Nowe półrocze, nowe priorytety: polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej

Analiza w skrócie

• Prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiej rozpoczęła się 1 stycznia 2025 r. i potrwa do 30 czerwca 2025 r. Nasz kraj przewodniczy posiedzeniom Rady po raz drugi.
• Motto polskiej prezydencji brzmi ,,Bezpieczeństwo, Europo”. Do jej priorytetów należy siedem wymiarów europejskiego bezpieczeństwa.
• Prezydencja jest dla państwa sporym wyzwaniem: pod względem organizacyjnym i politycznym. Kraj musi być uczciwym i bezstronnym mediatorem. Nie może jawnie przedstawiać swoich własnych interesów.

Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej (Rada; RUE) wraz z Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską tworzy tak zwany ,,trójkąt instytucjonalny”, czyli ośrodek decyzyjny metody wspólnotowej. Na forum Rady ministrowie i eksperci ze wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej:

1. negocjują i uchwalają unijne prawo,
2. zawierają w imieniu Unii umowy międzynarodowe,
3. uchwalają budżet,
4. tworzą unijną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa,
5. koordynują politykę państw członkowskich w różnych obszarach [1].

W skrócie Rada ma kompetencje prawodawcze, budżetowe, kreacyjne, kontrolne i międzynarodowe. Jest areną negocjacyjną dla państw członkowskich.

Zgodnie z art. 16 Traktatu o Unii Europejskiej w skład Rady wchodzi jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego z każdego Państwa Członkowskiego. Ma upoważnienie do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu państwa, które reprezentuje oraz do wykonywania prawa głosu [2].

Rada zbiera się na posiedzenia w składach, które różnią się w zależności od tematu posiedzenia. Aktualnie składów jest 10 i są podzielone według dziedziny polityki, np. Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa (AGRIFISH) czy Rada ds. Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu (EYCS). Dwa składy Rady muszą istnieć zawsze: to tzw. składy traktatowe. Są nimi Rada do Spraw Ogólnych oraz Rada do Spraw Zagranicznych [3].

Rada (w każdym składzie) spotyka się na trzech osobnych poziomach.

Pierwszy szczebel to poziom komitetów i grup roboczych. Składa się z urzędników administracji rządowej (niskiego i średniego szczebla) państw członkowskich. Analizują oni każdy z projektów prawa, aby przygotować merytorycznie decyzje Rady.

Drugi szczebel to Poziom Stałych Przedstawicieli, czyli Ambasadorów z państw członkowskich. Ich zadaniem jest ostateczne (biorące pod uwagę kontekst polityczny) przygotowanie decyzji Rady. Sam poziom Stałych Przedstawicieli dzieli się na kilka składów. Najważniejsze są dwa: Coreper I i Coreper II. Coreper I składa się z zastępców szefów stałych przedstawicielstw państw członkowskich przy UE (zastępcy ambasadorów). W skład Coreper II wchodzą natomiast sami szefowie stałych przedstawicielstw państw członkowskich przy UE, czyli ambasadorowie.

Trzeci szczebel prac Rady to poziom Ministrów, którzy podejmują decyzje Rady.

Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej

Po wejściu w życie Traktatu Lizbońskiego istnieją dwa rodzaje prezydencji: stała i rotacyjna.

Prezydencja Stała występuje jedynie w Radzie do Spraw Zagranicznych. Składem na poziomie ministrów kieruje Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Na niższych poziomach posiedzeniami kierują reprezentanci Wysokiego Przedstawiciela.

Prezydencja rotacyjna występuje na wszystkich poziomach Rady, również na poziomie grup roboczych oraz Coreperu. Zgodnie z ,,formułą trio” prezydencję sprawują trzy państwa członkowskie przez 18 miesięcy. W praktyce jednak kooperacja między trzema państwami jest jedynie symboliczna i prezydencję sprawuje przez 6 miesięcy jedno państwo. Prezydencje sprawowane są w terminach 1.01-30.06 oraz 1.07-31.12.

Zadaniem prezydencji jest przygotowanie i kierowanie obradami wewnętrznych organów Rady na wszystkich poziomach. Prezydencja dba o ciągłość działań UE, porządek procedur legislacyjnych i współpracę państw członkowskich.

