Maroko: czy tunel połączy UE z Afryką?

Bartosz Mirowski, Giuseppe Adamo, Maciej Pawłowski

– Maroko dąży do bliskiej współpracy z UE. Odbywa się to m.in. poprzez rozbudowę połączeń infrastrukturalnych, energetycznych oraz współpracy ekonomicznej z Hiszpanią, Francją i Portugalią.

– kooperacja i ewentualna integracja z UE ma pomóc Maroku w realizacji jego celów politycznych, w tym wsparcie unijnych instytucji w sporach z Algierią. Ważna rolę ma rozegrać współorganizacja Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w 2030 r.

– Budowa tunelu łączącego Hiszpanię z Marokiem może znacząco zwiększyć przepływ towarów i ludności między Europą a Afryką.

Relacje z Europą:

Maroko jest jedynym krajem w Afryce, który zgłaszał aspiracje do uczestnictwa w integracji europejskiej. W 1984 r. król Hassan II wystąpił z oficjalnym wnioskiem o akces do Wspólnot Europejskich, jednak w 1987 r. wniosek został odrzucony. Dzięki wsparciu Francji i Hiszpanii, w 1995 r., utworzony został tzw. proces barceloński określający szerokie zasady partnerstwa między UE, a jej śródziemnomorskim sąsiedztwem, w tym z Marokiem. Od 2008 r. kraj posiada status zaawansowanego partnera UE, co pozwala mu pozyskiwać środki z funduszy unijnych w zamian za wdrażanie europejskich norm w zakresie praw człowieka, wolności słowa i praworządności. W ramach instrumentu NDICI–Global Europe na lata 2021–2027, UE przeznaczyła 931 mln euro na wsparcie dwustronne dla Maroka w okresie 2021–2024.

Maroko umacnia swoją pozycję jako najważniejszy partner handlowo-inwestycyjny UE w regionie Afryki Północnej. Unia jest głównym partnerem handlowym Królestwa, odpowiadając za ponad połowę jego wymiany towarowej, oraz największym inwestorem zagranicznym w kraju. W 2024 r. eksport z UE osiągnął wartość 35,3 mld euro (wzrost 6,5% r/r), import – 25,3 mld euro (wzrost 7,5% r/r). Produkcja większości samochodów francuskich marek odbywa się w strefie ekonomicznej Tangeru, a sektor bankowy jest zdominowany przez hiszpańskie banki.

Maroko jest ważnym, choć trudnym partnerem UE w walce z nielegalną migracją. By ograniczyć te zjawisko, w 1992 r. została podpisana hiszpańsko-marokańska umowa migracyjna. Weszła w życie jednak dopiero w 2012 r. Zakłada wydalanie osób nielegalnie przekraczających hiszpańską granicę drogą morską z terytorium Maroka. W latach 2009-2024 prawie 40 tys. obywateli Maroka przekroczyło nielegalnie granicę UE. W tym samym okresie, ponad 350 tys. migrantów z różnych państw dotarło do UE szlakami przebiegającymi przez terytorium Maroka: zachodnio-śródziemnomorskim (233,5 tys.) i zachodnio-afrykańskich (na Wyspy Kanaryjskie 128,1 tys.).

Wydarzeniem, które ma zbliży Maroko do UE, mają być Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej w 2030 r. Mecze mają się odbywać na 3 stadionach w Ameryce Południowej, 1 w Portugalii, 6 w Hiszpanii i 6 w Maroku. Impreza ma doprowadzić do wzrostu turystyki i poprawy wizerunku Maroka.

Współpraca z UE, zwłaszcza z Francją, ma służyć Maroku w odzyskaniu granic z sprzed kolonizacji. W tym celu anektował część terytorium Sahary Zachodniej i dąży do uzyskania międzynarodowego uznania swojej suwerenności nad nim. Sprzeciwia się temu Algieria popierająca Front Polisario. Zaakceptowanie zwierzchnictwa nad tym terenem mogłoby otworzyć Maroku drogę do wysuwania roszczeń wobec algierskich regionów Tindouf i Tlemcen, hiszpańskich miast Ceuta i Melilla, Wysp Kanaryjskich oraz części Mauretanii.

