ESG i prawa człowieka. Rozliczanie zacznijmy od siebie. IV Kongres ESG

Dużo mówimy o ochronie środowiska i wspieraniu rozwoju gospodarczego państw rozwijających się. Jak często pytamy o odpowiedzialność europejskich koncernów i samej UE za przypadki łamania praw człowieka w tych regionach?

Mówimy wiele o prawach człowieka, ale jak często poruszamy temat praw kobiet w krajach islamskich, takich jak Iran czy Afganistan? Co z prawami dzieci żyjących w rejonach dotkniętych wojną i skrajnym ubóstwem? Czy dostrzegamy skalę niewolniczej pracy? I co może najważniejsze – w jakim stopniu sami, poprzez swoje wybory konsumenckie i codzienne decyzje, przyczyniamy się do utrwalania tych zjawisk?

Zastanawiali się nad tym uczestnicy debaty „Prawa człowieka w Europie i na świecie – czy UE rzeczywiście szanuje prawa człowieka i dostrzega problemy mieszkańców państw rozwijających się?” 29 stycznia 2025 roku w ramach IV Kongresu ESG – Liderzy Zrównoważonego Rozwoju – Europa.

Rzecznik Praw Obywatelskich o uchodźcach

Debatę poprzedziło wystąpienie gościa specjalnego, prof. Marcina Wiącka, Rzecznika Praw Obywatelskich. Profesor zwrócił uwagę na prognozowany wzrost liczby uchodźców wojennych, tzw. uchodźców klimatycznych oraz ekonomicznych. Podkreślił, iż w ostatnim czasie migracja coraz częściej bywa wykorzystywana jako narzędzie polityczne – sposób na naruszenie integralności terytorialnej Unii Europejskiej i destabilizację porządku publicznego. Stanowi to istotne wyzwanie dla europejskiego systemu azylowego i wymaga ponownej analizy jego prawnych fundamentów.

– Założenia tego systemu sprowadzają się do tego, iż każdy cudzoziemiec, choćby osoba, która nielegalnie przekroczyła granicę, może ubiegać się o status uchodźcy i państwo ma obowiązek ustosunkować się do takiego wniosku i przeprowadzić procedurę, która pozwoli na ocenę sytuacji konkretnego człowieka – przypomniał prof. Wiącek.

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

Fundamentem europejskiego prawa azylowego są takie zasady jak: zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców czy tzw. zasada non refoulement, która oznacza, iż nie można wydalić z terytorium kraju człowieka, w sytuacji, gdy istnieje prawdopodobieństwo, iż zostanie on poddany nieludzkiemu traktowaniu.

Tymczasem w tej chwili przyjęto założenie, iż możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem tzw. instrumentalizacji migracji.

Jest to sytuacja, w której państwo wrogie UE wykorzystuje migrantów jako narzędzie w celu zakłócenia, zdestabilizowania sytuacji w UE.

– Uznano, iż stwierdzenie tego zjawiska umożliwia obniżenie standardu ochrony praw człowieka, obniżenie standardu ochrony praw uchodźców i na takim założeniu został oparty tzw. pakt migracyjny, który umożliwił stosowanie szybkich procedur granicznych, czyli postępowań w strefach granicznych czy tranzytowych – tłumaczył Rzecznik Praw Obywatelskich.

Prof. Marcin Wiącek wskazał, iż w Polsce motyw ten jest używany jako argument na rzecz dopuszczalności procedury tzw. pushbacków, a także koncepcji, na której opiera się aktualnie procedowany projekt nowelizacji ustawy o cudzoziemcach umożliwiający tzw. zawieszenie prawa do azylu. Jego zdaniem środki te budzą wątpliwości z punktu widzenia standardów ochrony uchodźców, wywodzących się z konwencji genewskiej, na których oparty jest system prawa międzynarodowego.

