rewolucja. Już od czerwca 2025 roku tysiące dzieci mogą zostać pozbawione wsparcia finansowego z powodu zaostrzenia kryteriów przyznawania świadczenia. Zmiana dotyczy przede wszystkim realizacji obowiązku szkolnego i ma na celu uszczelnienie systemu, jednak konsekwencje nowych przepisów mogą być dotkliwe dla wielu rodzin, szczególnie tych pochodzących z Ukrainy. W czasie gdy trwa aktualny nabór wniosków na nowy okres świadczeniowy, wielu rodziców nie jest świadomych nadchodzących zmian, które mogą wykluczyć ich dzieci z programu.

Fot. DALL·E 3 / Warszawa w Pigułce

Obecnie trwa nabór wniosków o świadczenie 800 plus na nowy okres rozliczeniowy, który rozpocznie się 1 czerwca 2025 roku i potrwa do 31 maja 2026 roku. Rodzice i opiekunowie mają czas na złożenie dokumentów od 1 lutego do 30 kwietnia 2025 roku. Złożenie wniosku w tym terminie gwarantuje nieprzerwane otrzymywanie świadczenia. Co istotne, osoby, które złożą wniosek do końca czerwca 2025 roku, również otrzymają świadczenie za cały okres rozliczeniowy, jednak w tym przypadku mogą wystąpić opóźnienia w wypłacie środków za pierwsze miesiące.

Tegoroczny nabór ma jednak szczególne znaczenie, ponieważ będzie pierwszym, w którym zaczną obowiązywać nowe, bardziej restrykcyjne zasady przyznawania świadczenia. Zmiany te wynikają z nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy mieszkającym w Polsce, która została przyjęta 1 lipca 2024 roku. Choć ustawa weszła w życie już w ubiegłym roku, to faktyczne konsekwencje dla beneficjentów zaczną być odczuwalne dopiero od czerwca 2025 roku, kiedy rozpocznie się nowy okres świadczeniowy.

Najważniejsza zmiana dotyczy uzależnienia prawa do świadczenia 800 plus od realizowania przez dziecko obowiązku szkolnego, obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego lub obowiązku nauki w placówce należącej do polskiego systemu edukacji. Oznacza to, iż dzieci, które nie uczęszczają do polskich szkół lub przedszkoli, stracą prawo do otrzymywania świadczenia. Ta sama zasada będzie dotyczyć również świadczenia Dobry Start, czyli popularnej wyprawki szkolnej w wysokości 300 złotych wypłacanej raz w roku.

Nowe przepisy w największym stopniu dotkną rodziny ukraińskie, które przybyły do Polski po wybuchu wojny w lutym 2022 roku. Według szacunków ekspertów, kilkadziesiąt tysięcy dzieci z Ukrainy może stracić prawo do świadczenia 800 plus. Problem dotyczy w szczególności dzieci, które uczestniczą w ukraińskim systemie edukacji zdalnej lub uczęszczają do nieoficjalnych placówek edukacyjnych prowadzonych przez ukraińską diasporę w Polsce, które nie są częścią polskiego systemu oświaty.

Wprowadzenie nowych kryteriów jest efektem długiej debaty publicznej na temat zasad przyznawania świadczeń socjalnych obywatelom Ukrainy. Z jednej strony, rząd podkreśla konieczność integracji dzieci ukraińskich z polskim społeczeństwem poprzez udział w krajowym systemie edukacji. Z drugiej strony, krytycy zwracają uwagę, iż część rodzin ukraińskich planuje powrót do ojczyzny po zakończeniu działań wojennych i zależy im na kontynuowaniu edukacji w ukraińskim systemie, aby ułatwić dzieciom przyszłą reintegrację.

Pomimo wielu kontrowersji, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podkreśla, iż celem nowych przepisów nie jest ograniczanie dostępu do świadczeń, ale zapewnienie, iż dzieci realizują swoje prawa i obowiązki edukacyjne. Przedstawiciele resortu wskazują również, iż podobne wymogi dotyczą wszystkich dzieci zamieszkałych w Polsce, niezależnie od obywatelstwa, co ma gwarantować równe traktowanie beneficjentów programu.

Warto zauważyć, iż opóźnienie we wprowadzeniu zmian w stosunku do daty przyjęcia nowelizacji ustawy wynika ze specyfiki okresów świadczeniowych w programie 800 plus. W momencie wejścia w życie nowych przepisów w lipcu 2024 roku, świadczenia były już przyznane na okres trwający do końca maja 2025 roku. Z tego powodu realne konsekwencje nowelizacji zaczną być odczuwalne dopiero od czerwca 2025 roku, kiedy rozpocznie się nowy okres świadczeniowy.

Dla rodziców dzieci, które dopiero się urodziły lub urodzą się do 31 maja 2025 roku, obowiązuje szczególna procedura. Muszą oni złożyć dwa oddzielne wnioski o świadczenie 800 plus – pierwszy na bieżący okres świadczeniowy kończący się 31 maja 2025 roku oraz drugi na nowy okres rozpoczynający się 1 czerwca 2025 roku. Jest to istotna informacja, ponieważ wielu rodziców nowo narodzonych dzieci nie jest świadomych konieczności składania dwóch odrębnych wniosków, co może prowadzić do utraty świadczenia za część okresu.

