Rosnąca liczba państw z mechanizmami reagowania na kryzysy energetyczne
Od lat 70. XX wieku, kiedy miały miejsce pierwsze poważne kryzysy naftowe, liczba państw posiadających środki bezpieczeństwa energetycznego systematycznie rosła. W 1973 roku zaledwie kilka państw, reprezentujących mniej niż 1% globalnego importu netto ropy, posiadało jakiekolwiek mechanizmy awaryjne. Wprowadzenie Międzynarodowego Programu Energetycznego w 1974 roku przez Międzynarodową Agencję Energetyczną (IEA) nałożyło na państwa członkowskie obowiązek utrzymywania rezerw ropy na poziomie co najmniej 90 dni importu netto.
Już w 1975 roku rezerwy awaryjne i polityki ograniczania popytu objęły około 10 państw odpowiadających za 35% światowego importu netto ropy. Kolejne kryzysy, takie jak wojna w Zatoce Perskiej w 1991 roku czy inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku, przyspieszyły wdrażanie kolejnych środków ochronnych. w tej chwili 61 państw posiada obowiązek utrzymywania rezerw ropy, a co najmniej jeden mechanizm bezpieczeństwa obejmuje 98% światowego importu netto tego surowca.
Wykres przedstawiający wzrost liczby państw z politykami reagowania na kryzysy energetyczne w latach 1970-2025. Wykres pokazuje wyraźne skoki w liczbie państw wdrażających środki bezpieczeństwa po kluczowych wydarzeniach, takich jak kryzysy naftowe, wojna w Zatoce Perskiej, aneksja Krymu i inwazja Rosji na Ukrainę.Zabezpieczenia dotyczące gazu ziemnego na fali wzrostu
Choć historycznie bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego było mniej rozwinięte niż w przypadku ropy, ostatnia dekada przyniosła istotne zmiany. W 2015 roku jedynie 11% importu netto gazu było objęte obowiązkiem tworzenia zapasów, natomiast w 2025 roku już 32% importu posiada takie zabezpieczenia. W odpowiedzi na rosyjską agresję, Unia Europejska zobowiązała państwa członkowskie do napełnienia magazynów gazu do co najmniej 90% pojemności przed listopadem każdego roku, a Japonia wdrożyła strategię Strategic Buffer LNG.
Jednak poza krajami członkowskimi IEA, obowiązki w zakresie magazynowania gazu pozostają rzadkością, posiada je jedynie kilka państw takich jak Tajlandia, Republika Południowej Afryki czy Ukraina. Wciąż około 98% zapotrzebowania na gaz w gospodarkach rozwijających się nie jest objęte żadnymi obowiązkami w tym zakresie.
Wzrosła także liczba państw posiadających przepisy dotyczące ograniczania popytu na gaz. Ponad 40 krajów-importerów gazu posiada w tej chwili stosowne ustawodawstwo, z czego 25 wprowadziło je w ciągu ostatnich 10 lat.
Efektywność energetyczna i dywersyfikacja jako filary bezpieczeństwa
Poza środkami awaryjnymi, od lat 70. rządy stawiają na zwiększanie efektywności energetycznej oraz dywersyfikację miksu energetycznego. w tej chwili około 130 państw posiada polityki poprawy efektywności energetycznej. W ostatnich czterech latach ponad 15% globalnego zapotrzebowania na energię zostało objęte nowymi lub zaostrzonymi przepisami w tej dziedzinie. Przykłady to dyrektywa UE dotycząca charakterystyki energetycznej budynków z 2024 roku czy nowe standardy emisji CO2 w Meksyku.
Równocześnie wzrosła liczba państw wspierających rozwój odnawialnych źródeł energii i energetyki jądrowej. Od 2010 roku polityki wspierające OZE przyjęło kolejne 20 państw, co oznacza, iż w tej chwili ponad 100 państw posiada przepisy wspierające rozwój zielonej energii.
W 1973 roku niemal 70% obecnych państw członkowskich IEA miało wysoki poziom koncentracji paliw w miksie energetycznym. Dziś żaden z tych państw nie znajduje się w tej kategorii. Udział gazu ziemnego, energii jądrowej i OZE znacznie wzrósł, zmniejszając ryzyko związane z zależnością od jednego źródła energii.
Wykres prezentujący zmiany w poziomie dywersyfikacji miksu energetycznego państw od 1973 do 2023 roku. Pokazuje spadek liczby państw o niskiej dywersyfikacji i wzrost liczby państw o wyższej dywersyfikacji źródeł energii.Nowe obszary bezpieczeństwa energetycznego: minerały krytyczne, cyberbezpieczeństwo, odporność klimatyczna
Ewolucja systemów energetycznych sprawia, iż bezpieczeństwo energetyczne nie ogranicza się już wyłącznie do paliw kopalnych. Coraz większą rolę odgrywają kwestie zabezpieczenia łańcuchów dostaw minerałów krytycznych. Jak wskazuje raport IEA Global Critical Minerals Outlook 2025, polityki wspierające dywersyfikację dostaw, innowacje i recykling stają się kluczowe.
Rośnie też liczba państw wdrażających strategie przemysłowe ograniczające ryzyka związane z dostawami technologii czystej energii. Przykładami są unijny Net-Zero Industry Act czy japońska strategia GX Promotion.
Cyberbezpieczeństwo stało się kolejnym kluczowym obszarem. w tej chwili aż 71 państw posiada przepisy dotyczące ochrony infrastruktury energetycznej przed cyberatakami. Jednak skala zagrożenia rośnie – w 2024 roku przeciętny operator energetyczny odnotowywał ponad 1 500 prób cyberataków tygodniowo, trzykrotnie więcej niż cztery lata wcześniej.
Odpowiedzią na rosnące zagrożenia klimatyczne stały się m.in. fundusze na wypadek katastrof naturalnych, działające już w 55 krajach. Podczas szczytu Future of Energy Security państwa zwróciły się do IEA o kompleksową ocenę wpływu ekstremalnych zjawisk pogodowych na systemy energetyczne.
Zobacz również:- Litwa przyspiesza na drodze do niezależności energetycznej. IEA: konieczne inwestycje w OZE i transport
- LNG emituje o 25% mniej niż węgiel. IEA wskazuje, jak ograniczyć emisje jeszcze bardziej
- 177 mld USD na energetykę. IEA o kredytach eksportowych
Źródło: IEA
