1 tydzień temu
Ukraina redefiniuje swoje argumenty na rzecz zachodniego wsparcia. Plan Zwycięstwa podkreśla rolę Ukrainy jako partnera gospodarczego i strategicznego – oferując inwestycje w najważniejsze surowce oraz potencjalną rolę w europejskim systemie obronnym. Czy ta strategia może zapewnić dalsze wsparcie ze strony Waszyngtonu i Brukseli?
Powrót Donalda Trumpa do Białego Domu skłonił Ukrainę do zmiany przekazu – z odwoływania się do wartości na komunikat podkreślający konkretne korzyści i straty.
3 lutego Trump dał do zrozumienia, iż amerykańska pomoc dla Ukrainy może zależeć od zagwarantowanego dostępu do jej minerałów ziem rzadkich. Choć nie sprecyzował, o jakie surowce chodzi, przedstawiciel Kancelarii Prezydenta Ukrainy potwierdził, iż udostępnienie kluczowych zasobów mineralnych stanowi centralny element „Planu Zwycięstwa” prezydenta Wołodymyra Zełenskiego – strategii po raz pierwszy zaprezentowanej w październiku 2024 roku, która miała już zostać przedstawiona różnym zagranicznym przywódcom, w tym Trumpowi.
Transakcyjny styl polityki Trumpa – zademonstrowany podczas jego pierwszej kadencji i już wzmocniony w jego zarządzeniu zawieszającym pomoc zagraniczną – sugeruje, iż pomoc zagraniczna i sojusze będą oceniane na podstawie bezpośrednich korzyści dla Stanów Zjednoczonych. W odpowiedzi Ukraina przedstawiła ciągłe wsparcie nie tylko jako imperatyw moralny i bezpieczeństwa, ale również jako inwestycję gospodarczą. Niedawna analiza American Enterprise Institute ostrzega, iż zakończenie pomocy dla Ukrainy może kosztować Stany Zjednoczone choćby 808 miliardów dolarów.
W centrum tej zmiany znajduje się „Plan Zwycięstwa dla Ukrainy”, który zakłada zdobycie międzynarodowego poparcia poprzez powiązanie ukraińskich zasobów naturalnych i potencjału militarnego z interesami Zachodu. Strategia ta opiera się na dwóch kluczowych filarach:
- Potencjał gospodarczy: Ukraina zaprasza międzynarodowych partnerów do inwestowania w strategiczne surowce, w tym uran, tytan, lit i grafit.
- Współpraca w zakresie bezpieczeństwa – Ukraina proponuje, iż po zakończeniu wojny jej wojsko mogłoby zastąpić niektóre zadania realizowane przez amerykańskie kontyngenty wojskowe stacjonujące w Europie.
Propozycje te mają na celu przekonanie administracji Trumpa, kładącej nacisk na efektywność kosztową, a jednocześnie wpisują się w unijne dążenia do strategicznej autonomii. Niniejszy artykuł analizuje, w jaki sposób oba te elementy Planu Zwycięstwa mogą przekształcić rolę Ukrainy jako partnera strategicznego. Analizuje także wyzwania i możliwości wynikające z dostosowywania się do transakcyjnego podejścia, zwłaszcza w sytuacji, gdy Waszyngton i Bruksela rozważają ryzyko wycofania się z zaangażowania wobec Ukrainy w kontekście potencjalnych korzyści płynących z dalszego, bardziej strategicznie ukierunkowanego wsparcia.
Zyski z ziemi
Głównym elementem Planu Zwycięstwa jest przyciągnięcie zagranicznych inwestycji w krytyczne zasoby naturalne. Ukraina posiada już 10% światowych rezerw żelaza, 6% rezerw tytanu i 20% grafitu. Wstępne ustalenia ukraińskich naukowców sugerują, iż kraj ten może posiadać największe rezerwy litu w Europie, szacowane na 500 000 ton. Jak zauważa prezydent Zełenski, te cenne złoża są nie tylko głównym celem rosyjskiej agresji, ale także potencjalnym motorem powojennego wzrostu gospodarczego. Zełenski zaznaczył, iż konkretne propozycje inwestycyjne zostały poufnie przekazane rządom państw sojuszniczych.
Ukraina promuje umowy o podziale produkcji (PSA) jako preferowany model wspólnych inwestycji. W ramach PSA zagraniczni inwestorzy pokrywają początkowe koszty poszukiwań i rozwoju. jeżeli dana lokalizacja okaże się rentowna, inwestor najpierw odzyskuje zainwestowane środki, a następnie dzieli się produkcją z państwem. Chociaż umowy PSA są powszechne w branżach wysokiego ryzyka i wysokich zysków, niestabilność Ukrainy w czasie wojny stanowi poważną przeszkodę. Kolejnym wyzwaniem związanym z trwającym konfliktem jest fakt, iż przemysł wydobywczy wymaga stabilnych, długoterminowych warunków inwestycyjnych, a zamrożona strefa wojenna nie sprzyja przyciąganiu znaczącego kapitału.
Mimo tych trudności ukraiński sektor wydobywczy pozostaje atrakcyjny dla inwestorów ze względu na zmieniające się globalne priorytety. Napięcia geopolityczne oraz wzrost znaczenia „friendshoringu” – tendencji do przenoszenia zakładów produkcyjnych do państw geopolitycznie przyjaznych – sprawiły, iż niezawodność łańcucha dostaw i zgodność polityczna stały się ważniejsze niż same koszty. Podobną strategię można dostrzec w strategicznym partnerstwie UE-Serbia dotyczącym zrównoważonych surowców, łańcuchów wartości baterii i pojazdów elektrycznych. W ramach tej umowy Serbia wykorzystuje swoje zasoby litu, największe w Europie, które według prognoz mogą dostarczać do 58 000 ton rocznie, co wystarczy do wyprodukowania około 1,1 miliona samochodów elektrycznych. Podobny model mógłby wzmocnić integrację Ukrainy z europejskimi łańcuchami dostaw.
