Kipu na zamku w Niedzicy

Czyli historia genialnej mistyfikacji

Wojna zakończyła się ponad rok wcześniej, ale latem 1946 r. na Podhalu daleko było od jakiejkolwiek stabilizacji. Formalnie działały organy nowej, ludowej władzy, ale lokalne posterunki przypominały małe twierdze, a barykadującym się na noc milicjantom przyświecał jeden cel – przetrwać. Wszystko z powodu aktywności oddziału Józefa Kurasia „Ognia” (…). W tej sytuacji ludność musiała często brać sprawy w swoje ręce. 20-letni Franciszek Szydlak z własnej inicjatywy zaopiekował się wiekowym niedzickim zamkiem, w którym służył jeszcze przed wojną. (…) Wrota otwierał jedynie dla nielicznych zwiedzających.

W ostatni dzień lipca, przed południem, oczom samozwańczego obrońcy zamku ukazał się niezwykły widok. Na wzgórze podjeżdżała ciężarówka, a zza szoferki słychać było roześmiane głosy. Po chwili z paki zeskoczył młody, przystojny mężczyzna z zawadiacko zaczesanymi włosami:

– Dzień dobry! Czy jest tu we wsi jakaś władza? Sołtys, milicjant?

– Jest oczywiście – odpowiedział ostrożnie Franciszek Szydlak.

– A o co chodzi?

– Nazywam się Andrzej Benesz. Decyzją Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Krakowie jestem upoważniony do wydobycia ukrytego na zamku testamentu. Będę potrzebował urzędowych świadków. Możecie ich tu poprosić?

– To chwilę zajmie – odpowiedział wymijająco klucznik z Niedzicy, studiując uważnie okazany mu dokument. – Do tego czasu musicie zaczekać przed bramą.

– Nic nie szkodzi, zejdziemy tu nad rzekę podziwiać panoramę Pienin – stwierdził kierownik tej dziwnej naukowo-rekreacyjnej wyprawy.

W ciągu kilkudziesięciu minut Franciszkowi Szydlakowi udało się zainteresować sprawą sołtysa Andrzeja Pukańskiego, leśniczego Stanisława Gołąba i trzech żołnierzy z pobliskiej strażnicy WOP. Po wejściu całej grupy na dziedziniec Andrzej Benesz od razu skierował się w stronę schodów prowadzących do bramy tzw. górnego zamku i bezdyskusyjnie przejął dowodzenie całą akcją:

– Proszę o pozostanie u podnóża schodów. Stąd dobrze widać, a żadnych badań nie przeprowadza się w takim tłoku.

Dzięki dostarczonemu przez wopistów kilofowi stosunkowo gwałtownie udało się podważyć kamienny blok ostatniego stopnia schodów i wydobyć zmurszałą tubę długą na 18 cm, a szeroką na 3,5 cm. Po delikatnym odkrojeniu jednego z jej końców ze środka wyjęto pęk zbutwiałych skórzanych rzemieni, powiązanych w różnorodne węzły. Na końcach trzech z nich przytwierdzone były blaszki w kolorze złotym, z nieco niezdarnymi napisami „Titicaca”, „Vigo” oraz „Dunajecz”.

– Wygląda na to, iż to kipu, pismo węzełkowe – oświadczył Andrzej Benesz, podnosząc na chwilę znalezisko do góry. Wśród zgromadzonych na zamkowym dziedzińcu dało się wyczuć pewne rozczarowanie, nie taki skarb spodziewano się odnaleźć… – Ten inkaski testament spoczywał tu od prawie 150 lat, gotowy zaraz rozsypać mi się w rękach – zauważył mężczyzna, gwałtownie chowając kipu z powrotem do tuby. – W Krakowie przekażemy je do dalszych badań. Proszę wszystkich do pamiątkowego zdjęcia, a ja niezwłocznie przystępuję do spisywania protokołu. Obywatela sołtysa, obywatela leśniczego i obywatela kaprala z WOP będę prosił o jego podpisanie i potwierdzenie urzędowymi pieczęciami wszystkich okoliczności tego znaleziska.

Franciszka Szydlaka nieco zaskoczył pośpiech, z jakim krakowska ekspedycja ewakuowała się z Niedzicy. (…) gwałtownie zapomniał o sprawie, nie wiedząc, iż to dopiero początek zdarzeń, które będą miały zasadniczy wpływ na życie jego i całej wsi.

Wysuniętą najbardziej na północny zachód część historycznego Spisza od zawsze ograniczały koryta rzeki Białki, a później przejmującego jej wody Dunajca. Przypuszczalnie na przełomie XI i XII w. tereny te weszły w skład Węgier

Ciąg dalszy tej wielowątkowej historii można przeczytać w książce Jakuba Kuzy Genialnie zmyślone. Skarby, fałszerstwa, mistyfikacje, Znak, Kraków 2025

Post Kipu na zamku w Niedzicy pojawił się poraz pierwszy w Przegląd.