Czym jest ETS2?

Czym jest ETS2 i dlaczego powstał?

ETS2 (Emissions Trading System 2) to nowy system handlu emisjami gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej, który ma objąć sektory dotychczas wyłączone spod działania pierwszego systemu ETS. Powstał jako narzędzie umożliwiające dalszą redukcję emisji CO₂, zwłaszcza w sektorach, które dotąd nie były regulowane w ramach unijnego systemu handlu emisjami – czyli w transporcie drogowym oraz w budynkach mieszkalnych i komercyjnych. Te dwa obszary odpowiadają bowiem za znaczną część emisji w skali całej Wspólnoty. ETS2 ma wejść w życie w 2027 roku, z możliwością opóźnienia do 2028 roku, jeżeli ceny energii pozostaną wyjątkowo wysokie.

Jak działa ETS2?

Nowy system oparty jest na tej samej zasadzie, co ETS1, czyli modelu „cap-and-trade”. Oznacza to, iż określany jest roczny limit emisji (cap), a następnie uprawnienia do emisji są przedmiotem obrotu na rynku (trade). Różnica polega na tym, iż w ETS2 nie przewidziano darmowych uprawnień – wszystkie będą sprzedawane na aukcjach. Obowiązek nabywania uprawnień zostanie nałożony na dostawców paliw – czyli firmy energetyczne i przedsiębiorstwa sprzedające paliwa ciekłe. To oni będą musieli uwzględniać koszt uprawnień w swojej działalności, co może przełożyć się na strukturę cenową usług i produktów dla konsumentów.

Kogo obejmie ETS2?

System ETS2 będzie dotyczyć emisji CO₂ wynikających ze spalania paliw w transporcie drogowym oraz w budynkach mieszkalnych i usługowych. Nowe regulacje nie będą wymierzone bezpośrednio w konsumentów indywidualnych, ale w dostawców paliw, którzy będą musieli rozliczać się z emisji związanych z ich produktami. W praktyce jednak koszt ten może zostać przeniesiony na użytkowników końcowych, co rodzi pytania o konsekwencje społeczne i gospodarcze tego rozwiązania.

Jakie będą skutki ETS2 dla gospodarstw domowych?

Wprowadzenie ETS2 budzi obawy o wzrost kosztów życia, zwłaszcza w zakresie transportu i ogrzewania. W państwach o dużym udziale indywidualnych źródeł ciepła oraz w regionach mniej zurbanizowanych, gdzie transport zbiorowy jest ograniczony, skutki mogą być bardziej odczuwalne. Szczególnie niepokojące są potencjalne skutki dla gospodarstw domowych o niższych dochodach, które już teraz wydają istotną część budżetu na energię. W odpowiedzi na te wyzwania, Komisja Europejska planuje uruchomienie Funduszu Społeczno-Klimatycznego, który miałby wspierać transformację energetyczną najbardziej narażonych gospodarstw domowych i małych przedsiębiorstw.

Jakie są cele ETS2?

Głównym celem ETS2 jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w sektorach budynków i transportu drogowego o 43% do 2030 roku w porównaniu z poziomem z 2005 roku. System ma wymusić inwestycje w efektywność energetyczną budynków, modernizację źródeł ogrzewania, elektryfikację transportu oraz rozwój alternatywnych paliw niskoemisyjnych. ETS2 ma również na celu stworzenie dodatkowego impulsu do dekarbonizacji gospodarki europejskiej poprzez urynkowienie kosztów emisji w obszarach dotąd regulowanych głównie administracyjnie.

Jakie są kontrowersje wokół ETS2?

Wprowadzenie ETS2 wywołuje wiele kontrowersji, szczególnie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie struktura zużycia energii oraz poziom dochodów znacząco odbiegają od zachodnioeuropejskich standardów. Obawy dotyczące wzrostu kosztów życia, szczególnie w kontekście inflacji i niepewności energetycznej, są powszechne. Pojawiają się również głosy, iż system może w nieproporcjonalny sposób obciążyć mniej zamożne gospodarstwa domowe oraz regiony o słabszym dostępie do infrastruktury niskoemisyjnej. W związku z tym niektóre państwa członkowskie apelują o większą elastyczność we wdrażaniu systemu lub o przesunięcie jego wejścia w życie.