Obrońca Europy
Plan Zwycięstwa proponuje również nowe porozumienie w zakresie bezpieczeństwa, zgodnie z którym powojenne siły ukraińskie mogłyby zastąpić część amerykańskich kontyngentów wojskowych w Europie. Oddziały te, zaprawione w bojach i doświadczone w prowadzeniu nowoczesnych działań wojennych przy użyciu zachodniego uzbrojenia, nawiązały już bliską współpracę operacyjną z wojskami NATO.
Dla Waszyngtonu taka propozycja mogłaby oznaczać oszczędności i możliwość lepszego rozdysponowania zasobów. Budzi ona jednak obawy wśród niektórych państw członkowskich UE. Amerykańskie oddziały w Europie to nie tylko siła militarna, ale także wyraźny dowód na zaangażowanie Stanów w obronę sojuszników. choćby niewielki kontyngent amerykańskiej piechoty morskiej stanowi sygnał gotowości do obrony sojuszników. Wschodni członkowie NATO, obawiający się zmniejszenia amerykańskiej obecności w regionie, mogą odbierać redukcję wojsk jako osłabienie gwarancji bezpieczeństwa.
Zamiast zastępować siły amerykańskie, rola Ukrainy powinna być postrzegana jako ich uzupełnienie – zmniejszenie obciążeń logistycznych i finansowych Waszyngtonu przy jednoczesnym wzmocnieniu wschodniej flanki NATO. Oferując wyspecjalizowane zdolności, takie jak doświadczenie w zakresie bezzałogowych statków powietrznych (UAV), Ukraina mogłaby przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa Europy, nie osłabiając istniejących sojuszy.
Wnioski i zalecenia
Ukraiński Plan Zwycięstwa odzwierciedla zmianę podejścia – z odwoływania się do wartości na bardziej transakcyjny model, koncentrujący się na możliwościach gospodarczych i wkładzie w bezpieczeństwo. Dla państw Europy Środkowej i Wschodniej inicjatywy te stanowią okazję do wzmocnienia regionalnego bezpieczeństwa i odporności gospodarczej, jednak ich powodzenie będzie zależało od przemyślanej strategii.
Oto trzy potencjalne podejścia:
- Wzmocnienie lobbingu na rzecz inwestycji w metale ziem rzadkich
Kraje Europy Środkowo-Wschodniej mogą współpracować z Ukrainą nad włączeniem jej sektora wydobywczego do europejskich łańcuchów wartości. Przejście od samego wydobycia surowców do zaawansowanej produkcji (np. baterii, pojazdów elektrycznych i innych technologii) zwiększyłoby samowystarczalność Europy.
- Określenie docelowych obszarów dla ukraińskiego powojennego wsparcia wojskowego
Zamiast zastępować siły amerykańskie lub europejskie, Ukraina powinna pełnić wyspecjalizowane role. Potencjalne obszary obejmują produkcję i szkolenie UAV, zaawansowane taktyki walki i wypełnianie luk powstałych w wyniku redukcji zachodnich sił zbrojnych.
- Przyjęcie bardziej transakcyjnej strategii komunikacji
Ukraina powinna pozycjonować się jako strategiczny partner oferujący wymierne korzyści ekonomiczne i w zakresie bezpieczeństwa. Przedstawianie swoich propozycji w kontekście tworzenia miejsc pracy, innowacji technologicznych i wspólnych zobowiązań obronnych będzie bardziej atrakcyjne dla decydentów skupionych na kosztach.
Nowe podejście wydaje się już przynosić konkretne rezultaty, czego przykładem jest wyraźne zainteresowanie prezydenta Trumpa dostępem do ukraińskich złóż metali ziem rzadkich. Podkreślając zarówno aspekty gospodarcze, jak i bezpieczeństwa, Ukraina może utrzymać wsparcie Zachodu, choćby w przypadku bardziej transakcyjnego podejścia ze strony amerykańskiej administracji. Całościowo strategia ta stanowi realną mapę drogową dla Ukrainy, umożliwiającą jej zabezpieczenie powojennej przyszłości w zmieniającym się krajobrazie geopolitycznym.
—
Foto: President Of Ukraine, Flickr, Public domain.
—
Tekst ukazał się w języku angielskim 6 lutego 2025 na Visegrad Insight.
—
Oleksandr Kostryba – stypendysta Future of Ukraine 2024 w Visegrad Insight. Jest badaczem i ekspertem ds. polityki publicznej z Ukrainy z siedmioletnim doświadczeniem w dziedzinie badań nad polityką publiczną, ze szczególnym uwzględnieniem jakości reform zarządzania w regionie Europy Środkowej i Wschodniej. W ciągu ostatnich trzech lat pracował w ramach platformy Center of Economic Recovery i think tanku EasyBusiness, będąc zaangażowanym w projekty analityczne i wdrożeniowe mające na celu poprawę jakości rządzenia w Ukrainie. Jego zainteresowania związane są z transformacją cyfrową i integracją Ukrainy z UE. w tej chwili przygotowuje doktorat z polityki publicznej w Szkole Doktorskiej Nauk Politycznych na Uniwersytecie Środkowoeuropejskim.