Prezydencja jest sporym wyzwaniem dla państwa: względem organizacyjnym i politycznym. Kraj musi być uczciwym i bezstronnym mediatorem. Nie może jawnie przedstawiać swoich własnych interesów.

Kolejność sprawowania prezydencji w Radzie UE nie jest przypadkowa. Sprawuje ją po kolei każde państwo członkowskie, a kolejność określona jest w decyzji Rady Europejskiej [4].

Prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiej

Aktualnie w grupie z Danią i Cyprem rotacyjną prezydencję sprawuje Polska. Prezydencja Polski rozpoczęła się 1 stycznia 2025 r. i potrwa do 30 czerwca 2025 r. Nasz kraj przewodniczy posiedzeniom Rady już drugi raz. Poprzednio sprawowaliśmy prezydencję w Radzie UE w drugiej połowie 2011 r. W 2011 r. w trio prezydencji wraz z Polską również wchodziły Dania i Cypr.

Za organizację i przeprowadzenie prezydencji odpowiada Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, ponieważ Minister ds. Unii Europejskiej nie ma własnego resortu. W 2020 r. pion ds. europejskich został przeniesiony z Ministerstwa Spraw Zagranicznych do Kancelarii Premia. 13 grudnia 2023 r. na urząd Ministra ds. UE został powołany Adam Szłapka. Za prezydencję odpowiada Departament Przygotowania i Sprawowania Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, który nadzoruje Pełnomocnik do spraw przygotowania i sprawowania przez Polskę Przewodnictwa w Radzie UE w pierwszej połowie 2025 r. Na urząd pełnomocnika została powołana Magdalena Sobkowiak-Czarnecka.

W tym miejscu warto odnotować ustawę kooperacyjną, czyli Ustawę z dnia 11 marca 2004 roku. Określa szczegółowo kwestie współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem. Nakłada na Radę Ministrów obowiązek współpracy z Parlamentem w sprawach związanych z członkostwem Polski w Unii.

W 2023 r. tę ustawę znowelizowano, aby nadać Prezydentowi RP nowe uprawienia w czasie sprawowania przez Polskę prezydencji. Rada Ministrów ma teraz obowiązek przedłożyć Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej propozycje kandydatur na stanowiska takie, jak np.: członka Komisji Europejskiej, członka Trybunału Obrachunkowego czy sędziego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Prezydent natomiast wyraża zgodę albo odmawia zgody na desygnowanie kandydatów na wymienione w ustawie stanowiska.

Najważniejsza zmiana dotyczy jednak udziału Prezydenta RP w posiedzeniach RUE. W okresie sprawowania prezydencji Prezydent RP bierze udział w posiedzeniach Rady Europejskiej oraz w posiedzeniach międzynarodowych z udziałem Unii Europejskiej, na których przewidziana jest obecność szefów państw lub rządów państw członkowskich [5]. Do tej pory w posiedzeniach Rady Europejskiej Polskę reprezentował jedynie Premier. Ma to uzasadnienie w postanowieniu wydanym przez Trybunał Konstytucyjny w 2009 r., w którym TK wyznaczył odpowiedzialność tej funkcji premierowi.

Polska obejmuje przewodnictwo w okresie niepewności i niepokoju. Widoczne są rosnące napięcie geopolityczne, a Europa cały czas mierzy się ze skutkami agresji zbrojnej Rosji na Ukrainę. Niepewność nasilają również wygrana Donalda Trumpa w wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych, wojna na Bliskim Wschodzie, a także przyśpieszone wybory w Niemczech. Polska prezydencja jest również pierwszą po wyborze nowego składu Komisji Europejskiej oraz następuje zaraz po dość kontrowersyjnym przewodnictwie Węgier. W związku z powyższym Polska prezydencja postawiła za swój cel wspieranie działań, które wzmacniają wszystkie wymiary europejskiego bezpieczeństwa.

Motto polskiej prezydencji brzmi ,,Bezpieczeństwo, Europo”. Do jej priorytetów należy siedem wymiarów europejskiego bezpieczeństwa:

• zdolność do obrony,
• ochrona ludzi i granic,
• odporność na obcą ingerencję i dezinformację,
• bezpieczeństwo i swoboda działalności gospodarczej,
• transformacja energetyczna,
• konkurencyjne i odporne rolnictwo,
• bezpieczeństwo zdrowotne [6].