Jak ETS2 wpisuje się w politykę klimatyczną Unii Europejskiej?

System ETS2 jest jednym z filarów pakietu „Fit for 55”, który zakłada redukcję emisji gazów cieplarnianych w UE o co najmniej 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku. Rozszerzenie systemu handlu emisjami o nowe sektory ma zapewnić kompleksowość i równomierne rozłożenie obowiązków redukcyjnych pomiędzy różne branże i grupy społeczne. ETS2 uzupełnia inne narzędzia, takie jak dyrektywa budynkowa, standardy emisyjne dla pojazdów czy przepisy dotyczące odnawialnych źródeł energii. Unia Europejska dąży do tego, by koszt emisji był realnym czynnikiem ekonomicznym we wszystkich obszarach gospodarki.

Czy ETS2 przyspieszy transformację energetyczną?

Zwolennicy ETS2 argumentują, iż wprowadzenie systemu zwiększy opłacalność inwestycji w odnawialne źródła energii, elektromobilność oraz termomodernizację budynków. Wyższe koszty emisji mają zmobilizować obywateli i firmy do zmiany źródeł ciepła na bardziej ekologiczne, np. pompy ciepła czy kotły na biomasę. Również zakup pojazdów elektrycznych czy hybrydowych może stać się bardziej opłacalny w perspektywie średnioterminowej. W tym kontekście ETS2 postrzegany jest jako narzędzie rynkowe wspierające cele klimatyczne bez konieczności wprowadzania dodatkowych podatków czy bezpośrednich zakazów.

Jakie są możliwe scenariusze wdrożenia ETS2?

Komisja Europejska przewiduje elastyczne wdrażanie ETS2. System ma zostać uruchomiony z tzw. mechanizmem buforowym – jeżeli ceny uprawnień będą zbyt wysokie, uruchomione zostaną dodatkowe pule, by obniżyć presję cenową. Możliwe jest też czasowe przesunięcie startu systemu do 2028 roku. W praktyce oznacza to, iż państwa członkowskie będą miały czas na przygotowanie społeczeństwa i gospodarki na nowe obciążenia. Dodatkowo w planach są działania informacyjne, rozbudowa funduszy pomocowych oraz uproszczenie dostępu do programów wsparcia na modernizację budynków i wymianę źródeł ciepła.

Co ETS2 oznacza dla Polski?

Polska, jako kraj o wysokim udziale węgla w miksie energetycznym i niskim poziomie termomodernizacji budynków, może być jednym z państw najbardziej narażonych na skutki finansowe ETS2. Wiele gospodarstw domowych przez cały czas korzysta z pieców na paliwa stałe, a dostęp do ciepła systemowego jest ograniczony w mniejszych miejscowościach. Dodatkowo, transport indywidualny w Polsce odgrywa dużą rolę, co może zwiększyć odczuwalność zmian. Z drugiej strony, ETS2 może być impulsem do przyspieszenia transformacji energetycznej w Polsce, rozwoju rynku pomp ciepła, modernizacji budownictwa oraz popularyzacji transportu niskoemisyjnego.

Jakie są potencjalne ryzyka społeczne?

Wdrożenie ETS2 bez odpowiedniego przygotowania może prowadzić do pogłębienia zjawiska ubóstwa energetycznego – czyli sytuacji, w której gospodarstwa domowe nie są w stanie zapewnić sobie odpowiedniego komfortu cieplnego i energetycznego ze względu na wysokie koszty. Dotyczy to przede wszystkim osób starszych, rodzin z dziećmi oraz mieszkańców obszarów wiejskich. Dlatego niezbędne są programy osłonowe oraz skuteczne działania wspierające najbardziej wrażliwe grupy społeczne. W przeciwnym razie ETS2 może spotkać się z oporem społecznym.

• Unijny podatek węglowy ETS2 już w 2027 roku. Ekspert ostrzega: „To polityczna bomba z opóźnionym zapłonem”
• Czy paliwo zdrożeje przez ETS2? Polska negocjuje warunki z UE
• Kolejny kraj sprzeciwia się ETS2. Estonia chce opóźnienia lub anulowania systemu
• Najpierw termomodernizacja, potem ETS2 – polski rząd apeluje o zmianę harmonogramu
• List otwarty w sprawie ETS2: Cena emisji z budynków musi być społecznie sprawiedliwa