1 miesiąc temu
Nowe trendy, takie jak automatyzacja, robotyzacja, algorytmizacja życia spowodowana szerszym wykorzystaniem sztucznej inteligencji (AI) znacznie przyśpieszyły tempo zmian na rynku pracy. Nie ominą one jednego z najważniejszych zasobów każdej organizacji, jakim są ludzie.
Pojawienie się Chata GPT w listopadzie 2022 roku można określić jako gamechanger, który spowodował, iż dostęp do generatywnej sztucznej inteligencji stał się łatwy i powszechny. Platforma osiągnęła milion użytkowników zaledwie w tydzień, a pierwsze 100 milionów kilka miesięcy później. Wpływu najnowszych technologii na kształt naszej codzienności – także życia zawodowego – nie można już ignorować.
Przygotowanie do zmian
Świadomość nowych zjawisk na rynku pracy można było dostrzec podczas realizacji unijnej inicjatywy: ”Inicjowanie działań wdrażających Porozumienie Ramowe Europejskich Partnerów Społecznych w sprawie cyfryzacji”. W trakcie dwuletniego projektu cyfryzacja i automatyzacja procesów na rynku pracy znacznie przyspieszyły, dlatego partnerzy społeczni, a w szczególności związki zawodowe, powinny być do tych zmian dobrze przygotowani. Stosowanie sztucznej inteligencji w firmach zyskuje na popularności, systematycznie usprawniając proste prace biurowe, co zmusza zarówno firmy jak i pracowników do zmiany lub podnoszenie kwalifikacji cyfrowych.
Rozwój cyfryzacji niesie ogromny potencjał dla rynku pracy – może przyczynić się do ograniczenia powtarzalnych zadań wykonywanych do tej pory przez pracowników przy równoczesnym zwiększeniu ich efektywności. Jednak proces automatyzacji łączy się także z licznymi obawami o zastępowalność pracowników i odbieranie im pracy przez maszyny. W dyskursie publicznym pojawiają się także wątki dot. naruszania praw podstawowych (np. dyskryminacji) związane z brakiem transparentności algorytmów i potencjalnymi uprzedzeniami wbudowanymi w systemy AI. Wraz ze wzrostem wszechobecności narzędzi cyfrowych coraz ważniejsze staje się prawo do odłączenia i zachowania równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym. Z tego powodu, istotną częścią projektu było przygotowanie związków zawodowych do inicjowania rokowań zbiorowych w tym obszarze. Stosowanie prawa do odłączenia jest najważniejsze dla zapewnienia dobrostanu i pełni zdrowia psychicznego pracowników, a tym samym budowania ich odporności i umiejętności dochodzenia ich praw np. w przypadku naruszeń wywołanych wykorzystaniem przez pracodawcę sztucznej inteligencji.
Potencjał wpływu nowych technologii cyfrowych na środowisko pracy nie pozostało dobrze zbadany. Aby skutecznie chronić interesy i prawa pracowników, związki zawodowe powinny być przygotowane do adekwatnej identyfikacji zagrożeń, które mogą wynikać ze stosowania nowych technologii w miejscu pracy. Przykładowo, pracodawcy coraz częściej sięgają po narzędzia pozwalające na daleko idącą kontrolę, wykraczającą poza standardowy nadzór w miejscu pracy. Oprogramowanie do śledzenia ruchów gałek ocznych i naciśnięć klawiszy na laptopach czy nieuprawniony monitoring aktywności pracownika w sieci jest niczym innym jak cyfrową inwigilacją, która stanowi ingerencję w prywatność pracownika. W wielu firmach instalowane są także kamery, z których nagrania nie są przetwarzane w zgodzie z przepisami dot. ochrony danych osobowych. Na popularności zyskują narzędzia AI wykorzystywane do rekrutacji czy ewaluacji pracowników, które rodzą obawy o algorytmiczne uprzedzenia.
Kluczowa rola partnerów społecznych
Istotnym jest, aby liderzy związkowi byli gotowi do rozmów z pracodawcami na temat przejrzystości zarządzania algorytmicznego i konieczności wdrażania jasnych zasad stosowania algorytmów. Pracownicy powinni wiedzieć o stosowanych w miejscu pracy o narzędziach zarządzania algorytmicznego, które mogą mieć na nich wpływ oraz powinni móc kwestionować działanie tych narzędzi, które uważają za szkodliwe. Zaawansowane narzędzia cyfrowe powinny służyć do wspierania pracy menedżerów, ale nie ich zastąpić. Związkowcy powinni domagać się przetwarzania danych osobowych pracowników zgodnie z RODO.
