Cyra: Pilecki i Cyrankiewicz

W dniu 1 września 2023 roku zapowiadana jest w kinach polskich premiera filmu fabularnego „Raport Witolda”, który przedstawia historię bohatera drugiej wojny światowej – rotmistrza Witolda Pileckiego, bohatera walki z dwoma totalitaryzmami XX wieku – niemieckim i sowieckim.

Reżyserami tego filmu są: Krzysztof Łukaszewicz i Leszek Wosiewicz. W produkcji występują: w roli Witolda Pileckiego – Przemysław Wyszyński oraz Paulina Chapko (Maria Pilecka), Mariusz Jakus (Eugeniusz Chimczak), Karol Wróblewski (Józef Różański) i Paweł Paprocki (Józef Cyrankiewicz). Mam jednak duże wątpliwości, czy w tym dramacie wojennym zgodnie z prawdą są przedstawione obozowe losy drugiego oświęcimskiego konspiratora – Józefa Cyrankiewicza, powojennego długoletniego premiera w PRL, coraz bardziej jednak utwierdzam się w przekonaniu, iż tak nie jest.

W 1975 roku kustosz Barbara Jarosz w Muzeum Auschwitz wraz z ówczesnym kierownikiem archiwum Tadeuszem Iwaszką zaczęła przygotowywać nową ekspozycję na temat obozowego Ruchu Oporu w bloku nr 11. Po latach Barbara Jarosz wspominała: „Na początku lat 90. nad ukończeniem jej scenariusza czuwał dr Józef Garlińskiz Londynu, który w latach 60. odnalazł raport Witolda Pileckiego pisany we Włoszech i przesłany do Archiwum Studium Polski Podziemnej w Londynie. Wcześniej wiedza o Pileckim była niewielka. Dr Garliński, były więzień KL Auschwitz i oficer Armii Krajowej, którego nie można posądzić o sympatię do PRL, stwierdził w 1993 roku, iż na wystawie o obozowym Ruchu Oporu muszą być portrety zarówno Pileckiego, jak i Cyrankiewicza, gdyż on na to też zasłużył”. Zobacz: Adam Cyra, „Józef Cyrankiewicz w KL Auschwitz” 9 stycznia 2015 (blog Adama Cyry), Bohdan Piętka, „Józef Cyrankiewicz nie popełnił nikczemnych czynów w Auschwitz”, 4 maja 2018 (blog Bohdana Piętki).

Po wojnie polityka rozdzieliła ich drogi, ale wyrok śmierci wydany na bohaterskiego Rotmistrza w marcu 1948 roku nie miał nic wspólnego z Auschwitz i posądzenie Cyrankiewicza, iż zgładził Pileckiego, aby pozbyć się niewygodnego świadka, który mógł go zadenuncjować jako konfidenta gestapo, są zupełnie bezpodstawne i nie znajdują potwierdzenia w dostępnych w tej chwili źródłach historycznych.

Kilkakrotnie w moich publikacjach opisywałem pobyt Józefa Cyrankiewicza w obozie oświęcimskim, np. „Spadochroniarz „Urban”. Podporucznik Stefan Jasieński (1914-1945)”, Oświęcim 2006, czy „Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz”, Warszawa 2014. Ponadto polecam oglądnięcie mojej wystawy internetowej „Konspiracja wojskowa w KL Auschwitz” i zapoznanie się z moją lekcją internetową „Ruch Oporu w KL Auschwitz”, którego Józef Cyrankiewicz był aktywnym uczestnikiem.

„Ich bin gesund und fiihle mich Gut” (Jestem zdrów i czuje się dobrze) – tyle o więźniu mogła wiedzieć jego rodzina. Z odciętego od otoczenia Konzentrationslager Auschwitz – zabezpieczonego podwójnym ogrodzeniem z kolczastych drutów rozwieszonych na betonowych słupach i podłączonych do trójfazowego prądu o napięciu 220 woltów wieżami strażniczymi dodatkowo z dwóch stron betonowym murem oraz tzw. strefą interesów Interessengebiet – nie miały docierać inne informacje. Książka prezentuje – poprzez opublikowane w niej grypsy – ukrytą prawdę o obozie zakazaną niewygodną dla nazistów za której ujawnienie więzień mógł przypłacić życiem. Grypsy to trwałe ślady obozowej konspiracji prowadzonej przez Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego oraz współpracujących z nimi więźniów tych wymienionych w tajnej korespondencji przypisach do niej i we Wstępie oraz tych niewymienionych ale także zasłużonych. Grypsy są owocem i świadectwem walki podjętej oraz rozwijanej w ekstremalnie trudnych specyficznych warunkach. Ukazują charakter i w dużym stopniu skalę sprzeciwu więźniów wobec zbrodni a także zagrożeń stale obecnych w Auschwitz ujawniają również i dokumentują głęboko humanitarny sens toczonej przez nich walki. Pisane zaś były i wysyłane nie tylko w celach doraźnych ale także z myślą o tworzeniu dokumentacji historycznej która stanowi w tej chwili cenne źródło wiedzy o obozie i pozwala bardziej wszechstronnie badać jego dzieje”.

Ze wstępu do książki prof. Ireny Paczyńskiej, „Grypsy z Konzentrationslager Auschwitz Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie 2013.

Adam Cyra

Oświęcim, 22 sierpnia 2023 r.

Od redakcji: obawy autora okazały się słuszne, wersja ostateczna filmu został oparta ma przeciwstawieniu postaci niezłomnego Pileckiego i konfidenta Cyrankiewicza. Dodajmy, iż dr Adam Cyra jest autorem najlepszej do tej pory biografii Pileckiego pt. „Rotmistrze Pilecki. Ochotnik do Auschwitz”, Warszawa 2014, ss. 446.

Myśl Polska, nr 37-38 (10-17.09.2023)