Budżet UE 2028-2034: Złota szansa czy pułapka dla polskich NGO?

Wprowadzenie: Historyczny moment dla społeczeństwa obywatelskiego

Propozycja budżetu Unii Europejskiej na lata 2028–2034, przedstawiona przez Komisję Europejską 17 lipca 2025 roku, stanowi bez wątpienia przełomowy moment dla organizacji pozarządowych w całej Europie. Kwota 2 bilionów euro w cenach bieżących to nie tylko imponująca liczba — to konkretne zobowiązanie wobec wzmocnienia demokracji, społeczeństwa obywatelskiego i wartości europejskich. Dla polskich NGO oznacza to zarówno niespotykane dotąd możliwości, jak i konieczność aktywnego uczestnictwa w procesie kształtowania ostatecznego kształtu tego budżetu.

Należy zwrócić uwagę na najważniejsze znaczenie tej propozycji w kontekście obecnych wyzwań. Europa stoi przed narastającymi zagrożeniami dla demokracji, wolności mediów i przestrzeni obywatelskiej. Jednocześnie organizacje pozarządowe w Polsce i innych krajach członkowskich borykają się z ograniczeniami finansowymi i biurokratycznymi barierami. Nowy budżet ma ambicję odpowiedzieć na te wyzwania przez radykalne uproszczenia i znaczące zwiększenie środków.

Rewolucyjne zmiany w programach dla NGO

Program AgoraEU — podwojenie budżetu dla społeczeństwa obywatelskiego

Najważniejszą nowością dla polskich organizacji pozarządowych jest utworzenie programu AgoraEU z budżetem 8,6 miliarda euro na siedem lat. Ten zintegrowany program łączy dotychczasowe Creative Europe i Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), co w praktyce oznacza podwojenie dostępnych środków w porównaniu z obecnym okresem finansowym (z 3,9 miliarda euro do 8,6 miliarda euro).

Program ten składa się z trzech filarów szczególnie istotnych dla polskich NGO:

• Creative Europe – Culture: 1,796 miliarda euro (wzrost o 123%) na wsparcie sektorów kulturalnych i kreatywnych
• MEDIA+: 3,194 miliarda euro (wzrost o 126%) dla sektora audiowizualnego
• CERV+: 3,593 miliarda euro na równość, uczestnictwo demokratyczne i prawa podstawowe

W kontekście polskich realiów, gdzie organizacje społeczeństwa obywatelskiego często zmagają się z ograniczoną dostępnością krajowego finansowania, program AgoraEU oferuje bezprecedensowe możliwości wsparcia działań na rzecz wolności mediów, ochrony środowiska i wzmacniania wartości demokratycznych.

Erasmus+ — 50% wzrost budżetu i integracja z European Solidarity Corps

Druga fundamentalna zmiana dotyczy programu Erasmus+, którego budżet wzrośnie o 50% — z 26,2 miliarda euro do 40,8 miliarda euro. najważniejsze znaczenie ma planowana integracja z European Solidarity Corps, co utworzy „jeden punkt obsługi” dla wszystkich projektów młodzieżowych finansowanych przez UE.

Dla polskich organizacji pozarządowych pracujących z młodzieżą oznacza to możliwość dostępu do znacznie szerszego spektrum działań: od tradycyjnej mobilności edukacyjnej po wolontariat w ramach pomocy humanitarnej. Integracja ta ma szczególne znaczenie w kontekście uproszczenia procedur aplikacyjnych i zmniejszenia obciążeń administracyjnych.

Rewolucja proceduralna: od 52 do 16 programów

Jedną z najbardziej wymiernych korzyści dla polskich NGO jest drastyczna redukcja liczby programów finansowych z 52 do zaledwie 16. Ta zmiana, połączona z wprowadzeniem krajowych i regionalnych planów partnerstwa, oznacza w praktyce znaczące uproszczenie dostępu do środków europejskich.

Nowy system przewiduje:

• Pojedyncze plany krajowe i regionalne integrujące różne źródła finansowania
• Krótsze terminy od zamknięcia konkursu do podpisania umowy o grant
• Cyfrowe platformy takie jak PROSPECT do składania wniosków
• Zmniejszone wymogi dokumentacyjne dla projektów o niższej wartości

W kontekście dotychczasowych doświadczeń polskich NGO ze skomplikowanymi procedurami unijnymi, te zmiany mogą oznaczać prawdziwą rewolucję w dostępności finansowania. Należy jednak podkreślić, iż uproszczenia te będą skuteczne tylko wtedy, gdy zostaną adekwatnie wdrożone na poziomie krajowym.

