Kalendarium historyczne: 9 sierpnia 1864 roku – narodziny Romana Dmowskiego

Rocznica urodzin polskiego bohatera narodowego, Romana Dmowskiego.

Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności jednego z najwybitniejszych Polaków XX wieku – Romana Dmowskiego.

Urodził się w ubogiej rodzinie szlacheckiej pochodzącej z mazowieckiej wsi Kamionka. Jego rodzicami byli Walenty Dmowski oraz Józefa z domu Lenarska. Ukończył gimnazjum, a następnie studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W trakcie nauki w 1881 roku założył nielegalną organizację o nazwie „Strażnica”. W jej ramach walczył z rusyfikacją poprzez tajne nauczanie i kolportaż polskiej literatury. W 1889 roku wstąpił do Ligi Polskiej, w której 4 lata później dokonał przewrotu, tworząc Ligę Narodową.

Był osobą bardzo inteligentną i charyzmatyczną, świetnym myślicielem oraz mówcą. Dzięki temu zyskiwał poparcie kręgów patriotycznych. Politycznie był demokratą oraz niepoprawnym rusofilem. Uważał, iż sprawę polską należy oprzeć na współdziałaniu z Rosją oraz Wielką Brytanią, co w przypadku wojny mocarstw mogło doprowadzić do zjednoczenia ziem polskich i uzyskania przez nie autonomii w ramach imperium Romanowów. Zwalczał działalność socjalistów Piłsudskiego, którzy ideę niepodległości opierali na kooperacji z Państwami Centralnymi.

W czasie rewolucji 1905 roku ostro potępił działania PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Wywodzący się z jego środowiska Narodowy Związek Robotniczy podjął wówczas walkę zbrojną z bojówkarzami socjalistycznymi. Sam Dmowski wyruszył do Tokio, gdzie pokrzyżował plany Piłsudskiego, który próbował nawiązać współpracę z japońskim wywiadem.

Spór z przyszłym marszałkiem miał także tło osobiste – Dmowski przegrał z nim pojedynek o serce Marii Juszkiewicz. Ugodowa wobec Rosji postawa Dmowskiego zapewniła mu wielu wrogów, ale też zwolenników rekrutujących się spośród realistów politycznych oraz środowisk panslawistycznych.

W 1907 roku został wybrany posłem do Dumy. Był nim przez dwie kadencje, godnie reprezentując interes współrodaków. Między innymi wysunął oficjalny projekt autonomii Królestwa Polskiego, poluźnienia cenzury oraz przywrócenia narodowego języka do szkół i urzędów. Ten ostatni postulat udało mu się w znacznym stopniu zrealizować. Ostro potępiał antypolską działalność gospodarczą i społeczną Żydów, którzy chętnie wspomagali proces rusyfikacji Królestwa. Stało się to jedną z przyczyn licznych ekscesów ulicznych zaognianych przez obie strony sporu.

Postawa antyżydowska i antyniemiecka oraz równoległe kryzysy i rozłamy w ramach ugrupowań narodowych doprowadziły do spadku popularności Dmowskiego i do jego porażki w wyborach do Dumy z 1912 roku. Po wybuchu I wojny światowej ponownie poparł Rosję, tudzież sprzymierzone z nią Francję i Wielką Brytanię. Utworzył w Warszawie Komitet Narodowy Polski, który po zajęciu miasta przeniósł się do Piotrogrodu.

W 1917 roku dzięki wsparciu Ignacego Paderewskiego reaktywował go w szwajcarskiej Lozannie. Komitet zainteresował sprawą polską państwa Ententy, w tym USA. Wielkim sukcesem Dmowskiego było uznanie KNP za oficjalne przedstawicielstwo Narodu Polskiego oraz organizację odpowiedzialną za polityczny nadzór nad tworzonymi na Zachodzie ochotniczymi oddziałami złożonymi z Polaków. Między innymi z jego inicjatywy powołano słynną Błękitną Armię generała Józefa Hallera oraz polsko-amerykańską eskadrę lotniczą im. Tadeusza Kościuszki.

Po zakończeniu działań zbrojnych Dmowski został polskim przedstawicielem podczas kongresu wersalskiego, gdzie zasłynął ze swojego 5-godzinnego przemówienia. Jego bezkompromisowa walka o sprawę polską spotkała się z wrogością polityków brytyjskich i żydowskich. Ci ostatni wprost domagali się usunięcia go ze składu polskiej delegacji, do czego jednak nie doszło. W wolnej Polsce był posłem na Sejm Ustawodawczy, członkiem Rady Obrony Państwa oraz krótkotrwale Ministrem Spraw Zagranicznych.

Po zamachu majowym przeprowadzonym przez zdrajców pod wodzą Józefa Piłsudskiego, założył Obóz Wielkiej Polski oraz Stronnictwo Narodowe, które stały w opozycji wobec rządów sanacyjnych. Był twórcą nowoczesnego polskiego nacjonalizmu. Napisał szereg prac poświęconych idei państwa narodowego oraz walce z polskimi wadami, takimi jak safandulstwo i niecierpliwość. Twierdził, iż każdy naród ma swoja misję cywilizacyjną, a państwa nie powinny mieć żadnych sentymentów, ale interesy.

Ostatnie lata życia: Roman Dmowski z Marią Niklewiczową w Drozdowie pod Łomżą.

Był twórcą koncepcji inkorporacyjnej, która zakładała, iż granice odrodzonej ojczyzny powinny obejmować jedynie te tereny, które były zamieszkałe w znacznym odsetku przez Polaków, czyli gwarantowały szansę na asymilację miejscowych społeczności do Narodu Polskiego. Choć w początkowym okresie kariery postulował ograniczenie wpływu Kościoła w życiu narodowym i skłaniał się ku koncepcjom protestanckim, potem zmienił poglądy i podkreślał, iż wyznanie rzymsko-katolickie stanowi opokę polskości.

Uważał, iż ideą spajającą wszystkie warstwy społeczne do walki o wolną Polskę może być katolicyzm, wyznawany zarówno przez bogatych, jak i biednych. W 1903 roku wydał swoją najsłynniejszą, ponadczasową pracę pt. Myśli nowoczesnego Polaka, w której ocenił zalety i wady Polaków, poziom ich świadomości politycznej oraz szanse na odzyskanie niepodległości. Prywatnie prowadził rozwiązły tryb życia i, po fiasku ożenku z Marią Juszkiewicz, do końca życia pozostał kawalerem.

Roman Dmowski to wielki patriota, teoretyk idei narodowej, wróg socjalizmu oraz stosunkowo sprawny jak na demokratę polityk. Wprawdzie nie wszystkie jego działania zakończyły się sukcesem, jednak bez wątpienia w znaczący sposób przyczynił się do odzyskania przez Polskę niepodległości. Wiele jego wypowiedzi oraz czynów budzi kontrowersje. Z drugiej strony nie można mu odmówić niepospolitych talentów, odwagi cywilnej, wreszcie ogromnego zaangażowania i poświęcenia dla sprawy polskiej.

Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.