3 miesięcy temu
Rocznica zawarcia polsko-kozackiego układu, który przeszedł do historii jako Unia Hadziacka.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się schyłkowemu okresowi rebelii kozackiej Bohdana Chmielnickiego oraz działaniom jego następców.
Zwycięstwo nad Polakami pod Batohem z 1652 roku, dało Bohdanowi Chmielnickiemu nową energię do działania. Mimo to jego kolejne kampanie przeciwko siłom koronnym były mało spektakularne. Jednocześnie masakra jeńców pod Batohem zamknęła przed wodzem drogę do porozumienia z Rzeczpospolitą.
Wieloletnia wojna doprowadziła do zniszczenia Ukrainy, kurczyły się rezerwy materiałowe i ludzkie. Hetman zdecydował się na akt desperacji – w styczniu 1654 roku podpisał z carem Aleksym Romanowem tzw. ugodę perejasławską, na mocy której oddawał całą Ukrainę Rosji, w zamian za zachowanie przywilejów kozackich. Zapoczątkowało to wojnę polsko-rosyjską.
Wojska carskie odniosły szereg sukcesów na Litwie.Tymczasem na Ukrainie, połączonej armii rosyjsko-kozackiej, dzielny opór stawiały siły polskie Stanisława „Rewery” Potockiego i Stanisława Lanckorońskiego, które wspomagały oddziały tatarskie. Na przełomie stycznia i lutego 1655 roku, pobito wroga pod Ochmatowem, jednak nie zatrzymało to jego ofensywy.
Latem Moskale Szeremietiewa i Buturlina oraz Kozacy Chmielnickiego, bezskutecznie oblegli Kamieniec Podolski i Lwów. Ich silny zagon kawaleryjski z października 1655 roku zajął Lublin oraz spustoszył cały kraj aż po Wisłę. Wracającą armię rosyjsko-kozacką okrążyli jednak pod Jeziorną Tatarzy. Rosjan wypuszczono za okupem, natomiast Chmielnickiego, Chan Islam Gerej zmusił do podpisania pokoju z Rzeczpospolitą.
Walki polsko-rosyjskie zamarły z końcem 1655 roku, a zawieszenie broni przedłużył rozejm z Niemierzy z 3 listopada 1656 roku, na mocy którego Polacy zobowiązali się do obioru cara Aleksego na króla polskiego jeszcze za życia Jana Kazimierza (elekcja vivente rege).
Zaprzestanie działań wojennych przez Rosjan było podyktowane niepewną sytuacją związaną z najazdem szwedzkim na Polskę. Car obawiał się zbyt dużego wzmocnienia Szwedów kosztem Rzeczpospolitej, dlatego dał tej ostatniej chwilę wytchnienia. Przyniosło to także konsekwencje dla hetmanatu.
Sytuacja na Ukrainie związana z terrorem carskim i nieprzestrzeganiem ugody perejasławskiej, doprowadziła do zmiany poglądów starszyzny kozackiej. Po śmierci Chmielnickiego w 1657 roku, powstała silna frakcja propolska z Iwanem Wyhowskim na czele. Doprowadziła ona do walk z Rosjanami, ale Kozakom ostatecznie nie udało się odbić Kijowa.
Zbliżenie polsko-kozackie sfinalizowane zostało unią hadziacką, podpisaną 16 września 1658 roku. Na jej mocy tworzono trzecią część Rzeczpospolitej – Księstwo ruskie, z odrębną administracją, skarbem i prawem duchowieństwa prawosławnego do zasiadania w warszawskim senacie. Zawarcie unii hadziackiej oznaczało zerwanie porozumień z Rosją i doprowadziło do odnowienia walk polsko-rosyjskich.
Pierwszym akordem na nowo rozpalonej wojny było zwycięstwo na armią carską, odniesione przez połączone siły polsko-kozacko-tatarskie w bitwie pod Konotopem 8 lipca 1658 roku.
Pomimo początkowych sukcesów, Unia nigdy nie weszła w pełni w życie z powodu rozruchów niezadowolonej czerni oraz zamordowaniu kanclerza ruskiego Jerzego Niemirycza, który był inicjatorem Unii. Co gorsza, zbuntowane chłopstwo i kozactwo obaliło propolskiego hetmana Wyhowskiego i przekazało władzę w ręce Jerzego Chmielnickiego, który na powrót oddał się pod opiekę rosyjskiego cara.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