Na oficjalnej stronie polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej dostępny jest program z głównymi kierunkami działań w zależności od składu Rady. Przykładowo w programie dot. Rady do Spraw Ogólnych (GAC) umieszczono zapis o kontynuacji wysiłków na rzecz wzmacniania i ochrony unijnych wartości w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Podkreślono, iż prace Rady w trakcie polskiego przewodnictwa skupią się m.in. na ochronie praworządności, polityce rozszerzenia i rozwijaniu współpracy ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz przygotowaniu negocjacji nowych Wieloletnich Ram Finansowych.

W programie Rady do Spraw Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN) zapowiedziano, iż polska prezydencja zajmie się wdrożeniem ram zarządzania gospodarczego, usprawnieniem Jednolitego Rynku oraz wzmocnieniem konkurencyjności europejskiej gospodarki, przede wszystkim poprzez wzmocnienie unii rynków kapitałowych [7].

Pierwsze nieformalne spotkanie ministrów będzie miało miejsce 21-22 stycznia w Warszawie w trakcie posiedzeń Rady ds. Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu (EYCS) [8]. Następne nieformalne spotkanie ministrów odbędzie się 30-31 stycznia podczas spotkania ministrów sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Podsumowanie

Czynników stanowiących o sukcesie prezydencji jest wiele. Do głównych należą: realizacja założonych celów, realizacja programu oraz zarządzanie pracami UE. Kraj musi pogodzić interesy narodowe, ponadnarodowe oraz interesy innych uczestników procesu decyzyjnego. Liczą się rozwiązywanie problemów, budowa konsensusu i reagowanie na sytuacje kryzysowe.

Przed państwem sprawującym prezydencję stoi też wiele wyzwań wewnętrznych. Musi zadbać o efektywność modelu koordynacji, rozwiązać spory kompetencyjne między organami państwowymi, wyznaczać cele polityczne, przygotować kadrę urzędniczą i zaplecze logistyczne, a także krajowy kalendarz polityczny (wybory prezydenckie w Polsce drugiej połowie 2025 r.).

Polska prezydencja przypada w trudnym momencie – czasie światowych turbulencji i zmian. Stoimy przed wieloma wyzwaniami i musimy mierzyć się z napiętą sytuację w regionie i na świecie. To sytuacja o wiele bardziej skomplikowana niż w czasie pierwszej prezydencji Polski w 2011 r.

Oczekiwania wobec Polski są bardzo duże. To szansa dla naszego kraju, aby się wykazać i pokazać z jak najlepszej strony. Czy polska prezydencja wykorzysta następne pół roku na realizację swoich priorytetów? Odpowiedź poznamy w lipcu.

Bibliografia

[1] Rada Unii Europejskiej, Rada Unii Europejskiej, za: https://www.consilium.europa.eu/pl/council-eu/ [dostęp: 6.01.2025].

[2] Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana Dz. Urz. C 202 z 7.06.2016.

[3] Rada Unii Europejskiej, Rada Unii Europejskiej, za: https://www.consilium.europa.eu/pl/council-eu/ [dostęp: 6.01.2025].

[4] DECYZJA RADY (UE) 2016/1316 z dnia 26 lipca 2016 r. zmieniająca decyzję 2009/908/UE ustanawiającą środki wykonawcze do decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania prezydencji Rady oraz dotyczącą przewodnictwa w organach przygotowawczych Rady, Dz. Urz. L 208/4 z 2.08.2016.

[5] USTAWA z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej oraz ustawy o Komitecie do Spraw Europejskich, Dz. U. 2023 poz. 1914.

[6] Polska Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, Priorytety prezydencji, za: https://polish-presidency.consilium.europa.eu/pl/program/priorytety-prezydencji/ [dostęp: 6.01.2025].

[7] Polska Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, Program polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, za: https://polish-presidency.consilium.europa.eu/media/gt3pbw5w/program-polskiej-prezydencji-w-radzie-unii-europejskiej.pdf [dostęp: 6.01.2025].

Photo:Canva