Ewelina Pepłowska – kobieta idei i czynu w służbie narodu

Postać Eweliny (Eliny) Pepłowskiej, choć nieco zapomniana w powszechnej świadomości historycznej, zasługuje na szczególną uwagę jako przykład kobiety zaangażowanej politycznie, społecznie i ideowo w najtrudniejszych momentach historii Polski.

Urodzona 10 stycznia 1887 roku w Kijowie, zmarła 19 stycznia 1969 roku w Wejherowie, Pepłowska przez całe swoje życie działała na rzecz niepodległości, patriotyzmu, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i obrony wartości narodowych. Jej życiorys jest przykładem konsekwentnego łączenia idei z praktyką, a także przykładem tego, jak wielką rolę kobiety mogły odegrać w życiu publicznym II Rzeczypospolitej, mimo iż funkcjonowały w strukturze zdominowanej przez mężczyzn.

Punktem wyjścia do zrozumienia roli Pepłowskiej jest przyjrzenie się nie tylko jej działalności parlamentarnej, ale również wcześniejszej aktywności edukacyjnej i społecznej, a także zaangażowaniu w okresie wojennym i powojennym. Dzięki zachowanym źródłom – zarówno archiwalnym, jak i publicystycznym – możliwe jest prześledzenie drogi życiowej tej niezwykłej kobiety i dokonanie próby oceny jej znaczenia w szerszym kontekście polityczno-historycznym.

Od młodzieńczych ideałów do politycznego zaangażowania

Ewelina Pepłowska wywodziła się z rodziny ziemiańskiej. Jej ojciec – Walery Furs-Żyrkiewicz – był generałem armii Imperium Rosyjskiego, zaś matka – Janina z Bobińskich, ps. „Hanna Krzemieniecka” – literatką. Tło rodzinne zapewniło jej dobre wykształcenie i wprowadzenie w świat kultury, ale także wystawiło ją na kontakt z odmiennymi ideologiami i realiami carskiego imperium. Edukację rozpoczęła w warszawskim gimnazjum oraz pensji Jadwigi Sikorskiej, a kontynuowała ją we Lwowie, na Uniwersytecie Franciszkańskim (na Wydziale Filozoficznym lub Filologicznym), a także na paryskiej Sorbonie.

Już w młodości ujawniła się jej niezłomność i zmysł organizacyjny – w czasie rewolucji 1905 roku była współorganizatorką strajku szkolnego, udostępniała swoje mieszkanie na potrzeby Komitetu Strajkowego. Za swoją działalność została aresztowana przez władze carskie, co skutkowało wyrokiem nakazującym opuszczenie Królestwa Polskiego. Udała się do Lwowa, gdzie włączyła się w działalność niepodległościową organizacji „Zarzewie”.

Działalność Pepłowskiej w okresie I wojny światowej i tuż po jej zakończeniu nabrała jeszcze większego wymiaru. Uczestniczyła w tworzeniu Polskiego Komitetu Opieki nad Jeńcami, była aktywna w Kole Polek oraz organizowała kantynę wojskową dla 4 Dywizji Piechoty. Można uznać ten etap za kształtujący jej przekonania polityczne – łączył w sobie troskę o los żołnierzy, silne przywiązanie do narodowych wartości oraz praktyczne zdolności zarządzania strukturami organizacyjnymi.

Działalność polityczna i ideowa w II RP

Po odzyskaniu niepodległości Pepłowska związała się ze środowiskiem Narodowej Demokracji. Szczególnie aktywna była w strukturach Narodowej Organizacji Kobiet (NOK), w której zajmowała się integracją różnych środowisk kobiecych w duchu ideologii Stronnictwa Narodowego. Wraz z Alicją Czarlińską i Józefą Szebeko tworzyła tzw. Komitet Trzech, którego zadaniem było ujednolicenie działań patriotycznych i wychowawczych wśród kobiet.