Kończąc swoje wystąpienie, Rzecznik postawił najważniejsze pytanie: jak wyważyć i pogodzić ze sobą takie wartości, jak suwerenność państwa, nienaruszalność granic i bezpieczeństwo obywateli z jednoczesnym poszanowaniem solidarności międzyludzkiej oraz godności każdego człowieka.

– Każdy człowiek jest podmiotem praw i wolności, choćby ten, który znalazł się na terytorium państwa czy Unii Europejskiej nielegalnie – podkreślił Rzecznik.

Zwrócił uwagę, iż to jedno z największych wyzwań, przed którymi stoją dziś państwa europejskie. – Pakt migracyjny jest pewną odpowiedzią na te pytania, ale dopiero czas pokaże, jak będzie wdrażany i stosowany – dodał.

Ofiary przemocy i działania Unii Europejskiej

Podczas Kongresu wystąpił również gość specjalny, Abid Shamdeen, współzałożyciel i doradca strategiczny organizacji NADIA’S Initiative, doradca Nadii Murad, założycielki organizacji.

Nadia Murad była ofiarą terrorystów z ISIS, jest laureatką Pokojowej Nagrody Nobla oraz Ambasadorką Dobrej Woli UNODC (Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości).

Do najbardziej aktualnych wyzwań współczesnego świata Abid Shamdeen zaliczył działania państw i organizacji, które godzą w podstawowe prawa człowieka. Opisywał to na przykładzie dramatycznych losów społeczności Jazydów. W tym kontekście nawiązał do roli, jaką odgrywa Europa.

– We współczesnym świecie Europa nie żyje w izolacji. Stoi przed kolejnymi wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatycznymi, wcześniejszą pandemią COVID-19, czy toczącą się wojną na Ukrainie. Te wyzwania wymagają od wszystkich szybkich, a jednocześnie zrównoważonych działań. Proszę spojrzeć na Jazydów, prześladowanych od lat w Syrii, Iraku i Turcji. Wobec nich bojownicy państwa islamskiego spod znaku ISIS popełniają zbrodnię ludobójstwa. Dziesiątki tysięcy wyznawców tej religii wciąż nie może wrócić do swych domów. Wspieranie ofiar tego ludobójstwa ISIS przez NADIA’S Initiative wymaga poświęcania dużych środków – mówił Abid Shamdeen.

Shamdeen odniósł się również bezpośrednio do Unii Europejskiej, obarczając ją odpowiedzialnością za losy osób prześladowanych przez terrorystów.

– Jednocześnie Unia Europejska także ponosi odpowiedzialność za tę sytuację. Powinna umożliwiać osobom prześladowanym, i tak bardzo dotkniętych przez los, godne warunki życia. Tak, aby również wobec nich mogły być wcielane w życie hasła o prawie do godności, równości i sprawiedliwości, które Europa niesie na swoich sztandarach.

Unia Europejska musi tak zreformować swoją politykę imigracyjną, aby chronić prześladowanych, zwłaszcza tych, którzy muszą uciekać, aby chronić ich przed przemocą i ludobójstwem. Wszystko to wymaga szybkiego działania, które staje się przejawem ponoszenia odpowiedzialności moralnej i praktyczną realizacją zasad związanych z fundamentami, które stworzyły współczesną Europę. To zadanie stworzenia przyszłego świata, w którym prawa człowieka i zrównoważone podejście do świata, faktycznie mogą stać się rzeczywistością – podkreślił doradca Nadii Murad.

Zapraszamy na staże, praktyki i wolontariat!

Dołącz do nas!

Porozmawiajmy o prawach człowieka

W dyskusji uczestniczyli:

• Renata Bem, dyrektor generalna, UNICEF Polska,
• Ilona Pietrzak, wiceprezeska, Instytut Spraw Obywatelskich,
• prof. Marcin Wiącek, Rzecznik Praw Obywatelskich,
• Agata Witkowska, prezes zarządu, Fundacja Czas Wolności.

