Bożena Ratter: Tylko w Polsce Niemcy wydali akt prawny sankcjonujący grabież.

Później działano na wielką skalę w całej Guberni, ogrom zabieranych i gromadzonych dzieł spowodował, iż drugi akt prawny, wydany rok później, ograniczał „ochronę” do przedmiotów wytworzonych do 1800 roku.

Wyboru dzieł dokonywali Niemcy, znakomici niemieccy historycy sztuki, cieszący się do dzisiaj uznaniem w świecie. W tym celu przyjeżdżali też do Warszawy. Dobra nasze przekazywano innym, sprzedawano, przetapiano, np. srebrne lichtarze czy inne metalowe dzieła sztuki kościelnej, a wybrane wyjątkowo cenne dzieła gromadzono.

Skala grabieży była ogromna. Zachowana jest korespondencja, w której zaniepokojony Niemiec z Poznania w czasie okupacji, prosi zwierzchnika w Berlinie o dodatkową powierzchnię na kradzione książki z dworów, miasteczek, ponieważ 8-metrowe stosy ksiąg układane na podłogach gmachu grożą katastrofą budowlaną, o czym ostrzegają inspektorzy. Tylko w jednej kopalni soli w Austrii znaleziono 40 tysięcy skrzyń z dziełami zagrabionymi w całej Europie. Takich miejsc ukrywania zagrabionych dzieł sztuki na liście amerykańskiej znajdowało się 500.

Również urzędnicy niemieccy wracający z okupowanej Polski do Niemiec zabierali ze sobą z siedzib , które zajmowali przez 5 lat okupacji, ich wartościowe wyposażenie - dzieła sztuki i inne. Sędzia niemiecki z okupowanego Krakowa zabrał z Wawelu XV-wieczne dokumenty sądowe pisane w języku niemieckim. Wiele lat po wojnie skruszona wnuczka sędziego przyjechała do Krakowa i zwróciła jeden XV-wieczny dokument. Tłumaczyła, iż dziadek zaniepokojony zbliżającą się Armią Czerwoną, uciekając zabrał - by „przechować ” - ten dokument .

Czego brakuje do dzisiaj? Opisu mechanizmu grabieży w Polsce, również na Ukrainie, Litwie, Białorusi, Łotwie. Opisu, który tłumaczony na wszystkie języki wyjaśniłby światu, iż przez wieki Polska była zniewalana i okradana przez obecnych beneficjentów Europy Zachodniej i Wschodniej i przez cały czas jest ograbiana.

O wieloletnich działaniach na rzecz odzyskania dóbr kultury Polski, mówił podczas wykładu pt. „Odzyskiwanie dzieł sztuki zrabowanych w Polsce w czasie okupacji niemieckiej” profesor Wojciech Kowalski w 2011 roku. Prawnik ze znajomością historii sztuki, umiejętnością negocjacji i zdobywania poparcia polityków, urzędników, muzealników, manszardów na całym świecie, opowiadał o toczącym się od lat procesie odzyskiwania dzieł sztuki, o żmudnej pracy poszukiwania i dyplomatycznych zabiegach konsula w Berlinie, które pozwoliły nam odzyskać XIII wieczny opis liturgii. Ukradziony w Polsce znalazł się w Muzeum w Bawarii.

O przydatności katalogów niemieckich, które zawierały wysokiej klasy zdjęcia 526 najcenniejszych obiektów sztuki wybranych przez niemieckich historyków na wystawę (w czasie wojny). Po wojnie stanowiły doskonały materiał poszukiwawczy dla miłośników sztuki.

Profesor mówił też o niewielkim zainteresowaniu tematem restytucji kolejnych rządów po II wojnie światowej. Opowiedział o stanowisku Ministerstwa Kultury i Sztuki pod koniec lat 70-tych XX w. wyrażonym w wypowiedzi: „pan mówi tu o niemieckich grabieżach, ale jak pan mówi z takim zapałem o niemieckich, to myśli pan również o radzieckich. W tym momencie staje się pan groźny nie tylko dla siebie ale i dla nas”. Według władz była to sprawa „historyczna” i nie było o czym rozmawiać.

Czy za kolejnego rządu powstała ewidencja zagrabionych dzieł na Ukrainie? przez cały czas według władz była to sprawa „historyczna” i nie było o czym rozmawiać. Pan mówi o polskim dziedzictwie na Ukrainie to na pewno jest pan agentem rosyjskim, w imię dobrych relacji polsko ukraińskich- jak poprzednio radzieckich -zapomnimy o polskim dziedzictwie.

Pierwszym autorytetem w prawie międzynarodowym, który w XVI wieku proponował na piśmie zakaz grabieży dzieł sztuki w czasie konfliktu wojennego, i co ciekawe, proponował objąć ochroną również autorów – artystów, był Jakub Przyłuski. Wojna to jest stosunek między państwami a nie narodami, można wykorzystać tylko zasoby, które służą do prowadzenia działań wojennych i do tego powinna się wojna ograniczyć ale nie do łupienia.

We wszystkich wielkich traktatach w okresie między I a II wojną światową są klauzule restytucyjne, gdzie wyraźnie jest powiedziane, iż wszystko co zostało wywiezione ma być zwrócone. W traktacie wersalskim był zapis o restytucji dzieł spalonych przez Niemców, którzy przyszli i bez powodu spalili belgijską bibliotekę uniwersytecką (czym Europa była oburzona !). Klauzula traktatu zmusiła Niemców do zwrotu książki za książkę, jeżeli nie identyczną to podobną i to był początek restytucji zastępczej. Niemcy zwracali spalone dzieła do późnych lat sześćdziesiątych XX wieku. Niemcy powtórzyli ten akt wandalizmu w okupowanej Polsce, palili biblioteki w Warszawie w 1944 roku.

Bożena Ratter
Zdjęcie: Wikipedia