Bydło – mięsne i mleczne

4 miesięcy temu

Wprowadzenie

Hodowla pogłowia bydła odgrywa kluczową rolę w globalnym sektorze rolnym, stanowiąc istotny elementem gospodarki wielu państw oraz fundamentalne źródło wielu surowców i produktów. Ponadto, jest kluczowym segmentem rolnictwa, przyczyniającym się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego oraz generacji dochodów z eksportu produktów wołowych i mlecznych.

Historia hodowli bydła

Pierwszy próby udomowienia zwierząt przypadają na okres 10 tys. lat p.n.e. Natomiast pierwsze przejawy chowu bydła miały miejsce ok. 9 tys. lat p.n.e. na terenach Bliskiego Wschodu, skąd rozprzestrzeniły się na północ i dotarły do Polski (ok. 5 tys. lat p.n.e.). Początkowo, podporządkowywanie sobie zwierząt przypominało współczesne systemy chowu półwolnego, polegające na kontrolowaniu stanu i rozrodu zwierząt na ściśle określonym terenie. Z czasem używać bydła jako siły pociągowej, a w późniejszym okresie utrzymywać zwierzęta na mięso i mleko. Hodowla bydła cieszyła się szczególną popularnością w starożytnym Rzymie, gdzie posiadanie bydła było uważane za przejaw bogactwa. Pod koniec III wieku naszej ery hodowla bydła upadła, a odnowiła się dopiero w średniowieczu.

Typy użytkowe bydła

W ciągu wieków hodowla bydła ewoluowała, dostosowując się do różnych warunków klimatycznych i gospodarczych, co zaowocowało powstaniem wielu różnych ras i typów bydła. Obecnie, z uwagi na przeznaczenie wyróżniamy następujące typy użytkowe bydła:

typ mięsny – bydło hodowane głównie dla wysokojakościowego mięsa;
typ mleczny – bydło specjalnie wyselekcjonowane ze względu na zdolność do produkcji mleka o wysokiej zawartości tłuszczu i białka;
typ kombinowany, czyli mięsno-mleczny lub mleczno-mięsny, który łączy cechy mięsne i mleczne.

Rynek pogłowia bydła w Polsce

Na koniec grudnia 2023 roku pogłowie bydła wynosiło 6435,5 tys. sztuk, co pod względem roku ubiegłego stanowiło spadek o 0,2% (o 12,8 tys. sztuk). Pod względem liczebności stada krów mlecznych Polska, po Niemczech i Francji, zajmuje trzecie miejsce wśród państw UE z 10% udziałem w unijnym pogłowiu krów mlecznych. W 2023 r. w Polsce, podobnie jak na rynku UE spadło pogłowie krów mlecznych przy jednoczesnym dalszym wzroście wydajności mlecznej – w czerwcu 2023 r., według danych GUS krajowe pogłowie krów mlecznych wyniosło 2 027 tys. szt. i było o ok. 45 tys. szt. (o 2,2%) mniejsze niż rok wcześniej.

Polska jest również drugim, po Irlandii, unijnym eksporterem produktów wołowych do państw trzecich. Około 80% wolumenu asortymentu wołowego wywożonego z Polski kierowane jest na rynek unijny. W 2023 r. sprzyjała temu mniejsza podaż żywca wołowego w krajach będących znaczącymi producentami i konsumentami tego gatunku mięsa, m.in. we Francji, w Hiszpanii i we Włoszech. W okresie trzech kwartałów 2023 r. z Polski wywieziono 384 tys. ton produktów wołowych i cielęcych (w ekwiwalencie tusz). W wywożonym asortymencie wołowym dominowało mięso (89% udziału).

Terminologia

W zakresie hodowli pogłowia bydła istnieje wiele terminów prawnych, które regulują istotne kwestie ze sfery sektora rolnego. Celem dokładniejszego zrozumienia omawianych aspektów warto zwrócić uwagę na następujące pojęcia:

Hodowla zwierząt w rozumieniu ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, to zespół zabiegów zmierzających do poprawienia założeń dziedzicznych (genotypu) zwierząt gospodarskich, w zakres których wchodzi ocena wartości użytkowej i ocena genetyczna zwierząt, selekcja i dobór osobników do kojarzenia, prowadzone w warunkach prawidłowego chowu.
Bydło według rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/2035 z dnia 28 czerwca 2019 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 w odniesieniu do przepisów dotyczących zakładów utrzymujących zwierzęta lądowe i wylęgarni oraz identyfikowalności niektórych utrzymywanych zwierząt lądowych i jaj wylęgowych, to zwierzęta z gatunków zwierząt kopytnych należących do rodzajów Bison, Bos (w tym podrodzajów Bos, Bibos, Novibos, Poephagus) i Bubalus (w tym podrodzaju Anoa) oraz potomstwo z krzyżówek między tymi gatunkami.

Zbieżną definicję można również spotkać w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1165/2008 z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie statystyk dotyczących zwierząt gospodarskich i mięsa i uchylającym dyrektywy Rady 93/23/EWG, 93/24/EWG oraz 93/25/EWG. Wskazano w nim, iż bydło to zwierzęta domowe z gatunku Boc taurus oraz Bubalus bubalis, w tym hybrydy, takie jak Beefalo.

