3 miesięcy temu
Wybory federalne w Niemczech (23 lutego) odbędą się w czasie niepewności gospodarczej i zmieniających się sojuszy politycznych. Zapytani przez nas eksperci i ekspertki z Europy Środkowej i Wschodniej zastanawiają się, co nowy niemiecki rząd może oznaczać dla ich państw – od relacji gospodarczych i współpracy w zakresie bezpieczeństwa po obawy związane ze wzrostem nacjonalizmu oraz stanowisko Niemiec wobec egzekwowania praworządności w UE.
Wybory federalne w Niemczech, które odbędą się w najbliższą niedzielę, wystawią stabilność polityczną kraju na próbę. Skrajnie prawicowa Alternatywa dla Niemiec (AfD) zajmuje w tej chwili drugie miejsce, zmniejszając przewagę lidera – centroprawicowej Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej (CDU). Przez dziesięciolecia partie głównego nurtu utrzymywały „zaporę ogniową” przeciwko współpracy ze skrajną prawicą. Dziś ta bariera wydaje się słabsza niż kiedykolwiek.
To, co wydarzy się w Niemczech, będzie miało konsekwencje wykraczające daleko poza granice kraju. Eksperci i ekspertki ostrzegają, iż stabilność polityczna w Berlinie ma najważniejsze znaczenie, ponieważ stagnacja gospodarcza, wysokie ceny energii i rosnący nacjonalizm mogą osłabić przywództwo Niemiec w UE.
Rosnące wpływy AfD budzą poważne obawy w całym regionie, zwłaszcza w Polsce i Rumunii, gdzie dominuje lęk przed ekstremistyczną retoryką.
Polityka bezpieczeństwa i obrony stanowi oś podziału – podczas gdy Polska, Czechy i Rumunia dążą do silniejszego wsparcia UE dla Ukrainy i odstraszania Rosji, Węgry i Słowacja przyjmują bardziej ostrożne stanowisko.
Polityka migracyjna to kolejny punkt zapalny – niemiecka debata na temat kontroli granicznych wpływa na handel transgraniczny i przepływ osób w Polsce i na Słowacji.
Podejście Niemiec do rządów prawa w UE – zwłaszcza ich gotowość do wykorzystywania mechanizmów finansowych wobec państw takich, jak Węgry – będzie miało wpływ na demokratyczną odporność całej Wspólnoty.
Redakcja Visegrad Insight poprosiła ekspertów i ekspertki z Polski, Czech, Węgier, Słowacji, Rumunii i Bułgarii o ocenę sytuacji. Poniżej prezentujemy skróconą, zredagowaną wersję ich wypowiedzi. Pełnej wersji można wysłuchać w naszych podcastach – pierwsza część znajduje się pod tym linkiem, druga pod tym.
Polska – Marzenna Guz-Vetter
Obecne stosunki z Niemcami:
Stosunki polsko-niemieckie wracają do normy po ośmiu latach bardzo chłodnych relacji pod rządami Prawa i Sprawiedliwości. przez cały czas jednak pozostają poniżej oczekiwań – mimo nadziei na nowy początek, panuje stagnacja.
Najważniejsza decyzja Niemiec w ostatnim czasie:
Zeitenwende była najbardziej dramatycznym zwrotem w niemieckiej polityce, zwłaszcza ze strony Socjaldemokratów, którzy przez lata mieli bardzo naiwne podejście do Rosji. Jednak jeszcze bardziej niepokojącym zjawiskiem jest wzrost nacjonalizmu i populizmu w Niemczech, zwłaszcza na wschodzie kraju.
Najlepsze i najgorsze scenariusze koalicyjne:
Dla Polski najlepszym wynikiem byłoby, gdyby nacjonalistyczna i eurosceptyczna AfD pozostała poza rządem. jeżeli CDU wygra wybory i utworzy koalicję z Socjaldemokratami oraz Zielonymi, będzie to chwiejny układ, ale mimo wszystko przez cały czas lepszy.
Priorytet dla następnego rządu:
Priorytetem powinna być reforma gospodarcza. Niemiecka gospodarka znalazła się w stagnacji, głównie z powodu wysokich cen energii po zakończeniu importu taniego rosyjskiego gazu. Kolejnym palącym problemem jest polityka migracyjna, która zdominowała kampanię wyborczą w Niemczech. Propozycja CDU dotycząca przywrócenia kontroli granicznych stanowi jednak poważny problem dla Polski.
