Cold War Liberals: Karl-Hermann Flach

Karl-Hermann Flach był w latach 60. i 70. XX w. znaczącym myślicielem liberalnym, który postanowił w pewnym momencie zająć się praktycznym wdrożeniem swoich idei i w efekcie wniósł istotny wkład w odświeżenie zarówno liberalnego myślenia w Niemczech, jak i kształtu programowego partii FDP. Z punktu widzenia współczesnego świata Flach jawi się pod wieloma względami wczesnym inspiratorem przemiany liberalizmu, która dzisiaj wydaje się zwyczajnie nieodzowna. Jako liberał socjalny wszedł z impetem do FDP w chwili jej zaangażowania się w koalicję z SPD Willy’ego Brandta po 1969 r., wcześniej – w roli dziennikarza i publicysty – pracując na rzecz przerzucenia przez liberalną partię kilku zwrotnic. Tak więc był Flach promotorem włączenia do liberalnych programów i kwestii ochrony środowiska, i szeroko pojętej demokratyzacji społeczeństwa z obniżeniem barier partycypacji obywatelskiej, i zwiększania równości szans edukacyjnych lub zawodowych, w końcu budowy przez państwo osłon w postaci sieci zapewniającej pewne minimum socjalnego bezpieczeństwa. Dziś są to sprawy najwyższej wagi i w zasadzie oczywiste, ale w latach 1968-71 wymagały dużych wysiłków na rzecz oswojenia z nimi przeciętnego zachodniego liberała i to było misja Flacha.

Karl-Hermann Flach urodził się w Królewcu w 1929 r. Dla każdej biografii tego polityka niezwykle istotny jest fakt, który zwykle w biografiach przytacza się w ostatnim zdaniu, ale w jego przypadku trzeba wspomnieć o tym wcześniej. Flach miał mieć niestety bardzo krótkie życie – już w wieku 44 lat zmarł niezwykle nagłą, spowodowaną udarem śmiercią, która zaszokowała jego bliskich i współpracowników, pogrążając FDP w przytłaczającej żałobie.

Flach był 15-latkiem, gdy upadała Rzesza Hitlera i został w tym właśnie wieku przymusowo wciągnięty w szeregi tzw. Volkssturmu, czyli złożonej z dzieci i starców formacji, której kazano histerycznie bronić Niemcy przed niechybną klęską w ostatnich miesiącach II wojny światowej. Następnie młody Karl-Hermann miał kilka większą „przyjemność” zmierzyć się z realiami życia w sowieckiej strefie okupacyjnej. Jednak to właśnie styczność z rzeczywistością władzy komunistów pomogła mu wcześnie, jeszcze przed 18. rokiem życia, odkryć swoje polityczne przekonania, gdy w 1946 r. wstąpił w szeregi liberalnego ugrupowania LDPD. Partia ta miała później, w NRD, stać się satelitą komunistycznej SED (na kształt polskiego Stronnictwa Demokratycznego), ale Flach miał prawo się tym nie przejmować, ponieważ w 1949 r. udało mu się zbiec do Berlina Zachodniego i zostać obywatelem RFN.

W roku 1953 Flach ukończył studia politologiczne na Wolnym Uniwersytecie Berlińskim i rozpoczął pracę w mediach jako redaktor i publicysta, przenosząc się do Bonn i Frankfurtu nad Menem. Jego liberalne poglądy pchały go do współpracy z FDP i w toku kampanii przed wyborami do Bundestagu w 1957 r. Flach został doradcą sztabu, którym kierował Wolfgang Döring, polityk promujący otwarcie się FDP na współpracę z SPD i krytykujący sztywne uwiązanie się do chadecji. Było to całkowicie zgodne z filozoficznym projektem Flacha, który w FDP upatrywał równoprawnej trzeciej siły w bońskiej polityce, a nie tylko „junior-partnera” kanclerza Adenauera.