Wołowina natomiast odnosi się do mięsa pochodzącego z gatunku bydła domowego (rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007).

W przepisach prawnych funkcjonuje również pojęcie „młodej wołowiny”. W rozumieniu rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/68 z dnia 8 stycznia 2018 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę „Carne de Salamanca” (ChOG), młoda wołowina to mięso pozyskane ze zwierzęcia przeznaczonego do uboju w wieku co najmniej 12 miesięcy oraz co najwyżej 24 miesięcy. Wskazana definicja ma jednakże zastosowanie do konkretnej grupy produktów, do których wymagania zostały przedstawione w niniejszym rozporządzeniu.

Mleko, to wyłącznie zwykła wydzielina z wymion, bez żadnych dodatków, niepoddana ekstrakcji, którą otrzymano z co najmniej jednego doju. Pojęcie mleko można również stosować:
do mleka przetworzonego bez zmiany składu;
do mleka, którego zawartość tłuszczu została znormalizowana na mocy prawa;
w połączeniu z wyrazem lub wyrazami oznaczającymi typ, klasę jakości, pochodzenie lub przeznaczenie takiego mleka lub opisującymi technologiczny proces jego przetworzenia lub zmianę składu, której zostało ono poddane. Pod warunkiem, iż zmiana ta jest ograniczona do dodania lub usunięcia naturalnych składników mleka (rozporządzenie nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r.)

Dobrostan zwierząt

Celem wprowadzenia wyższych standardów i większej ekologizacji rolnictwa, dobrostan zwierząt stał się jednym z priorytetów realizacji Wspólnej Polityki Rolnej. W polskim Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023 – 2027 określono warunki przyznawania płatności w ramach ekoschematu „Dobrostan zwierząt”. Wspomniane działania podjęto chcąc zachęcić rolników do promowania podwyższonych warunków dobrostanu zwierząt. Podstawę prawną omawianego aspektu stanowi rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2023 r. w sprawie szczegółowych warunków i szczegółowego trybu przyznawania i wypłaty pomocy finansowej w ramach schematów na rzecz dobrostanu zwierząt w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027.

Zgodnie z niniejszym rozporządzeniem płatność dobrostanową może otrzymać rolnik, który z zachowaniem ściśle określonych warunków i terminów złoży wniosek oraz zrealizuje określone praktyki podwyższające poziom dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad odpowiednie normy wynikające z powszechnie obowiązującego prawa i powszechnie stosowanych praktyk. W przypadku bydła wyróżnia się następujące warianty:

wariant – dobrostan krów mlecznych [1];
wariant – dobrostan krów mamek utrzymywanych w pomieszczeniach lub w budynkach [2];
wariant – dobrostan krów mamek utrzymywanych w systemie otwartym [2];
wariant – dobrostan opasów [3].

W odniesieniu do bydła funkcjonuje również system punktowy, który oparty jest na wycenie poszczególnych praktyk, które rolnik może wybrać do realizacji w swoim gospodarstwie. Na podstawie utraconych korzyści i poniesionych dodatkowych kosztów związanych z ich realizacją, każdej praktyce została przypisana odpowiednia liczba punktów, a szacunkowa wartość 1 punktu, to ok. 100 zł.

Warto wspomnieć, iż praktyki podwyższające poziom dobrostanu zwierząt nie są realizowane, o ile rolnik nie prowadzi rejestru wypasu i wybiegu oraz nie złożył oświadczenia o zapewnieniu wypasu i wybiegu wyżej wspomnianych zwierząt. Również w przypadku, gdy nie wykonał zdjęć geotagowanych oraz nie złożył oświadczenia o zapewnieniu zwierzętom utrzymywania na ściółce.

Podsumowanie:

Przemysł hodowlany pogłowia bydła staje prze wieloma wyzwaniami z zakresu współczesnego rolnictwa. Nacisk, który wywierany jest na hodowców bydła z obszaru zrównoważonego rozwoju, poprawy warunków życia zwierząt oraz zapotrzebowania na wysokiej jakości produkty wymaga podjęcia odpowiednich działań. Kluczowym aspektem w tym względzie może być integracja dobrostanu zwierząt i nowoczesnych praktyk ekologicznych z efektywnością ekonomiczną.

[1] Krowa mleczna – samica bydła domowego (Bos taurus) typu użytkowego mlecznego lub typu użytkowego kombinowanego o mlecznym kierunku jej użytkowania, mająca powyżej 24 miesięcy życia

[2] Krowa mamka – samica bydła domowego (Bos taurus) typu użytkowego mięsnego lub typu użytkowego kombinowanego o mięsnym kierunku jej użytkowania, mająca powyżej 24 miesięcy życia

[3] Opas – samiec lub samica bydła domowego (Bos taurus), mające poniżej 18 miesięcy życia, przeznaczone do opasu i utrzymywane z przeznaczeniem do produkcji mięsa.

Stan prawny na dzień: 14.06.2024 r.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności

Źródła: