Badanie sprawozdania finansowego Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły

Najwyższa Izba Kontroli po raz ósmy objęła kontrolą sprawozdanie finansowe Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły (dalej: Projekt OPDOW). Szacowana wartość tego Projektu to ponad 1,2 mld euro, a jego realizacja ma zapewnić i zwiększyć zabezpieczenie przeciwpowodziowe dla obszaru oraz ludności zamieszkującej dorzecza Środkowej i Dolnej Odry oraz Górnej Wisły.

Od 2017 r. Najwyższa Izba Kontroli jest audytorem Projektu OPDOW. Badanie sprawozdania finansowego tego projektu prowadzone jest z uwzględnieniem standardów międzynarodowych. Kontrolę przeprowadziła Delegatura NIK we Wrocławiu.

Opis grafiki

Projekt ochrony przeciwpowodziowej Dorzecza Odry i Wisły

Projekt dzieli się na trzy komponenty:

• Komponent 1 - obejmujący Środkową i Dolną Odrę (od okolic na zachód od Wrocławia do Szczecina),
• Komponent 2 - obejmujący Kotlinę Kłodzką,
• Komponent 3 - obejmujący Górną Wisłę i dzielący się na:
  • Podkomponent 3A - obejmujący Wisłę w okolicach Krakowa i Wieliczki
  • Podkomponent 3B - obejmujący Wisłę w okolicach Sandomierza i Tarnobrzegu
  • Podkomponent 3C - obejmujący zlewnię Raby (tereny województwa małopolskiego na południe od Krakowa)
  • Podkomponent 3D - obejmujący zlewnię Sanu (południowo wschodnią część terenów województwa małopolskiego i większość terenów województwa podkarpackiego, cześć wschodnich krańców województwa lubelskiego.

Źródło: Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej - Biuro Koordynacji Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry i Wisły we Wrocławiu

W ramach kontroli P/24/089 – „Badanie sprawozdania finansowego Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły”, analizie poddano wydatki poniesione przez wszystkie jednostki realizujące Projekt OPDOW na łączną kwotę 1 034 081 221,40 zł, tj. 82,7% wydatków poniesionych w 2023 r.

Celem tej kontroli była ocena sporządzenia sprawozdania finansowego z realizacji Projektu OPDOW oraz wydatkowania środków na jego realizację, pod kątem rzetelności, zgodności z przepisami prawa i zasadami należytego zarządzania finansami. Z wyników przeprowadzonej kontroli sporządzone zostało sprawozdanie przekazane m.in. do Banku Światowego.

Najważniejsze ustalenia kontroli

NIK stwierdziła zgodność wydatków poniesionych w ramach Projektów OPDOW z celami określonymi w Umowie Pożyczki 8524 PL, zawartej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Bankiem Światowym. Zbadane wydatki poniesione zostały zgodnie z celami i zasadami realizacji Projektu, a ich wartość prawidłowo ujęto w sprawozdaniu finansowym za 2023 r.

Stwierdzone w wyniku kontroli nieprawidłowości dotyczyły:

• w ramach kontroli przeprowadzonej w Państwowym Gospodarstwie Wodnym Wody Polskie Krajowym Zarządzie Gospodarki Wodnej – Biurze Koordynacji Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry i Wisły we Wrocławiu – zawyżenia o kwotę 724 935,54 EUR faktycznego wykorzystania środków Banku Światowego w sprawozdaniu finansowym „Additional Note -Disbursements from WB Loan in Original Currency For the Quarter ending December 31 st, 2023” oraz zaniżenia o tą samą wartość kwoty wypłaconej z Konta Specjalnego i nie wydatkowanej, wykazanej również w tym sprawozdaniu. Nieprawidłowość ta została skorygowana jeszcze w toku kontroli NIK;
• w ramach kontroli przeprowadzonej w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowym Instytucie Badawczym – płatności czterech faktur na kwotę 9 181 369,18 PLN przed ich formalnym zatwierdzeniem do wypłaty przez upoważnione osoby.