Problemem w relacjach marokańsko-europejskich jest afera korupcyjna z 2023 r. Wówczas belgijska policja aresztowała europosłów, przyjmujących łapówki w zamian za lobbowanie na rzecz marokańskich interesów w PE.

Połączenia energetyczne

Maroko rozbudowuje swoją infrastrukturę energetyczną, łącząc modernizację gazociągów z rozwojem odnawialnych źródeł energii (OZE). istotną rolę pełni gazociąg Maghreb–Europa (MEG), uruchomiony w 1996 r. Pierwotnie służył do przesyłu gazu algierskiego przez Maroko i Gibraltar do Hiszpanii i Portugalii. Po zakończeniu kontraktu w 2021 r. Maroko zaczęło przekształcać tę infrastrukturę. Planowane jest połączenie terminala LNG w Nador z MEG, wydłużenie rurociągów do Mohammedii i Kenitry oraz wykorzystanie MEG do przesyłu gazu w odwrotnym kierunku. Shell zawarł 12-letnią umowę na dostawy 0,5 mld mł LNG rocznie, przesyłanego z Hiszpanii do Maroka.

Maroko jest jedynym krajem Afryki połączonym z europejskim systemem elektroenergetycznym. Dwa podmorskie kable HVDC o łącznej mocy 1,4 GW łączą kraj z Hiszpanią. W planach jest położenie trzeciego kabla. System umożliwia dwukierunkowy przepływ prądu – w 2023 r. Maroko importowało 2,3 TWh, eksportując 0,5 TWh.

Ambitnym projektem był Xlinks Morocco–UK Power Project – kabel HVDC o długości 3800 km i mocy 3,6 GW miał dostarczyć 8% energii elektrycznej UK z marokańskich OZE. W 2025 r. jednak UK wycofała się z przedsięwzięcia z powodu wysokich kosztów i złożoności logistycznej.

W 2023 r. Maroko wyprodukowało 42,38 TWh energii. W Miksie energetycznym kraju dominował węgiel (64%), a gaz stanowił 10%. Do 2030 r. Maroko produkcja energii z OZE ma wzrosnąć z dzisiejszych 21,7% do 52%. Nowe terminale LNG i stabilizacja systemu energetycznego pozwalają na płynne przejście w kierunku zielonej transformacji.

Od 7 lat w Maroku występuje problem suszy w okresie wiosennym i letnim. Z ich powodu znacząco zmniejszyło się pogłowie bydła, wobec czego w 2025 r. król Mohamed VI zakazał uboju baranów podczas świętego miesiąca Ramadan. Brak wody utrudnia hodowlę zwierząt, uprawę rolnictwa oraz rozwój przemysłu i górnictwa. Negatywnie wpływa też na kwestie sanitarne. Póki co jednak, nie wymyślono sposobu na eksport wody z UE do Maroka. Zamiast tego kraj modernizuje 17 istniejących instalacji odsalających. Dodatkowe 4 stacje są w budowie, 9 w planach – łącznie 1,7 mld mł/rok do 2030 r.

Połączenia infrastrukturalne:

Cieśnina Gibraltarska jest naturalnym wąskim pasmem między Europą a Afryką. Pierwszy pomysł połączenia kontynentów powstał już w XIX w. Hiszpania opracowuje studium wykonalności podmorskiego tunelu kolejowego o długości ok. 60 km, łączącego Punta Paloma z Tangerem. Projekt zakłada dwa tunele kolejowe o długości 38,5 km, z czego 27,7 km pod wodą, stanowiące najważniejsze ogniwo sieci Euro Śródziemnomorskiej. W 2025 roku na studium przeznaczono 1,6 mln euro. Projekt początkowo zakładał ukończenie budowy do piłkarskich Mistrzostw Świata w 2030, jednak termin przesunięto na 2040 r. z powodu trudności realizacyjnych i kosztowych. 30 lat temu wartość projektu szacowano na 13 mld euro. Dziś może ona wynieść dwa razy tyle. Według hiszpańskiej firmy SECEGSA z tunelu mogłoby rocznie korzystać choćby 12,8 mln osób .