Obszary współpracy:
Rząd kierowany przez CDU prawdopodobnie byłby lepszym partnerem dla Donalda Tuska niż Socjaldemokraci Olafa Scholza, biorąc pod uwagę ich wcześniejszą łagodność wobec Rosji. Mogłoby to prowadzić do większego zaangażowania Niemiec we współpracę w zakresie bezpieczeństwa w regionie bałtyckim i nordyckim, gdzie Polska już odgrywa kluczową rolę. Jednak polityka migracyjna pozostanie istotnym punktem spornym.
Największe nadzieje i obawy:
Największą obawą jest to, iż Niemcy nie wdrożą kluczowych reform, co doprowadzi do spadku poparcia społecznego i dalszego wzrostu znaczenia AfD. Najlepszym scenariuszem byłby stabilny niemiecki rząd zdolny do skutecznego kształtowania polityki UE i przeprowadzania reform gospodarczych. Trójkąt Weimarski pozostaje w dużej mierze nieskuteczny i często pogrążony w „zimowym śnie”.
Marzenna Guz-Vetter jest senior fellow w Visegrad Insight i byłą dyrektor Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce.
Czechy – Zuzana Lizcová
Obecne stosunki z Niemcami:
Stosunki czesko-niemieckie były wielokrotnie opisywane przez polityków z obu państw jako najlepsze w historii, kształtowane przez intensywną współpracę gospodarczą oraz wspólne członkostwo w NATO i UE. Istnieje jednak znacząca asymetria – Czechy, jako znacznie mniejszy kraj, nie otrzymują zbyt wiele zainteresowania.
Najważniejsza decyzja Niemiec w ostatnim czasie:
Była nią decyzja kanclerza Olafa Scholza o Zeitenwende, która zaostrzyła niemiecką politykę obronną i bezpieczeństwa energetycznego po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku. Wzmocniło to pozycję Czech i stworzyło nowe możliwości współpracy, zwłaszcza w zakresie skroplonego gazu ziemnego oraz obronności.
Najlepsze i najgorsze scenariusze koalicyjne:
Najlepszym rozwiązaniem byłby stabilny, demokratyczny i proeuropejski rząd Niemiec, utworzony jak najszybciej. Może się to wydawać oczywiste, ale wydarzenia polityczne w sąsiednich krajach, jak Słowacja i Austria, pokazują, iż taka stabilność nie jest gwarantowana.
Obszary współpracy:
Czeskie firmy są głęboko zintegrowane z niemieckimi łańcuchami dostaw, a ich dobrobyt zależy od kondycji niemieckich producentów samochodów. Ponadto zmiany w niemieckiej polityce migracyjnej mogą wpłynąć na europejski system azylowy. Odporność Niemiec oraz ich polityka obronna będą najważniejsze dla bezpieczeństwa Europy Środkowej.
Największe nadzieje i obawy:
Największą obawą jest to, iż tradycyjnym niemieckim partiom politycznym trudno będzie osiągnąć porozumienie i utworzyć stabilny rząd, zdolny do wyprowadzenia kraju z obecnego kryzysu gospodarczego. Pozytywną niespodzianką byłoby natomiast znalezienie nowego konsensusu, który pozwoliłby Niemcom podążać w kierunku stabilności i dobrobytu.
Jakieś niespodzianki?
Dodatkową niewiadomą jest sytuacja polityczna w Czechach. Wybory parlamentarne zaplanowane na jesień 2025 roku mogą znacząco zmienić skład rządu, ponieważ populistyczny ruch ANO w tej chwili zdecydowanie prowadzi w sondażach opinii publicznej.
Zuzana Lizcová jest wykładowczynią w Instytucie Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Karola w Pradze i niezależną dziennikarką.
Węgry – Péter Krekó
Obecne stosunki z Niemcami:
Wrogie, chłodne i pełne sarkazmu. Komunikacja istnieje, ale rzadko ma pozytywny charakter, a postęp w stosunkach dwustronnych jest minimalny. Orbán i jego rząd czerpią satysfakcję z osłabiania niemieckich partii koalicyjnych i często kpią z niemieckiej elity politycznej w mediach społecznościowych.
Najważniejsza decyzja Niemiec w ostatnim czasie:
Niemcy odegrały kluczową rolę w zamrożeniu unijnych funduszy dla Węgier, co poważnie zaszkodziło węgierskiej gospodarce. Okres „miodowego miesiąca” pod rządami Merkel, gdy Orbán miał poczucie, iż może negocjować wszystko, dobiegł końca.