Procedura składania wniosków o świadczenie 800 plus została w ostatnich latach znacznie uproszczona dzięki cyfryzacji. Rodzice mogą składać dokumenty za pośrednictwem kilku elektronicznych kanałów: portalu informacyjno-usługowego Emp@tia, platformy PUE ZUS, aplikacji mobilnej mZUS oraz poprzez systemy bankowości elektronicznej. Tradycyjne, papierowe wnioski nie są już przyjmowane, co stanowi część szerszej strategii cyfryzacji usług publicznych w Polsce.

Program 800 plus, wcześniej znany jako 500 plus, to flagowe świadczenie rodzinne wprowadzone w 2016 roku, które początkowo wynosiło 500 złotych miesięcznie na każde dziecko do 18. roku życia. W lipcu 2024 roku kwota świadczenia została podwyższona do 800 złotych, co miało stanowić odpowiedź na rosnące koszty utrzymania i wychowania dzieci w Polsce. W odróżnieniu od wielu innych programów wsparcia rodzin, świadczenie 800 plus jest niezależne od dochodów rodziny, co czyni je uniwersalnym narzędziem polityki rodzinnej.

Od momentu wprowadzenia programu, liczba beneficjentów systematycznie rosła, osiągając w tej chwili około 7 milionów dzieci. Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który od 2022 roku jest odpowiedzialny za obsługę świadczenia, w bieżącym naborze złożono już prawie 2,6 miliona wniosków o 800 plus. Rodzice mają coraz mniej czasu w dopełnienie formalności, szczególnie jeżeli chcą uniknąć przerw w wypłacie świadczenia.

Zmiany w zasadach przyznawania świadczenia 800 plus wpisują się w szerszą dyskusję na temat efektywności i celowości programów socjalnych w Polsce. Badania opinii publicznej wskazują, iż znaczna część społeczeństwa opowiada się za wprowadzeniem dodatkowych kryteriów przyznawania świadczenia, takich jak aktywność zawodowa rodziców. Według sondażu przeprowadzonego w styczniu 2025 roku, ponad 60 procent Polaków uważa, iż świadczenie 800 plus powinno przysługiwać wyłącznie rodzinom, w których przynajmniej jeden z rodziców pracuje.

Eksperci z dziedziny polityki społecznej zwracają uwagę, iż program 800 plus, mimo niewątpliwych sukcesów w ograniczaniu ubóstwa wśród rodzin z dziećmi, nie spełnił swojego pierwotnego celu, jakim było zwiększenie dzietności w Polsce. Liczba urodzeń systematycznie spada, osiągając w ostatnich latach rekordowo niskie poziomy. Z tego powodu coraz częściej pojawiają się głosy o konieczności reformy programu i ukierunkowania go na bardziej precyzyjne cele społeczne.

Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, wielokrotnie podkreślała w swoich wypowiedziach, iż rząd nie planuje ograniczenia programu 800 plus dla obywateli Ukrainy jako całej grupy. Jednocześnie zaznaczała, iż wprowadzenie wymogu realizacji obowiązku szkolnego jest zgodne z polskim prawem oświatowym i ma na celu zapewnienie wszystkim dzieciom dostępu do edukacji.

Organizacje pozarządowe pracujące z migrantami i uchodźcami apelują o wprowadzenie okresów przejściowych lub wyjątków dla specyficznych sytuacji. Zwracają uwagę, iż niektóre dzieci ukraińskie mogą mieć trudności z adaptacją do polskiego systemu edukacji ze względu na barierę językową, traumy wojenne czy specyficzne potrzeby edukacyjne. Postulują również zwiększenie wsparcia dla szkół przyjmujących dzieci ukraińskie, aby mogły one skuteczniej odpowiadać na ich potrzeby.

Zmiany w zasadach przyznawania świadczenia 800 plus pokazują, jak złożonym wyzwaniem jest projektowanie programów społecznych w kontekście bezprecedensowej sytuacji migracyjnej wywołanej wojną w Ukrainie. Z jednej strony, Polska stara się zapewnić ukraińskim uchodźcom godne warunki życia i dostęp do kluczowych świadczeń społecznych. Z drugiej strony, pojawiają się obawy o obciążenie systemu socjalnego i pytania o długoterminowe strategie integracji.

Dla rodzin, które mogą być dotknięte nowymi przepisami, najważniejsze jest jak najszybsze zapoznanie się z wymogami i podjęcie odpowiednich działań. jeżeli dziecko w tej chwili nie realizuje obowiązku szkolnego w polskim systemie edukacji, rodzice powinni rozważyć zapisanie go do polskiej szkoły lub przedszkola przed rozpoczęciem nowego okresu świadczeniowego w czerwcu 2025 roku. W przeciwnym razie mogą utracić prawo do świadczenia 800 plus, co może znacząco wpłynąć na ich sytuację finansową.

Eksperci doradzają również śledzenie oficjalnych komunikatów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, ponieważ nie można wykluczyć dalszych modyfikacji przepisów lub wprowadzenia dodatkowych wytycznych interpretacyjnych. Historia programu 800 plus pokazuje, iż jego zasady ewoluują w odpowiedzi na zmieniające się uwarunkowania społeczne i ekonomiczne.

Niezależnie od kontrowersji związanych z nowymi kryteriami, program 800 plus pozostaje jednym z najważniejszych instrumentów polityki rodzinnej w Polsce. Jego przyszłość będzie zależeć od umiejętności adaptacji do zmieniających się potrzeb społecznych przy jednoczesnym zachowaniu stabilności finansowej państwa. Nadchodzące miesiące pokażą, jak nowe zasady wpłyną na liczbę beneficjentów i skuteczność programu w realizacji jego celów społecznych.