Moderator: Michał Różycki, Dyrektor Biura Prasowego Instytutu Studiów Wschodnich.

Podczas debaty dyrektor generalna UNICEF Polska, Renata Bem, mówiła o pojmownaiu praw człowieka: – Mam wrażenie, iż rozumiemy prawa człowieka kontekstowo, czyli gdy pojawia się sytuacja, w której ktoś jest torturowany, pozbawiany bezprawnie wolności czy gdy mamy problem z wolnością słowa. Wtedy mówimy, iż nie są przestrzegane prawa człowieka. A ja i my jako organizacja musimy na prawa człowieka spoglądać kompleksowo.

Renata Bem przytoczyła dane, z których wynika, iż

ponad 473 mln dzieci żyje w obszarach dotkniętych konfliktami zbrojnymi, 365 mln dzieci żyjących w skrajnym ubóstwie a około 1,4 mld dzieci na całym świecie z ogólnej liczby 2,3 mld nie ma dostępu do podstawowej ochrony społecznej.

– Nie chodzi o to, żeby pojechać jako organizacja czy instytucja i dać przysłowiowy worek ryżu czy łyżkę zupy. Chodzi o podejmowanie działań, które są w stanie spowodować, iż te potrzeby będą malały, iż ludzie dostaną możliwość zarobkowania, iż jesteśmy w stanie eliminować skutki zmian klimatycznych, które są gigantycznym problemem i powodem tych negatywnych zjawisk. Tych działań jest bardzo dużo, ciągle za mało środków, organizacji i ciągle robimy za mało, bo zawsze można zrobić więcej –podkreśliła Bem.

Agata Witkowska z Fundacji Czas Wolności stwierdziła, iż bardzo trudno jest ocenić, czy Unia Europejska robi wystarczająco dużo na rzecz pomocy mieszkańcom państw trzecich. Pakt migracyjny jest odpowiedzią na potrzeby współczesnego świata. Ale na ile kompleksowym?

– W kontekście tego, co się dzieje w Strefie Gazy, w kontekście Iraku, Iranu, Syrii – czy jest to wystarczająco dużo? Na pewno nie. Natomiast jesteśmy po to, aby to robić. To jest niekończąca się droga szukania odpowiedzi na problemy, z którymi się spotykamy.

Szacuje się, iż na świecie mamy około 50 mln osób żyjących w statusie niewolnika.

Są to ofiary przymusowej pracy, seksbiznesu, kobiety wykorzystywane do prostytucji, pornografii. Osoby wykorzystywane w seksbiznesie stanowią jedną trzecią obszaru wykorzystywania człowieka, natomiast generuje on największe przychody, wedle szacunków jest to około 150 mld dolarów – mówiła Agata Witkowska.

Zauważyła, iż trudno jest egzekwować prawa człowieka w krajach rozwijających się i iż bardzo dużo zależy od świadomości konsumentów. – Jakbym dziś zapytała państwa – kto z was chce uczestniczyć w procederze w handlu ludźmi w obszarze przymusowej pracy? Nikt z nas oczywiście nie podniesie ręki. A jak zapytam – kto z nas ma telefona? Oczywiście wszyscy je mamy. A jeżeli zapytam – w związku z tym, iż do ich produkcji są wykorzystywane takie pierwiastki jak np. kobalt, które wydobywa się m.in. w Kongo, gdzie wiemy o ogromnej, zatrważającej ilości dzieci wykorzystywanych do przymusowej pracy w wydobywaniu tych pierwiastków, to kto z was odda swojego telefona, żebyśmy nie byli uczestnikami tego procederu? Bądźmy świadomym społeczeństwem – zaapelowała Witkowska.

Ilona Pietrzak z Instytutu Spraw Obywatelskich zwróciła uwagę, iż za prawami człowieka kryją się konkretne potrzeby i konkretni ludzie oraz podkreśliła rolę biznesu w zaspokajaniu lub zwiększaniu tych potrzeb.