Najlepsze i najgorsze scenariusze koalicyjne:
Rząd kierowany przez CDU/CSU w koalicji z socjalistami, Zielonymi lub liberałami zapewniłby ciągłość w kwestiach praworządności, a jednocześnie prawdopodobnie przyjąłby bardziej zdecydowane stanowisko wobec Rosji i Ukrainy – czemu Orbán byłby przeciwny.
Idealnym, choć nierealnym scenariuszem z perspektywy rządu węgierskiego byłaby koalicja AfD–BSW, ponieważ obie partie sympatyzują z Rosją i podzielają twarde stanowisko Orbána w sprawie imigracji.
Przewidywania:
Związki Orbána z CDU/CSU są głębokie i budowane od ponad dwóch dekad, a politycy Fideszu przez cały czas utrzymują silne relacje wewnątrz partii. Choć oficjalnie nowym punktem kontaktowym CDU/CSU jest Magyar, w praktyce Fidesz może odbudować część dawnych więzi. Rząd pod przewodnictwem Merza byłby prawdopodobnie bardziej restrykcyjny w kwestii imigracji i ideologicznie bliższy Orbánowi niż obecna koalicja.
Obszary współpracy:
Kluczowe sektory, takie jak przemysł motoryzacyjny i rolnictwo, są ściśle powiązane, co sprawia, iż kooperacja gospodarcza jest najłatwiejszym obszarem porozumienia. Obie gospodarki są również zainteresowane współpracą z Chinami i prawdopodobnie wykazywałyby mniejsze zaangażowanie w realizację zielonej agendy.
Jednak polityka bezpieczeństwa stanowi wyraźną linię podziału. Orbán pozostaje przeciwny zwiększaniu unijnej pomocy dla Ukrainy, podczas gdy niemieckie elity, w tym Merz, są w tej kwestii jeszcze bardziej stanowcze niż Scholz.
Jakieś niespodzianki?
Potencjalna niespodzianka może nadejść ze strony samego Orbána. jeżeli przesadzi ze swoją obstrukcyjną rolą w UE, może zyskać nowych wrogów w Berlinie. Manfred Weber był niegdyś sojusznikiem Orbána, dopóki CDU/CSU nie zwróciło się przeciwko niemu, co ostatecznie doprowadziło do wyrzucenia Fideszu z EPP.
Péter Krekó Senior Fellow w Centrum Analiz Polityki Europejskiej i dyrektorem Instytutu Kapitału Politycznego.
Słowacja – Tomáš Strážay
Obecne stosunki z Niemcami:
Stosunki z Niemcami są niezmiennie pozytywnie postrzegane przez słowackie rządy, niezależnie od układu politycznego. Niemcy są największym partnerem handlowym Słowacji i jednym z jej największych inwestorów.
Najważniejsza niedawna decyzja Niemiec:
Być może wskazałbym decyzję dotyczącą zasad migracji w Niemczech, ponieważ migracja to bardzo gorący temat na Słowacji, zwłaszcza dla obecnego rządu w Bratysławie. Zapobieganie nielegalnej migracji i ograniczanie przepływów migracyjnych ma dla niego ogromne znaczenie.
Najlepsze i najgorsze scenariusze koalicyjne:
Utworzenie wielkiej koalicji z SPD byłoby jednym z najbardziej realistycznych scenariuszy. Oznaczałoby to, iż w relacjach słowacko-niemieckich nie nastąpiłyby żadne istotne zmiany. Stanowisko obecnego rządu Słowacji w wielu kwestiach strategicznych różni się od stanowiska niemieckiego rządu i prawdopodobnie pozostanie takie samo po wyborach.
Obszary współpracy:
Ochrona granic UE i ograniczanie przepływów migracyjnych, zwłaszcza w odniesieniu do nielegalnych migrantów, byłyby główną płaszczyzną porozumienia między nowym rządem Niemiec a obecnym rządem Słowacji. Najtrudniejszą kwestią może być natomiast zwiększenie wsparcia dla Ukrainy w jej walce z Rosją wszelkimi dostępnymi środkami.
Największe nadzieje i obawy:
Decyzje nowego niemieckiego rządu mogą negatywnie wpłynąć na sytuację gospodarczą i społeczną znacznej części niemieckiego społeczeństwa, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do zwycięstwa partii antysystemowych. Pozytywnym zaskoczeniem byłoby, gdyby rozmowy koalicyjne przebiegły sprawnie, a nowy rząd powstał w rozsądnym terminie.