Flach zdecydował się na stałą współpracę z partią i został jej dyrektorem wykonawczym (protoplasta dzisiejszych sekretarzy generalnych partii; Flach miał zresztą zostać także pierwszym „gensekiem” FDP, ale w 1971 r.). W tym czasie FDP była w opozycji i jej przyszłość była sprawą otwartą. Gdy w 1962 r. Flach porzucił stanowisko partyjne i wycofał się z działalności było to pokłosiem kroku wstecz, jaki partia uczyniła pod kierownictwem dość konserwatywnego lidera Ericha Mende, który rok wcześniej podjął decyzję o powrocie do koalicji z CDU Adenauera na dość upokarzających dla FDP warunkach.

W latach politycznej „abstynencji” Flach został znaczącym redaktorem, pokierował działem polityki krajowej we „Frankfurter Rundschau”. Kierował także redakcyjnym wydawnictwem. Z impetem do polityki wrócił na zjeździe FDP we Fryburgu w 1971 r. Wybrany sekretarzem generalnym miał pełnić czołową rolę w partii, która od ponad roku już współrządziła w preferowanej przez niego koalicji „socjalliberalnej” z SPD. Nadszedł czas reform i zmian, których Flach był promotorem, a które streścił w historycznym dokumencie programowym FDP, w słynnych „Tezach fryburskich”.

Flach promował tam (i w swojej książce „Jeszcze jedną szansę mają liberałowie”) ideę „liberalizmu zmodernizowanego”. Była to idea antykonserwatywna i progresywna, ale równocześnie Flach – któremu daleko było do jakiegoś krypto-socjalisty – dużą dbałość przywiązywał do wyraźnego rozgraniczenia swojego modelu od „socjalistycznych teorii społecznych”. Swój równy dystans wobec obu ekstremów ten piewca umiarkowania w polityce formułował tak: „Gdy pojawia się poważne zagrożenie dla ich stanu posiadania, dominujące w krajach kapitalistycznych kręgi wolą poszukiwać ratunku w ładzie faszystowskim, aniżeli przyzwolić na swój upadek. Jednak w socjalizmie umocowana klika przywódcza prędzej sięgnie po praktyki stalinowskie, aniżeli pozwoli rozciągnąć nad sobą prawdziwą kontrolę ludu, wolnej opinii publicznej, która mogłaby zażądać jej odwołania”.

Liberalizm według Flacha powinien szeroko promować i uwzględniać aktywność polityczną obywateli. Prawo i zdolność człowieka do indywidualnego stanowienia postrzegano tam odtąd jako wartość niesprzeczną z ideami wspólnoty, empatii międzyludzkiej oraz partycypacji demokratycznej. Zmodernizowany liberalizm stawał po stronie godności człowieka jako drogi ku samostanowieniu (Teza 1), po stronie postępu opartego o rozsądek (Teza 2), żądał demokratyzacji społeczeństwa (Teza 3) oraz reformy kapitalizmu (Teza 4). Ostatnia i najbardziej kontrowersyjna teza zakładała włączenie rad pracowniczych w zarządzanie zakładami pracy, konsekwentnie domagała się pełnego równouprawnienia kobiet w życiu zawodowym i rodzinnym (równość płac), a także stawiała postulaty podstawowego zabezpieczenia socjalnego. Wiele miejsca w Tezach zajęły także postulaty, które dzisiaj zaliczylibyśmy do kanonu liberalizmu obyczajowego, z depenalizacją przerywania ciąży i ochroną życia intymnego ludzi na czele.

Flach odszedł nagle, ale pozostawił w niemieckim liberalizmie potężny ładunek optymizmu. Pamięć o nim przetrwała długo, a dorobek koalicji socjalliberalnej lat 1969-82 to w znacznej mierze jego dziecko. Potomności zostało zdanie Karla-Hermanna Flacha o wolności: „Wolność nie oznacza braku dyscypliny, tylko zobowiązanie. Być liberałem nie oznacza władać, tylko służyć wolności”.

—

Fundacja Liberté! zaprasza na Igrzyska Wolności 2023 „Punkt zwrotny”! 15-17.09.2023, EC1 w Łodzi. Partnerami strategicznymi wydarzenia są: Miasto Łódź oraz Łódzkie Centrum Wydarzeń. Więcej informacji na: https://igrzyskawolnosci.pl/