Dlaczego planowane są zmiany w programie „Czyste Powietrze”?
Program „Czyste Powietrze” funkcjonuje już od 6 lat, umożliwiając Polakom wymianę starych pieców oraz termomodernizację budynków z wykorzystaniem rządowych dopłat. Jednak z biegiem czasu zaczęły pojawiać się problemy związane z nadużyciami oraz niespójnościami w kryteriach przyznawania środków. Obecne konsultacje społeczne mają na celu wypracowanie rozwiązań, które wyeliminują te niedociągnięcia i uczynią program bardziej efektywnym oraz sprawiedliwym dla beneficjentów. Ważnym elementem rozmów są kwestie dokumentowania dochodów, prefinansowania projektów oraz podniesienia standardów energetycznych budynków.
Kluczowe propozycje zmian
- Zaostrzenie zasad weryfikacji dochodów beneficjentów. Zwrócono uwagę na nieuczciwe praktyki zaniżania dochodów przez dopisywanie do gospodarstwa domowego osób o niskich dochodach, co sztucznie podnosiło szanse na uzyskanie wyższego dofinansowania. Kolejnym problemem było przepisywanie współwłasności budynku na członków rodziny o niższych dochodach. W odpowiedzi zaproponowano bardziej restrykcyjne zasady weryfikacji dochodów, np. przez włączenie ośrodków pomocy społecznej (GOPS, MOPS) do oceny wniosków o pełne dofinansowanie. Ponadto zasugerowano, aby nie tylko dochody były kryterium kwalifikacyjnym, ale również stan techniczny budynku, który wymaga termomodernizacji.
- Zmiana zasad prefinansowania projektów. Prefinansowanie, które miało ułatwić mniej zamożnym beneficjentom realizację inwestycji, zostało uznane za mechanizm sprzyjający nadużyciom. Zdarzały się przypadki, gdzie pełnomocnicy beneficjentów wykorzystywali ich niewiedzę. Propozycja zmiany zakłada rezygnację z prefinansowania na rzecz szybszej realizacji wypłat w formie refundacji – po zakończeniu inwestycji i jej poprawnej weryfikacji. Dzięki temu beneficjenci mieliby większą kontrolę nad realizacją projektu i kontakt z wykonawcami.
- Podniesienie standardów energetycznych budynków. w tej chwili wymagania dotyczące poprawy efektywności energetycznej budynków są różne w zależności od skali inwestycji. Proponowane zmiany sugerują wprowadzenie obowiązkowej termomodernizacji, np. przy najwyższym poziomie dofinansowania, co wymuszałoby poprawę standardu energetycznego budynku. Uczestnicy konsultacji rozważali również zastąpienie audytów energetycznych obowiązkowym świadectwem charakterystyki energetycznej budynku, które jest dokładniejsze i bardziej regulowane prawnie. Taka zmiana pozwoliłaby lepiej monitorować i oceniać efekty energetyczne po zakończeniu inwestycji, a także lepiej kontrolować zużycie energii.
- Wprowadzenie listy rekomendowanych wykonawców. Jednym z częstych problemów zgłaszanych przez beneficjentów była trudność w znalezieniu rzetelnych wykonawców. Dlatego zaproponowano stworzenie oficjalnej listy rekomendowanych firm, które byłyby weryfikowane przez organizacje branżowe i posiadały ubezpieczenie OC. Miałoby to na celu ograniczenie przypadków niskiej jakości usług oraz oszustw, gdzie beneficjenci płacili za niewykonane lub źle przeprowadzone prace. Przykładem może być sytuacja, w której wykonawca instalacji pompy ciepła źle przeprowadza montaż, co skutkuje awarią urządzenia i wyższymi rachunkami za energię. Dzięki listom rekomendowanych firm oraz wzorom umów, które musieliby stosować wykonawcy, beneficjenci mieliby większą pewność co do jakości realizacji projektów.
- Zmiany w technologii grzewczej i katalogu kosztów kwalifikowanych. Program „Czyste Powietrze” do tej pory wymagał wymiany starych źródeł ciepła (tzw. kopciuchów) na nowe, efektywne urządzenia, takie jak pompy ciepła czy kotły na biomasę. Proponowane zmiany zakładają weryfikację obecnych wymagań technicznych tych urządzeń, szczególnie w odniesieniu do obowiązkowej listy Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM). Omówiono potrzebę wprowadzenia wyższych standardów jakościowych dla urządzeń grzewczych oraz materiałów instalacyjnych, co pozwoliłoby uniknąć importu tanich, niskiej jakości produktów z zagranicy, szczególnie z Chin. Ponadto rozważano możliwość dopuszczenia dofinansowań na instalacje hybrydowe, które łączą różne źródła ciepła, np. pompy ciepła z panelami fotowoltaicznymi.
- Szkolenia i dodatkowe programy dla instalatorów. Uczestnicy konsultacji zwrócili uwagę na potrzebę dalszego kształcenia specjalistów zajmujących się instalacjami grzewczymi i termomodernizacyjnymi. Brak odpowiednio wykwalifikowanej kadry często prowadził do błędów w montażu, co wpływało na efektywność energetyczną i koszty eksploatacji urządzeń. Zasugerowano więc stworzenie dodatkowych szkoleń oraz programów certyfikacji instalatorów, które podniosłyby jakość oferowanych usług i zapewniły lepsze wykorzystanie środków z programu.
Kolejne zmiany w programie
Planowane modyfikacje nie są pierwszymi, które wprowadzono w programie „Czyste Powietrze”. Od 1 kwietnia 2024 roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wprowadził zaostrzone wymagania dotyczące pomp ciepła. Od tej daty, dofinansowanie jest dostępne tylko na urządzenia znajdujące się na liście ZUM (Zielone Urządzenia i Materiały). Zmiany były wywołane m.in. powtarzającymi się doniesieniami na temat montażu niskiej jakości urządzeń pochodzących z Azji, w zawyżonych cenach, w celu wyłudzenia środków z budżetu „Czystego Powietrza”.