Tomáš Strážay jest dyrektorem Centrum Badawczego Słowackiego Stowarzyszenia Polityki Zagranicznej.
Rumunia – Alina Inayeh
Obecne stosunki z Niemcami:
Przyjazne. Niemcy są dla Rumunii kluczowym rynkiem i partnerem handlowym, co przekłada się na dobre relacje między oboma krajami.
Najważniejsza niedawna decyzja Niemiec:
Wszystko, co Niemcy zrobiły na rzecz wsparcia Ukrainy, miało dla nas ogromne znaczenie. Jednak jeszcze istotniejsza od niemieckiej pomocy dla Ukrainy, która miała swoje wzloty i upadki, jest decyzja o uniezależnieniu się od Rosji w sektorze energetycznym. Na ile ten proces był, jest i będzie skuteczny – to dopiero się okaże.
Najlepsze i najgorsze scenariusze koalicyjne:
Największe obawy budzi we mnie rosnące poparcie dla AfD. Niektórzy mogą argumentować: „Nie mają większości, więc choćby jeżeli wejdą do koalicji, nie będą w stanie przeforsować radykalnych zmian”. Być może, ale samo ich uczestnictwo w rządzie, danie im politycznej platformy i oswajanie społeczeństwa z ich retoryką już samo w sobie stanowi zagrożenie.
Priorytet dla następnego rządu:
Szersze rozumienie bezpieczeństwa. Wydatki na obronność są istotne, ale przez cały czas brakuje pełnego uznania dla bezpieczeństwa w szerszym kontekście. Mam na myśli bezpieczeństwo gospodarcze, odporność społeczną oraz bezpieczeństwo na poziomie społecznym.
Obszary współpracy:
Rumunię i Niemcy łączą przyjazne stosunki, ale warto byłoby przekształcić je w rzeczywiste partnerstwo, zwłaszcza w sferze gospodarczej. Oba kraje mogłyby się wzajemnie wspierać w polityce energetycznej, a także w rozwoju transportu i infrastruktury.
Największe nadzieje i obawy:
Jeśli sondaże się potwierdzą, nie spodziewam się większych niespodzianek. Nie przewiduję też znaczącej zmiany w niemieckiej polityce wobec Ukrainy ani dodatkowego wsparcia – ze względu na dobrze znane ograniczenia budżetowe i gospodarcze. Jednocześnie nie oczekuję negatywnych zwrotów akcji. Najważniejszą kwestią, którą będę uważnie obserwować, będzie dalsze podejście Niemiec do uniezależniania się od Rosji.
Alina Inayeh jest stypendystką Visegrad Insight i główną doradczynią Aspen Institute Romania.
Bułgaria – Vessela Tcherneva
Obecne stosunki z Niemcami:
Określiłabym je jako przyjazne, choć z nutą podejrzliwości. Wynika to nie tylko z wieloletniej niestabilności politycznej Bułgarii, ale także z faktu, iż Niemcy były świadkami długich rządów GERB, które zasłynęły z korupcji.
Najważniejsza niedawna decyzja Niemiec:
Członkostwo Bułgarii i Rumunii w strefie Schengen było spóźnione o wiele lat, a mimo własnych wyzwań związanych z Schengen, Niemcy nie sprzeciwiły się bułgarskiemu członkostwu. Co więcej, pomogły przełamać austriackie weto, co miało dla nas najważniejsze znaczenie.
Najlepsze i najgorsze scenariusze koalicyjne:
Jeśli najważniejszymi zadaniami w tym roku są wzmocnienie pozycji Ukrainy w negocjacjach i pobudzenie wzrostu gospodarczego w Niemczech oraz Europie Środkowo-Wschodniej, to potrzebujemy koalicji z silnym stanowiskiem w polityce zagranicznej, takiej, która nie będzie chwiejna wobec Rosji. Z tego punktu widzenia najlepszym rozwiązaniem byłaby koalicja CDU i Zielonych lub CDU, Zielonych i FDP.
Priorytet dla następnego rządu:
Kluczowe jest, aby europejskie partie polityczne, zwłaszcza EPL, nie odwracały wzroku od kwestii rządzenia w Bułgarii, jak miało to miejsce w przeszłości. Innym istotnym zagadnieniem będzie podejście nowego niemieckiego rządu do Viktora Orbána. Na razie nie jest jasne, jak będzie wyglądała ta relacja, ale możliwe, iż pojawi się więcej kanałów komunikacji niż dotychczas.
