Edukacja środowiskowa i klimatyczna nie może być okazjonalna

Wielu Polaków nie widzi sensu transformacji energetycznej i adaptacji klimatycznej, ponieważ brakuje im podstawowej wiedzy na temat tego, w jaki sposób zmiana klimatu dotknie ich codzienności. Remedium na to powinna stać się w pierwszej kolejności edukacja środowiskowa.

Przerażające statystyki

W naszych oczach klimat często jest czymś odległym, czego nie dostrzegamy w zawartości torby z zakupami, wodzie płynącej z kranu czy doniesieniach o kolejnych powodziach i suszach nękających różne zakątki kraju. Towarzyszy temu ogromna fala dezinformacji klimatycznej, która blokuje dostęp do rzetelnej wiedzy i zniechęca do działania, stawiając nas w roli biernego obserwatora.

Wyniki Raportu Ziemianie Atakują [1] z 2024 r. pokazują, iż potrzebna jest pilna edukacja środowiskowa i klimatyczna, nie tylko na poziomie dzieci i młodzieży, ale przede wszystkim na poziomie osób dorosłych, które zakończyły już naukę. Z Raportu wynika, iż 63 proc. Polaków uważa, iż stan, w jakim znalazła się nasza planeta wymaga pilnego działania (to o 6 proc. mniej niż w 2022 r.!), a 46 proc. badanych (o 7 proc. mniej niż 2022 r.!) uważa, iż wprowadzenie przez rządy ograniczeń, które dotkną nas wszystkich, jest konieczne dla złagodzenia skutków zmiany klimatu.

Aż 41 proc. (o 8 proc. więcej niż 2022 r.) Polaków uważa, iż za technologiami ekologicznymi (takimi, jak np. samochody elektryczne, panele słoneczne, wiatraki) stoi interes wielkich koncernów [1]. Mobilizacja do ratowania Ziemi spada, ponieważ straciliśmy czas, który powinniśmy poświęcić na szerokie kampanie edukacyjne i walkę z dezinformacją. Autorzy Raportu Ziemianie Atakują zwracają uwagę na brak rozwiązań systemowych, umożliwiających choćby kształcenie nauczycieli, ekoedukatorów oraz edukatorów społecznych, którzy następnie mogliby zaszczepić zmiany w lokalnych społecznościach. W przypadku wyzwań klimatycznych szczególnie istotne jest dostrzeżenie lokalnej perspektywy.

Edukacja środowiskowa priorytetem

Drugim problemem jest brak kształtowania postaw społeczeństwa uczącego się, dla którego edukacja nie byłaby procesem jednorazowym, odbywającym się przy okazji festiwali nauki czy pikników rodzinnych, a stanowiłaby główne narzędzie umożliwiające dostosowanie się do wyzwań współczesnego świata [2]. Opublikowany na początku lutego bieżącego roku Raport Eurobarometru na temat wiedzy i postaw obywateli Europy wobec nauki i technologii dotkliwie obnażył brak odporności Polaków na krążące w przestrzeni mediów społecznościowych teorie spiskowe [3].

Ale także ciągłą potrzebę szerokiego informowania o problemach środowiskowych. Podczas, gdy średnio 79 proc. Europejczyków czuje się dobrze poinformowanych o problemach środowiskowych, wśród Polaków takie poczucie ma tylko 57 proc. [3]. To wciąż zbyt mało, jeżeli weźmiemy pod uwagę, jak pilne wyzwania związane z zanieczyszczeniem środowiska i zmianą klimatu przed nami stoją.

Śląska inicjatywa

Unia Europejska dostrzega potrzebę wsparcia inicjatyw edukacyjnych na rzecz poprawy świadomości Europejczyków, w szczególności na terenach, które muszą przejść swoistą transformację społeczno-gospodarczą. Projekt Laboratorium Aktywności Społecznych – Urban Lab 5D po gliwicku, realizowany z Programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027, finansowanego ze środków Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, stara się łączyć oczekiwania społeczne dotyczące praktycznych aspektów wiedzy z edukacją ekologiczną i klimatyczną tworzoną w oparciu o rzetelną wiedzę merytoryczną.

Projekt obejmuje kilka poziomów – ścieżki edukacyjne, w tym warsztaty ekologiczne i klimatyczne, konsultacje (w tym z psychologami i specjalistami ds. zadłużeń i racjonalnego gospodarowania zasobami), spotkania ze społecznościami postindustrialnymi oraz animacje. Tworząc możliwość rozwoju dla liderek miejskich społeczności oraz wszystkich mieszkańców, którzy chcą zwiększyć swoje kompetencje w zarządzaniu zasobami, zarówno tymi finansowymi, jak i środowiskowymi. Jednym z integralnych elementów gliwickiego UrbanLab’u jest zwiększenie liczby inicjatyw oddolnych, które pomogą mieszkańcom poczuć sprawczość w kształtowaniu swojej małej ojczyzny.

Projekt wyróżnia kompleksowe podejście do problemów społecznych, gospodarczych i środowiskowych, które są bezpośrednio powiązane ze zmianą klimatu.

zdj. Projekt Laboratorium Aktywności Społecznych – Urban Lab 5D po gliwicku

dr inż. Edyta Łaskawiec – technolożka wody i ścieków, popularyzatorka nauki, autorka profilu edukacyjnego na platformie Instagram: wastewater_based.doctor oraz podcastu Około Ściekowo. Laureatka Konkursu dla Popularyzatorów Nauki POP SCIENCE Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice 2024. Ekoedukatorka w projekcie „Laboratorium Aktywności Społecznych – Urban Lab 5D po gliwicku”, realizowanym w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027 finansowanego ze środków Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.

W artykule korzystałam m.in. z:

[1] Raport Ziemianie Atakują, 2024 dostępny: https://ziemianieatakuja.pl
[2] A. Falkowska, L. Tuszyńska, W poszukiwaniu animatora edukacji zrównoważonego rozwoju dla społeczności lokalnych, Difin, Warszawa, 2024.
[3] Raport Komisji Europejskiej, Eurobarometer 2024 – European citizens’ knowledge and attitudes towards science and technology, European Union, 2025, dostępny: https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3227?etrans=pt