Koniec obowiązkowych formularzy uzasadnień wyroków?

Krytyka obecnego rozwiązania

Dotychczasowe przepisy nakładały na sądy obowiązek sporządzania uzasadnień w formie formularzy, m.in. w przypadku wyroków sądów I instancji, wyroków nakazowych, łącznych, a także wyroków odwoławczych czy wydanych w postępowaniu o wznowienie. Praktyka sądowa pokazała jednak, iż sztywne ramy formularzy nie zawsze pozwalały na wierne odzwierciedlenie procesu wyrokowania i argumentacji prowadzącej do rozstrzygnięcia.

Formularze miały charakter hermetyczny – wymuszały ujęcie dowodów i argumentów w ściśle określone sekcje, co w sprawach wielowątkowych, złożonych podmiotowo lub przedmiotowo, mogło ograniczać realizację normy art. 424 § 1 i 2 KPK. Tymczasem zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, uzasadnienie wyroku nie jest jedynie formalnością, ale stanowi istotny element prawa do rzetelnego procesu.

Głos judykatury

W uzasadnieniu projektu argumentowano, iż na ograniczenia wynikające z obecnych rozwiązań wskazywały same sądy. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 17.6.2020 r., II AKa 64/20, Legalis, podkreślił, iż uzasadnienie wyroku, dokumentując tok rozumowania sądu, pełni funkcję nie tylko procesową, ale także legitymizującą orzeczenie w oczach stron i opinii publicznej. Zdaniem Sądu, narzucenie formularza w określonych sprawach mogłoby naruszać prawo oskarżonego do rzetelnego procesu, co w konkretnych przypadkach uzasadniało odstąpienie od stosowania ustawowego wzoru.

Podobne stanowisko od lat zajmuje Trybunał Konstytucyjny. W orzecznictwie TK podkreśla się, iż uzasadnienie wyroku jest podstawowym instrumentem umożliwiającym kontrolę instancyjną oraz warunkiem skutecznego korzystania ze środków odwoławczych. Uzasadnienie nie może być sprowadzone do lakonicznego, schematycznego zapisu, ale musi pozwalać stronie na zrozumienie przyczyn rozstrzygnięcia i rzeczywiste zakwestionowanie go w apelacji.

Proponowana zmiana

Projektodawca, dostrzegając wskazane problemy, proponuje rezygnację z obligatoryjności sporządzania uzasadnień na formularzach. Zmiana art. 99a § 1 KPK wprowadzi możliwość, a nie konieczność korzystania przez sądy z tej uproszczonej formy.

Formularze pozostaną zatem „narzędziem pomocniczym” o charakterze biurowo-technicznym, które będzie można stosować w sprawach prostszych, przy zachowaniu prymatu prawa stron do rzetelnego procesu. W przypadku spraw złożonych sąd będzie miał pełną swobodę sporządzenia klasycznego uzasadnienia, bez ryzyka, iż schematyzm formularza ograniczy zakres argumentacji.

Nowelizacja zakłada również usunięcie z przepisu egzemplifikacji („w tym wyroku nakazowego i wyroku łącznego”), co ma zapobiec interpretacyjnym wątpliwościom i podkreślić fakultatywny charakter stosowania formularzy.

Znaczenie dla praktyki

Projektowana zmiana ma istotne znaczenie praktyczne:

Etap legislacyjny

Projekt został skierowany do I czytania.