Zbiór informacji na temat dynamicznego rozwoju technologicznego oraz zestaw instrukcji dla związkowców w ich środowisku pracy, coraz bardziej nasyconym nowymi technologiami, znalazły się w finalnym raporcie projektu. Związki zawodowe powinny wiedzieć, jak reagować w przypadku podejrzenia naruszenia praw pracowniczych przez algorytm oraz być świadome sposobów wykorzystywania danych osobowych pracowników przez pracodawców za pośrednictwem technologii cyfrowych. Te i inne zagadnienia były przedmiotem szkoleń projektowych opartych na powstałym w tym celu podręczniku Cyfryzacja Rynku Pracy.
Związki zawodowe muszą mieć świadomość gwałtownie rozwija się rynek technologii sztucznej inteligencji, który według prognoz i wzrośnie o 26% w 2025 r., a do do 2026 roku wartość amerykańskiego rynku AI ma osiągnąć prawie 300 miliardów dolarów. Druga co do wielkości gospodarka świata, Chiny, do 2026 r. mają dysponować branżą sztucznej inteligencji o wartości około 40,6 mld USD. Do 2030 r. Państwo Środka będzie miało 26,1% udziału w globalnym rynku sztucznej inteligencji. Dynamiczny rozwój branży sprawia, iż powyższe prognozy mogą gwałtownie stracić na aktualności.
Nie stać w miejscu
Krajowe Plany Działań, opracowane przez partnerów społecznych w trakcie projektu, zawierają też informacje o konieczności szkoleń w zakresie przekwalifikowywania się pracowników z powodu wprowadzania nowych technologii. Plany te nie tylko wyznaczają kierunki przyszłych działań, ale także mogą służyć jako ramy odniesienia w przypadku sporów, nieporozumień, a choćby otwartych konfliktów między zainteresowanymi stronami. Polski Plan Działań w sprawie cyfryzacji będzie dalej procedowany przez Radę Dialogu Społecznego. Wszystkie powyższe dokumenty, a także pozostałe informacje dotyczące Projektu EFAD można pobrać tutaj.
W dobie cyfryzacji na znaczeniu zyskują takie umiejętności, jak krytyczne myślenie, kreatywność, aktywne uczenie się, ale też inteligencja emocjonalna i empatia. Coraz bardziej cenione będą umiejętność rozumienia i zarządzania własnymi emocjami, a także emocjami innych. Ułatwiają one współpracę i pracę zespołową, zarówno wykonywaną w zakładzie pracy jak i w środowiskach wirtualnych. Istotne jest także, aby podnoszenie kwalifikacji i nabywanie umiejętności cyfrowych było mocno zakorzenione w zapisach układów zbiorowych. Plany strategiczne przedsiębiorstw i polityki publiczne będą się koncentrowały na przekwalifikowaniu i podnoszeniu kwalifikacji poprzez ustawiczne szkolenia zawodowe. Ich celem jest ochrona miejsc pracy, aby widmo bezrobocia technologicznego nie stało się ponurą rzeczywistością.
Dla efektywnego działania reprezentacji pracowniczej, związki zawodowe muszą nauczyć się śledzić na bieżąco podstawowe trendy w rozwoju nowinek technologicznych wpływających na naszą rzeczywistość. Wbrew powszechnym obawom, sztuczna inteligencja niekoniecznie zastąpi ludzkie miejsca pracy, ale już sama w sobie jest rewolucją, która zmieni sposób, w jaki wykonujemy obowiązki. Tak jak poprzednie przełomowe technologie najpewniej wykreuje też nowe zawody, w miejsce tych, które stają się mniej potrzebne.
Pracownicy potrafiący się dostosować i nauczyć korzystania z nowych narzędzi, będą lepiej przygotowani do odniesienia sukcesu na rynku pracy w przyszłości. Pamiętajmy jednak, iż pomimo możliwości przetwarzania dużych ilości danych w krótkim czasie oraz precyzyjnego wykonywania powtarzalnych zadań, sztucznej inteligencji wciąż brakuje inteligencji emocjonalnej, empatii, czy umiejętności dokonywania moralnych osądów, atrybutów niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie i w środowisku zawodowym.
Projekt 101051759: Inicjowanie działań wdrażających Porozumienie Ramowe Europejskich Partnerów Społecznych w sprawie cyfryzacji. Dofinansowany ze środków Unii Europejskiej.