Obszary współpracy:
Nie sądzę, aby Bułgaria odegrała znaczącą rolę, z wyjątkiem energii jądrowej, gdzie jej stanowisko jest bliższe Francji niż Niemcom. jeżeli chodzi o politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, Bułgaria najprawdopodobniej pozostanie pasywna. W kwestii polityki wewnętrznej UE sytuacja jest mniej klarowna. Borysow demonstruje bliskie więzi z Orbánem, co może być dobrze odbierane w kraju, ale na arenie europejskiej jest mniej korzystne.
Największe nadzieje i obawy:
Mam nadzieję, iż rząd kierowany przez Merza będzie w stanie odbudować silne europejskie przywództwo wraz z Francją i Polską. Obawiam się jednak, iż to, co dzieje się w Austrii, może stać się trendem w Niemczech. AfD wciąż rośnie w siłę, a choć do tej pory była utrzymywana na marginesie politycznym, w przyszłych wyborach regionalnych może dojść do przełamania tej izolacji.
Vessela Tcherneva jest zastępczynią dyrektora Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych i szefową biura w Sofii.
Praworządność – Márta Pardavi
Obecne stosunki z Niemcami:
Powiedziałabym, iż są pełne oparte na dialogu i umiarkowane. Niemcy mają duży potencjał do działania w kwestiach praworządności, ale wykorzystują go ostrożnie. Wynika to częściowo ze struktury niemieckiego systemu politycznego i samej Unii Europejskiej, ale także z tradycyjnego niemieckiego podejścia, które kładzie nacisk na jedność i działania oparte na konsensusie.
Najważniejsza niedawna decyzja Niemiec:
Podejście Niemiec do kwestii praworządności często krytykowano za nadmierną ostrożność, ale w 2022 roku nastąpiła istotna zmiana. Wówczas Niemcy poparły propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą zastosowania mechanizmu warunkowości wobec Węgier. W efekcie zawieszono ponad 6 miliardów euro funduszy unijnych, a kolejne 22 miliardy zostały zamrożone.
Przewidywania:
Możliwe, iż mechanizmy warunkowości związane z praworządnością zostaną zaostrzone, a Niemcy przyjmą bardziej stanowcze podejście niż dotychczas. Ze względu na własne trudności gospodarcze mogą też mniej chętnie dokładać się do budżetu UE i będą dążyć do bardziej rygorystycznej kontroli wydatkowania funduszy unijnych, zwłaszcza w kontekście korupcji.
Najważniejszy priorytet dla przyszłego rządu:
Kluczowe będzie większe skupienie się na wewnętrznych zagrożeniach – testowanie odporności instytucji demokratycznych, systemów politycznych i zabezpieczeń konstytucyjnych. W obliczu potencjalnych zmian w administracji Stanów Zjednoczonych i przetasowań w globalnym przywództwie pojawią się także pytania o przyszłość niemieckiego budżetu na pomoc zagraniczną. Niemcy, samodzielnie lub poprzez UE, mogłyby odegrać wiodącą rolę w obronie kluczowych kwestii związanych z prawami człowieka.
Największe nadzieje i obawy:
Najbardziej obawiam się, iż nowy rząd Niemiec może zacząć traktować Unię Europejską jedynie jako narzędzie do realizacji własnych interesów, zamiast widzieć w niej wartość samą w sobie. Kolejna obawa to powrót do dawnych nawyków, zwłaszcza w relacjach z Rosją i Ukrainą. Trzymanie się przekonania, iż dialog jest zawsze skuteczny – zwłaszcza w kontaktach z autokratami – byłoby poważnym błędem.
Możliwe niespodzianki:
Pozytywnym zaskoczeniem mogłoby być objęcie przez Niemcy roli lidera we wzmacnianiu praworządności w UE. Warto też obserwować potencjalne nowe partnerstwa, zwłaszcza współpracę Niemiec i Polski w dziedzinie praworządności.
Márta Pardavi jest przewodniczącą Węgierskiego Komitetu Helsińskiego.
—
Foto. Gary Tood, Flickr, Public domain.
—
Tekst ukazał się w języku angielskim 13 lutego 2025 na Visegrad Insight.