Warunkowość praworządności: miecz obosieczny

Kluczowym elementem nowego budżetu jest wzmocnienie mechanizmu warunkowości praworządności, wprowadzonego Rozporządzeniem 2020/2092. Ten mechanizm, którego legalność potwierdziła w 2022 roku Court of Justice of the EU, stanowi zarówno ochronę, jak i potencjalne zagrożenie dla polskich NGO.

Z jednej strony, warunkowość praworządności może chronić środki unijne przed nadużyciami i zapewnić, iż trafiają one do rzeczywistych beneficjentów. Z drugiej strony, w przypadku Polski, gdzie mechanizm ten był już stosowany, może ograniczać dostęp do niektórych programów.

Komisja Europejska wyraźnie wskazuje, iż „praworządność jest warunkiem wstępnym finansowania”. Dla polskich organizacji oznacza to konieczność szczególnej uwagi na:

• Przejrzystość w procesach naboru beneficjentów
• Zgodność z Kartą Praw Podstawowych UE
• Niezależność sądownictwa w procesach odwoławczych
• Walkę z korupcją w zarządzaniu środkami publicznymi

Konkretne działania dla polskich NGO

Monitoring procesu negocjacyjnego

W obliczu rozpoczynających się negocjacji budżetowych, polskie organizacje pozarządowe powinny podjąć zdecydowane działania. Negocjacje z Parlamentem Europejskim i państwami członkowskimi mogą trwać do końca 2027 roku. Polskie NGO muszą aktywnie monitorować zmiany w propozycjach, szczególnie dotyczące:

• Ostatecznego kształtu programu AgoraEU
• Szczegółowych kryteriów dostępu do środków
• Procedur aplikacyjnych w ramach uproszczonych programów
• Implementacji warunkowości praworządności

Budowanie koalicji i lobbying

Kluczowe znaczenie ma kooperacja z organizacjami z innych państw członkowskich oraz wpływanie na polskich negocjatorów. Polskie NGO powinny:

• Dołączyć do europejskich sieci organizacji pozarządowych
• Organizować wspólne stanowiska z partnerami z regionu
• Lobbować u polskich europosłów i przedstawicieli rządu
• Uczestniczyć w konsultacjach publicznych organizowanych przez instytucje UE

Przygotowanie kompetencji organizacyjnych

Nowe procedury będą wymagały dostosowania wewnętrznych procesów organizacyjnych:

• Szkolenia z nowych procedur aplikacyjnych
• Budowanie kompetencji w zakresie zarządzania projektami międzynarodowymi
• Przygotowanie do cyfryzacji procesów aplikacyjnych
• Nauka współpracy w ramach krajowych planów partnerstwa

Wnioski i apel do działania

Budżet UE 2028–2034 oferuje polskim organizacjom pozarządowym szansę, która może nie powtórzyć się przez dekady. Podwojenie środków na społeczeństwo obywatelskie, radykalne uproszczenia proceduralne i nacisk na wzmacnianie demokracji tworzą unikalne możliwości rozwoju sektora NGO w Polsce.

Jednocześnie nie możemy pozwolić sobie na pasywność. Historia pokazuje, iż najlepsze intencje instytucji europejskich mogą zostać zniweczone przez niewłaściwą implementację lub brak zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces negocjacyjny. Warunkowość praworządności, choć słuszna w swych założeniach, może w praktyce ograniczyć dostęp polskich NGO do części środków.

Dlatego też wzywam polskie organizacje pozarządowe do podjęcia zdecydowanych działań. Nie wystarczy czekać na ostateczne kształty programów — trzeba aktywnie uczestniczyć w ich tworzeniu. Każde miesiące negocjacji to szansa na wpłynięcie na ostateczny kształt budżetu, z którego będziemy korzystać przez najbliższe siedem lat.

W obliczu wyzwań, przed jakimi stoi europejska demokracja, polskie NGO mają nie tylko prawo, ale i obowiązek wywalczenia najlepszych możliwych warunków dla swojej działalności. Od naszej aktywności dziś zależy, czy budżet 2028–2034 stanie się narzędziem wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego, czy jedynie kolejnym programem biurokratycznym, z którego skorzystają tylko najsilniejsze organizacje.

Czas na działanie jest teraz. Jutro może być za późno.

Artykuł powstał na podstawie oficjalnych dokumentów Komisji Europejskiej oraz analizy propozycji budżetu UE 2028–2034 opublikowanej 17 lipca 2025 roku.