Już 105 rezerwat przyrody na Podkarpaciu! Poznaj niezwykły Przełom Strwiąża

2 tygodni temu

Zdjęcie: Strwiąż | foto Kamil Mielnikiewicz

Nowy rezerwat przyrody od 12 sierpnia

Od 12 sierpnia 2025 r. dostępny będzie nowy obszar chroniony — rezerwat przyrody „Przełom Strwiąża”. Zajmuje ponad 430 ha doliny Strwiąża w Górach Sanocko‑Turczańskich. Rzeka ta, wraz z potokiem Mszanką, należy do zlewiska Dniestru, co sprawia, iż ich wody trafiają do Morza Czarnego — to ewenement w Polsce.

Akt powołania podpisano 28 lipca 2025 roku w uroczysku „Puchary” – bezpośrednio na terenie przyszłego obszaru chronionego. Jak podkreślił Łukasz Lis, rzecznik Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie, zwykle takie dokumenty podpisuje się w urzędach, jednak tym razem wybrano otoczenie natury, by podkreślić wyjątkowy charakter projektu. Nowy rezerwat powstał w ramach ogólnopolskiej inicjatywy „100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych”, której celem jest ochrona najcenniejszych fragmentów przyrody w Polsce.

Rzeka o wyjątkowym biegu – z Podkarpacia do Morza Czarnego

Strwiąż to jedna z dwóch polskich rzek, której wody płyną nie do Bałtyku, ale do Dniestru, a następnie do Morza Czarnego. Taki kierunek spływu wód czyni ją hydrologiczną ciekawostką i przyrodniczym ewenementem w skali kraju.
Malowniczy przełomowy odcinek rzeki leży pomiędzy szczytami Kiczery i Kuźmina. W najwęższym miejscu dolina ma zaledwie 200 metrów szerokości. Przez teren rezerwatu biegną także droga krajowa i historyczna linia kolejowa z czasów monarchii austro-węgierskiej, co dodaje miejscu dodatkowego waloru historycznego.

Więcej o wyjątkowości rzeki Strwiąż:
Rzeka Strwiąż w Ustrzykach Dolnych – odkryj, co sprawia, iż jest tak niezwykła.

Przełom Strwiąża – fragment rzeki z progami wodnymi/fot. K. Mielnikiewicz

437 hektarów cennych buczyn i dzikiej doliny

Obszar rezerwatu to głównie buczyny karpackie i lasy o wysokim stopniu naturalności, które zachowały swój pierwotny charakter. Aż 99% powierzchni znajduje się pod zarządem Lasów Państwowych, a fragment koryta rzeki podlega Wodom Polskim. Dolina Strwiąża wyróżnia się wyjątkową mozaiką siedlisk: od starych lasów bukowych po podmokłe tereny nad rzeką. To również jedna z największych ostoi ksylobiontów – organizmów żyjących na martwym drewnie – w całym regionie.

64 stanowiska gatunków chronionych

Na terenie rezerwatu zidentyfikowano 64 stanowiska chronionych organizmów, w tym 33 stanowiska porostów – takich jak puchlinka ząbkowana czy granicznik płucnik. To niezwykle cenne bioindykatory, świadczące o czystości powietrza i wysokim stopniu naturalności lasów.

W rezerwacie występują również rzadkie ptaki chronione, w tym:

Orlik krzykliwy – drapieżny ptak objęty ochroną strefową (wyznaczono dwie strefy ochrony).
Bocian czarny – skryty ptak brodzący, który także ma wyznaczoną strefę ochrony gniazdowania.

🖤 Czy wiesz, że… bocian czarny (Ciconia nigra) to skryty kuzyn bociana białego?

