Reforma programu Czyste Powietrze – większa ochrona dla beneficjentów
Program Czyste Powietrze został zreformowany, aby zapewnić skuteczniejszą ochronę osobom korzystającym z dofinansowania na wymianę kopciuchów i termomodernizację domów. Rząd planuje wprowadzenie ustawy mającej na celu wsparcie beneficjentów, którzy padli ofiarą nieuczciwych firm wykonawczych w poprzedniej edycji programu. Projekt ustawy został już wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.
To jest tak istotny temat dla beneficjentów, iż mam nadzieję, iż projekt ustawy zostanie jednogłośnie przegłosowany
– Robert Gajda, zastępca prezesa zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Problemy i nadużycia w poprzedniej edycji programu
Kontrole wykazały, iż przed reformą część wykonawców działała na szkodę właścicieli domów, pobierając zaliczki i nie realizując prac. Odpowiedzialność finansowa spadała na beneficjentów, choćby jeżeli zostali oszukani. W poprzedniej edycji programu akceptowano wnioski niemal automatycznie, co prowadziło do poważnych i systemowych nieprawidłowości, takich jak:
- fikcyjne faktury i nieistniejące prace termomodernizacyjne,
- zawyżanie kosztów na fakturach,
- brak nadzoru nad jakością prac,
- niewykonywanie prac pomimo pobranych zaliczek,
- nieprawidłowa realizacja umów,
- wymiana jedynie źródła ciepła bez ocieplenia budynku.
Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) mają prawo kontrolować i wstrzymywać wypłaty środków w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości. Przykłady zawyżania kosztów obejmują m.in. doliczanie „kosztów pośrednich” stanowiących ponad 80% wartości faktury czy ceny znacznie przekraczające rynkowe wartości towarów.
Nowe przepisy i mechanizmy wsparcia
Projekt ustawy przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz NFOŚiGW zakłada ochronę poszkodowanych beneficjentów i wprowadza możliwość dochodzenia należności bezpośrednio od wykonawców. Nowe regulacje przewidują także zawieszenie ściągania nierozliczonych zaliczek od osób poszkodowanych.
Zmiany mają na celu przywrócenie zaufania do programu i zwiększenie bezpieczeństwa finansowego jego uczestników. W bazie NFOŚiGW zarejestrowano już 477 spraw dotyczących postępowań organów ścigania, UOKiK oraz nadużyć finansowych związanych z programem.
Najważniejsze zmiany od 31 marca 2025 r.
- Wprowadzenie tabeli kosztów jednostkowych ograniczającej zawyżanie cen,
- prefinansowanie do 35% pod kontrolą operatora,
- obowiązkowy audyt energetyczny określający zakres koniecznych inwestycji.
Operatorzy – gminy oraz WFOŚiGW – odgrywają kluczową rolę w pomocy mniej zamożnym mieszkańcom. Prefinansowanie i najwyższy poziom dofinansowania realizowane są z ich udziałem, co zwiększa bezpieczeństwo beneficjentów.
Rekordowe wypłaty i stabilność finansowania
W 2024 i 2025 roku wypłaty dofinansowania przekroczyły 10 mld zł, co stanowi więcej niż przez poprzednie pięć lat łącznie. Finansowanie programu jest w pełni zabezpieczone dzięki środkom z Krajowego Planu Odbudowy, Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko oraz Funduszu Modernizacyjnego.
Od startu programu we wrześniu 2018 r. podpisano 945 tys. umów o dofinansowanie, a wypłaty sięgnęły prawie 19 mld zł. Beneficjenci zrealizowali ponad 551 tys. inwestycji, w tym wymienili 450 tys. kopciuchów.
Źródło: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