W obszarze lotnictwa obserwuje się dynamiczny rozwój połączeń. Royal Air Maroc zapowiedział nowe loty m.in. do Zurychu i Monachium od września br., co poszerzy możliwości podróży między Marokiem a Europą. Europejskie linie lotnicze, jak Iberia czy Air France, realizują codzienne połączenia m.in. z Paryża i Madrytu do Casablanki, Tangeru i Marrakeszu. W 2024 r. liczba pasażerów wzrosła r/r o aż 21% (32,7 mln) , a dochody z eksportu przemysłu lotniczego o 17,3%. Państwowy przewoźnik Royal Air Maroc, na mocy umowy z rządem, planuje powiększyć flotę z obecnych 50 do 200 samolotów do 2037 r. Ponadto w ramach strategii Airports 2030, Maroko ogłosiło program inwestycyjny o wartości 2,8 mld. USD, którego celem jest zwiększenie przepustowości pasażerskiej – z 30 do 80 milionów do końca dekady. Kluczowym elementem tego planu jest budowa nowego międzynarodowego lotniska w Casablance. Powstanie ono w bezpośrednim sąsiedztwie największego hubu cargo – portu lotniczego im. Króla Mohammeda V.

Zgodnie z mierzącym stopień integracji państw z globalnymi sieciami żeglugi morskiej indeksem LSCI, Maroko zajmuje 5. miejsce wśród najlepiej skomunikowanych państw śródziemnomorskich (wzrost 6,1% r/r). Ponad 96% wymiany handlowej kraju odbywa się drogą morską, a infrastruktura portowa stanowi podstawę systemu logistycznego. Port Tanger Med, największy w Afryce pod względem przepustowości cargo, obsługuje część handlu kontenerowego i przeładunków tranzytowych na trasie do Kanału Sueskiego. Kluczową rolę pełnią też codzienne połączenia promowe i Ro-Ro, tworzące tzw. morskie mosty logistyczne. Sieć połączeń morskich jest rozbudowana. Promy kursują między hiszpańskimi portami Algeciras, Almería i Motril a Tanger Ville i Nador w Maroku. Coroczna Operacja Marhaba mobilizuje około 32 statków na 11 trasach, obsługując łącznie ponad 7 mln pasażerów i 2 mln pojazdów. istotną rolę odgrywa także port Tanger Med, który w 2024 roku przeładował 10,24 mln TEU, czyli o 18,9% więcej niż rok wcześniej, potwierdzając rosnącą rolę Maroka jako kluczowego węzła logistycznego.

Wnioski

Maroko modernizuje swoje połączenia energetyczne z Europą, zwiększając bezpieczeństwo energetyczne i niezależność. Skutecznie integruje OZE z infrastrukturą przesyłową i tworzy podstawy do przyszłego eksportu zielonej energii na dużą skalę. W kwestii wody kraj stawia na samowystarczalność, budując systemy odsalania wspierane energią odnawialną.

Plany tunelu pod Gibraltarem są przykładem rosnącej integracji UE i Afryki w obszarze infrastruktury. Maroko stawia na rozwój każdego rodzaju infrastruktury (drogowej, kolejowej, lotniczej i morskiej) tworząc zintegrowany system logistyczny, który ma wspierać nie tylko handel, ale też innowacje, turystykę i bezpieczeństwo energetyczne. Dzięki temu kraj pełni funkcję regionalnego hubu pomiędzy UE a Afryką, integrując rynki pasażerskie i cargo oraz wspierając handel i rozwój połączeń międzykontynentalnych.

Maroko konsekwentnie podporządkowuje rozwój infrastruktury przygotowaniom do Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2030, traktując to wydarzenie jako katalizator modernizacji i globalnej ekspozycji kraju.

Integracja UE i Maroka w obszarze infrastruktury przynosi obustronne korzyści. UE zyskuje stabilnego partnera w Afryce Północnej i bramę do rynków subsaharyjskich, a Maroko dostęp do inwestycji, technologii i europejskich sieci transportowych.