– Biznes jest kluczowym graczem, który ma wpływ na to, jak prawa człowieka są przestrzegane. Mówimy, iż biznes jest motorem rozwoju.

Ale trzeba sobie też powiedzieć, iż często biznes, szczególnie duże korporacje, przyczynia się do tego, iż w kopalniach, fabrykach na plantacjach prawa człowieka nie są przestrzegane.

Często działania firm zakrawają na hipokryzję albo są wydmuszkowe. Mam wrażenie, iż ESG zostało sprowadzone do opracowywania raportu. Powinien być narzędziem, które pokazuje, jak nasza strategia ESG jako część strategii biznesu jest realizowana. A w większości firm zostało to sprowadzone do tego, żeby być cosplayers, mieć raport, który będzie doceniony w rankingach – stwierdziła Ilona Pietrzak.

Podkreśliła też rolę praw pracowniczych i potrzebę tworzenia przedstawicielstw pracowników. Są to związki zawodowe, rady pracowników i inne przedstawicielstwa, które umożliwiają prowadzenie prawdziwego dialogu społecznego i zrozumienie, co należy zrobić, żeby firma faktycznie przestrzegała praw człowieka, w tym praw pracowniczych. – Oczywiście nie jest tak, iż wszystko spoczywa na barkach biznesu. My jako obywatele mamy prawo i obowiązek patrzeć na ręce i władzy korporacyjnej i rządzącym, jakie decyzje podejmują. Mamy na to wpływ, bo nasze decyzje, chociażby zakupowe, ukazują, jakie modele biznesowe i decyzje wspieramy – podkreśliła wiceprezeska Instytutu Spraw Obywatelskich.

Prof. Marcin Wiącek został zapytany m.in. o najczęstsze naruszenia praw obywatelskich w Polsce i Europie oraz o to, czy w Europie rzeczywiście przestrzegana jest Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. – Prawa uchodźców i standardy ich ochrony w UE – te, które mamy – nie są w pełni respektowane. Od 2021 roku obserwujemy w krajach sąsiadujących z Białorusią sposób traktowania osób przekraczających granicę z tym państwem. Wiemy, iż jest to efektem nieludzkiej praktyki reżimu białoruskiego, jednak działania, które dostrzegamy, są nie do pogodzenia z Kartą Praw Podstawowych UE – mówił Rzecznik Praw Obywatelskich.

Podkreślił, iż fundamentalną zasadą prawa migracyjnego jest zakaz wydalania osoby z terytorium państwa, jeżeli istnieje ryzyko, iż w miejscu, do którego zostanie deportowana, będzie poddana nieludzkiemu traktowaniu.

Odnosząc się do kwestii raportów ESG prof. Wiącek zaznaczył, iż nie mogą one być celem samym w sobie, ale powinny odzwierciedlać rzeczywistość. – Należy dążyć do tego, aby treści zawarte w raportach były weryfikowane i faktycznie odzwierciedlały stan rzeczywisty – dodał.

Główne rekomendacje liderów zrównoważonego rozwoju, wynikające z debaty:

• Należy uświadamiać, iż jako konsumenci sami jesteśmy odpowiedzialni za prawa człowieka.
• Potrzebne jest uwrażliwianie na łamanie praw dzieci, kobiet i zjawisko niewolniczej pracy.
• Musimy się przygotować na wzrost imigracji do UE.
• Trzeba chronić wewnętrzne bezpieczeństwo przy poszanowaniu praw człowieka.
• Należy dbać o prawa pracowników jako część praw człowieka.

***

Kongres ESG – Liderzy Zrównoważonego Rozwoju – Europa to platforma dialogu dla europejskich liderów zrównoważonego rozwoju – przedstawicieli administracji państwowej, świata biznesu, NGO, środowisk naukowych, ekspertów i mediów. Głównymi organizatorami są: Fundacja im. XBW Ignacego Krasickiego i Instytut ESG.

(materiał partnerski)