W przeciwieństwie do bociana białego unika wsi i pól – żyje w odludnych lasach i nad dzikimi rzekami.
W Polsce gniazduje tylko 1500–1600 par – to jeden z najrzadszych ptaków lęgowych w kraju.
Jest wędrowcem – zimuje w Afryce Subsaharyjskiej, czasem aż w Indiach.
Gniazda buduje wysoko na drzewach, w miejscach trudno dostępnych dla człowieka.
W kulturze ludowej symbolizował tajemnicę i dzikość lasu, wokół niego powstawały legendy.

Historia sięgająca czasów królewskich

Dolina Strwiąża od wieków była własnością państwową. W czasach Rzeczpospolitej należała do dóbr królewskich – tzw. królewszczyzn. Po I rozbiorze Polski, gdy region znalazł się pod zaborem austriackim, została włączona do tzw. dóbr kameralnych, czyli majątków zarządzanych bezpośrednio przez skarb cesarski. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku obszar ten przez cały czas pozostawał w rękach publicznych i podlegał administracji Nadleśnictwa Berehy Dolne, aż do momentu objęcia ochroną przyrodniczą w formie rezerwatu.

Pierwsze propozycje objęcia tego terenu ochroną pojawiły się już w latach 90. XX wieku. Od tego czasu obszar był wyłączony z gospodarki leśnej, a decyzja o jego formalnym powołaniu jest efektem wieloletnich starań leśników, przyrodników i lokalnych społeczności.

Legenda Strwiąża – opowieść tajemnicy wod
Poznaj ludową historię, która kryje się za imieniem rzeki i tajemniczym duchu Strwiąża.
Zobacz legendę Strwiąża →

Podkarpacie – region o największej liczbie rezerwatów

Rezerwat Przełom Strwiąża zwiększył liczbę rezerwatów przyrody w województwie podkarpackim do 105, obejmujących łącznie ponad 12 tysięcy hektarów. To jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów regionu, chroniący przełomowy odcinek jedynej polskiej rzeki uchodzącej do Morza Czarnego. Co ważne, już we wrześniu 2025 roku planowane jest utworzenie kolejnego rezerwatu – Lasu Zapaśnego w Nadleśnictwie Sieniawa, obejmującego około 23 hektary starodrzewów dębowych. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadzi również prace nad tzw. „shadow listą” – listą propozycji nowych obszarów chronionych zgłoszonych przez Klub Przyrodników w ramach projektu „Rezerwaty przyrody – czas na come back!”, co może oznaczać kolejne cenne miejsca objęte ochroną w najbliższych latach.

Dolina Strwiąża – naturalne koryto rzeki objęte ochroną w ramach nowego rezerwatu/fot. Kamil Mielnikiewicz

Dlaczego warto chronić dolinę Strwiąża?

Ochrona tego terenu to połączenie wartości przyrodniczych, historycznych i krajobrazowych. Dolina Strwiąża jest:

ostoją rzadkich gatunków ptaków, roślin i porostów,
przykładem dzikiej, nieprzekształconej doliny karpackiej rzeki,
miejscem o wyjątkowym kontekście historycznym (droga i kolej austro-węgierska).

To również przykład skutecznej współpracy ekologów, leśników i lokalnych społeczności, którzy wspólnie doprowadzili do formalnej ochrony tego terenu.

FAQ – najczęstsze pytania o rezerwat Przełom Strwiąża

Kiedy zacznie działać rezerwat Przełom Strwiąża?

Rezerwat przyrody Przełom Strwiąża rozpocznie formalną ochronę 12 sierpnia 2025 roku.

Jak dużą powierzchnię obejmuje rezerwat?

Obejmuje 437 hektarów doliny rzeki Strwiąż w Górach Sanocko-Turczańskich.

Strwiąż to jedna z nielicznych rzek w Polsce, której wody wpływają do Dniestru, a następnie do Morza Czarnego. To prawdziwa rzadkość, która dotyczy zaledwie kilku cieków wodnych w południowo‑wschodniej Polsce
Obok Strwiąża tylko kilka innych dorzeczy w Polsce należy do tej zlewni, m.in. potok Mszanka.