Szczególną rolę odegrała jako organizatorka Porozumienia Organizacji Współdziałających w Zwalczaniu Komunizmu – była jego przewodniczącą w latach 1933–1936. W tym czasie zyskała renomę jako nieprzejednana antykomunistka. W 1928 roku została członkinią Komitetu Organizacyjnego Stronnictwa Narodowego. W tym samym okresie pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Polskiego Związku Zrzeszeń Własności Nieruchomej Miejskiej, a następnie Międzynarodowego Związku Właścicieli Nieruchomości Miejskich w Paryżu. W 1936 roku zorganizowała w Warszawie prestiżowy X Międzynarodowy Kongres Własności Nieruchomej.

W Sejmie III kadencji (1930–1935) Pepłowska aktywnie uczestniczyła w pracach Komisji Budżetowej. Jej główne zainteresowania koncentrowały się wokół kwestii podatków, opodatkowania spadków, ochrony własności prywatnej oraz gospodarki komunalnej. Była inicjatorką ustawy o ochronie lokatorów, a także wielokrotnie zabierała głos w debatach dotyczących podatku od nieruchomości, dodatków stemplowych i zmian w prawie spadkowym.

Nie mniej ważna była jej działalność publicystyczna. Pepłowska publikowała artykuły w „Gazecie Warszawskiej” oraz w periodyku „Walka z Bolszewizmem”. Podejmowała tematykę kresową, wskazując na potrzebę pielęgnowania polskości na terenach wschodnich oraz podkreślając rolę młodzieży jako strażników tożsamości narodowej. Wychowanie patriotyczne młodzieży traktowała jako najważniejszy obszar walki z obcą ideologią.

Kobieta w służbie narodu – społeczniczka, organizatorka, nauczycielka

Równolegle z działalnością parlamentarną Pepłowska aktywnie działała na terenie województwa białostockiego. Wspólnie z lokalnymi działaczami prowadziła odczyty, konferencje polityczne oraz spotkania edukacyjne, głównie w domach parafialnych i siedzibach stowarzyszeń. Szczególną wagę przywiązywała do edukowania kobiet w duchu obywatelskości i patriotyzmu.

W swoich wystąpieniach podkreślała, iż zarówno mężatki, jak i panny są obywatelkami Polski i powinny uczestniczyć w życiu politycznym. Według niej kobiety miały nie tylko obowiązek wspierania państwa, ale i współkształtowania polityki narodowej. Przekonywała, iż polityczna świadomość kobiet pozwoli im lepiej wychowywać dzieci i wspierać mężów w działaniach obywatelskich. Takie podejście zbliżało Pepłowską do idei feminizmu narodowego – odmiennego od liberalnych nurtów, ale silnie akcentującego aktywność kobiet.

W czasie II wojny światowej Pepłowska nie zawiesiła swojej działalności. Współpracowała z Delegaturą Rządu na Kraj, kolportowała podziemne pisma, w tym „Warszawski Głos Narodowy”, a także kontynuowała działania konspiracyjne w ramach Narodowej Organizacji Kobiet. Po wojnie uczyła języka angielskiego i francuskiego w liceach w Piotrkowie i Sopocie, przekazując młodemu pokoleniu wiedzę oraz wartości, które sama reprezentowała.

Dziedzictwo i znaczenie dla współczesności

Ewelina Pepłowska była jedną z tych kobiet, które nie tylko wpisywały się w historię, ale aktywnie ją tworzyły. Jej życiorys pokazuje, jak różnorodne i skuteczne formy aktywności mogą przyjmować działania kobiet w życiu publicznym – od parlamentaryzmu, przez działalność społeczną, aż po edukację i konspirację.

Współczesna refleksja nad postacią Pepłowskiej może stanowić inspirację dla debat na temat roli kobiet w polityce, ochrony wartości narodowych, obywatelskiego wychowania młodzieży oraz relacji między ideą a praktyką w życiu publicznym. Jej konsekwentny antykomunizm, przywiązanie do własności prywatnej i patriotyzm są wartościami, które również dziś mają swoje znaczenie. Pomimo upływu lat, Ewelina Pepłowska pozostaje wzorem obywatelskiego zaangażowania, pracowitości i odwagi. Jej życie – pełne aktywności, intelektu, siły ducha i odpowiedzialności – pokazuje, iż także w trudnych czasach można pozostać wiernym swoim przekonaniom i służyć narodowi w różnorodnych rolach.

Kamila Firlej