Największa żaba świata i największa żaba w Polsce

Żaby to najliczniejsza grupa płazów na Ziemi – znanych jest ponad 7,8 tys. gatunków i wciąż odkrywane są nowe. Zamieszkują niemal wszystkie kontynenty, od tropikalnych lasów Amazonii po górskie potoki Azji. Wśród nich znajdziemy zarówno żabki mniejsze od monety, jak i prawdziwe giganty. Rekordzistą w tym świecie jest afrykański goliat płochliwy – największa żaba świata, która może osiągać rozmiary kota i ważyć ponad 3 kg. W Polsce także mamy swoją rekordzistkę: żabę śmieszkę.

Największa żaba świata – goliat płochliwy

Żaba goliat – nazywana też olbrzymią żabą śliską lub Conraua goliath – to największy płaz bezogonowy na świecie. Można ją spotkać w wilgotnych lasach deszczowych Afryki Zachodniej. Jej naturalny zasięg obejmuje południowo-zachodni Kamerun oraz północną część kontynentalnej Gwinei Równikowej (Río Muni). Tam, wśród gwałtownie płynących rzek, wodospadów i porośniętych starodrzewami brzegów, goliaty mają idealne warunki do życia – czystą, dobrze natlenioną i lekko kwaśną wodę o temperaturze ok. 19,4°C.

Jak wygląda żaba goliat, co je i jak się rozmnaża

Ten afrykański gigant dorasta do 32 cm długości (ciało, bez nóg), a jego masa może przekroczyć 3 kg, U żaby goliata zwykle to samce osiągają większe rozmiary, co stanowi wyjątek w świecie płazów. Ich ubarwienie jest wyraziste – zielonobrązowy grzbiet, często z ciemnymi plamami, kontrastuje z intensywnie żółto-pomarańczowym spodem ciała. Silnie umięśnione kończyny i szerokie błony pławne umożliwiają tej żabie nie tylko skuteczne pływanie, ale także skoki na odległość do 3 m.

Ciało goliata jest spłaszczone, głowa szeroka i trójkątna, oczy mają choćby 2,5 cm średnicy, a błona bębenkowa – istotna dla zmysłu słuchu – osiąga średnicę 0,5 cm. Samce, mimo braku worków rezonansowych, potrafią wydawać delikatne gwizdy, którymi przyciągają samice podczas okresu godowego. Goliaty prowadzą nocny tryb życia – w ciągu dnia są zanurzone w wodzie, wystawiając na powierzchnię jedynie część głowy, a po zmroku wychodzą na ląd w poszukiwaniu pokarmu.

Ich dieta obejmuje rozmaite ofiary – od owadów, robaków, pająków, skorpionów i ryb, aż po inne żaby i małe ssaki. W niewoli obserwowano choćby zjadanie białych myszy. Ciekawostką jest fakt, iż kijanki goliata są ściśle roślinożerne i żywią się tylko jedną rośliną wodną: Dicraeia warmingii. To uzależnienie od konkretnego źródła pożywienia sprawia, iż ich rozwój larwalny może się odbywać tylko w bardzo konkretnych warunkach środowiskowych.

Cykl rozrodczy goliata jest równie nietypowy – samce są poligyniczne i terytorialne, toczą więc między sobą walki o dominację. Podczas okresu godowego samce budują specjalne baseny lęgowe: czyszczą z kamieni i usuwają ściółkę, a czasem choćby kopią zagłębienia. Zdarza się, iż przesuwają kamienie ważące połowę tego co one. Samice składają setki jaj, które przyczepiają się do skał lub roślinności wodnej. Po około 85–95 dniach kijanki przechodzą przeobrażenie, a dojrzałość płciową osiągają w wieku 10–12 miesięcy. Goliaty na wolności mogą żyć 10-15 lat, a w niewoli choćby 20.

Żaba goliat zagrożona wyginięciem

Żaba goliat jest gatunkiem poważnie zagrożonym wyginięciem. Od 2004 r. znajduje się na czerwonej liście IUCN. Jej populacja dramatycznie spadła – o ponad 70 proc. między 2004 a 2019 r. – głównie z powodu polowań, nielegalnego handlu, degradacji siedlisk, wycinki lasów, zanieczyszczenia wody (zwłaszcza pestycydami) oraz budowy zapór. Chociaż eksport i odłów żab w Gwinei Równikowej i Kamerunie są regulowane, to lokalna presja łowiecka przez cały czas się utrzymuje. Pozytywną wiadomością jest jednak to, iż w 2022 r. odkryto je ponownie w Parku Narodowym Monte Alén – były tam niewidziane od niemal dwóch dekad.

zdj. Tasse Taboue GC, Ntene Soh BC, Koumbo Tagagoum UB, et al. Local perceptions, hunting and export of the Endangered Goliath frog Conraua goliath in Cameroon. Oryx. 2024;58(1):15-24. doi:10.1017/S0030605323000224

Największa żaba w Polsce – śmieszka

Żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus) to prawdziwa olbrzymka wśród polskich płazów. Jest największym gatunkiem żaby występującym w naszym kraju – dorosłe samice osiągają choćby 17 cm długości. Choć pod względem wielkości przypomina żabę wodną (Pelophylax kl. esculentus), jest od niej wyraźnie masywniejsza: ma bardziej krępą sylwetkę, szeroką głowę i silniejsze kończyny. Jej ciało pokrywa oliwkowozielona lub brązowawa skóra z nieregularnymi, ciemnymi plamami, a przez grzbiet biegnie charakterystyczna jasna linia.

Śmieszka zamieszkuje niemal całą Europę, Azję Mniejszą, Iran i północną Afrykę. W Polsce występuje przede wszystkim na nizinach – licznie na Pomorzu, w Wielkopolsce, na Mazowszu i w Małopolsce. Preferuje duże, stojące zbiorniki wodne, szczególnie z bujną roślinnością. W sen zimowy zapada od września lub października, zagrzebując się w mule dennym zbiorników wodnych. Budzi się wiosną – najczęściej w marcu lub kwietniu.

Prowadzi dzienny tryb życia. W okresie godowym – od kwietnia do czerwca – samce nawołują samice donośnym rechotem, korzystając z rezonatorów przy głowie. Skrzek składają na dnie zbiornika lub na roślinach wodnych, a kijanki przeobrażają się jesienią. Samice są zwykle większe i intensywniej ubarwione od samców.

Rola żaby śmieszki w przyrodzie

Żaba śmieszka pełni istotną rolę w ekosystemie wodnym – poluje na owady, larwy, drobne bezkręgowce, a choćby kijanki i inne płazy. Co ciekawe, należy do tzw. kompleksu żab zielonych i może krzyżować się z innymi przedstawicielami rodzaju Pelophylax, tworząc hybrydy, np. żabę wodną. Dzięki temu gatunek ten ma spore możliwości przystosowawcze i dobrze radzi sobie w różnych warunkach środowiskowych. Mimo to żaba śmieszka potrzebuje czystych, naturalnych zbiorników wodnych, których nam ubywa. W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, a zapewnienie jej siedlisk to jeden z kluczowych warunków, by przez cały czas mogła występować w naszym krajobrazie.

zdj. główne: Sarawut/Adobe Stock