Ponadto kontrola NIK wykazała dalsze przesunięcia terminów zakończenia realizacji zadań w stosunku do pierwotnych założeń. Według stanu na dzień 5 marca 2024 r. spośród 22 zadań objętych planem zamówień, aż 21 miało przedłużoną datę zakończenia realizacji, w tym dla 15 zadań przesunięcie tego terminu wynosiło od 24 do choćby 52 miesięcy. Należy przy tym wskazać, iż od zakończenia ubiegłorocznej kontroli NIK (P/23/086 – „Badanie sprawozdania finansowego Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły”) doszło do dalszego wydłużenia terminów, gdyż dla 18 zadań przesunięto terminy ich realizacji od czterech do 24 miesięcy. Jednocześnie dla pięciu zadań termin ich zakończenia, planowany jest na II kwartał 2025 r., co przy obowiązującej dacie zakończenia Projektu OPDOW – 30 czerwca 2025 r., rodzi ryzyko dalszych przesunięć terminów ich zakończenia lub wyłączenia z realizacji w ramach Projektu OPDOW.

NIK wykazała również, iż w 2023 r. na realizację Projektu OPDOW, zaangażowano środki własne jednostek realizujących Projekt w łącznej kwocie 336 337 518,21 PLN, pomimo iż środki tego Projektu były zabezpieczone i dostępne od początku roku. Przyczyną tego stanu było zawarcie stosownych umów dotacji dopiero w dniach 18 marca 2023 r. i 5 kwietnia
2023 r., co wynikało m.in. z długotrwałego procesu uzgodnień pomiędzy jej stronami. Ostatecznie środki własne ww. jednostek zostały zrefundowane środkami umów dotacji po upływie od jednego do 95 dni.

W 2023 r. pogłębił się także problem zapłaty zobowiązań po upływie terminu ich płatności. Pomimo podejmowanych przez jednostki realizujące Projekt działań w zakresie zapewnienia terminowego finansowania wydatków dotyczących jego realizacji, w stosunku do wyników ubiegłorocznej kontroli NIK, wystąpiły aż 54 przypadki płatności zobowiązań na kwotę 89 367 619,57 PLN po upływie terminu płatności. W 2023 r. jednostki nie zostały obciążone notami odsetkowymi za dokonanie nieterminowych płatności zobowiązań, niemniej NIK wskazuje, iż wykonawcy, zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, są uprawnieni do wystąpienia z roszczeniem z tego tytułu w okresie trzech lat. Ponadto brak terminowego regulowania zobowiązań może wpłynąć na płynność finansową wykonawców robót budowlanych.

W wyniku kontroli stwierdzono również, iż w przypadku ewentualnego uchylenia w części lub w całości zaskarżonej decyzji środowiskowej dla zadania 1B.2, jednym z wariantów potencjalnych ryzyk, które mogą wystąpić w przyszłości, jest zakwestionowanie ostatecznych decyzji administracyjnych na podstawie których zostało ono zrealizowane. Wskazane ryzyko może się zmaterializować w sytuacji, gdyby zostało wszczęte postępowanie wznowieniowe na podstawie art. 145 § 8 Kodeksu postępowania administracyjnego. W konsekwencji może to skutkować koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów sporządzenia stosownej dokumentacji do wydania nowych decyzji, jak również dostosowania zakończonej inwestycji do stanu zgodności z tymi decyzjami.

Wnioski

NIK sformułowała następujące wnioski:

• monitorowanie przez wszystkie podmioty zaangażowane w realizację Projektu OPDOW przesunięć dat zakończenia jego zadań, celem wyeliminowania ryzyka realizacji tego Projektu poza terminem wskazany w Umowie Pożyczki 8524 PL, tj. 30 czerwca 2025 r.

• zapewnienie przez Komitet Sterujący oraz pozostałe podmioty zaangażowane w finansowanie zadań Projektu OPDOW, skrócenia procesu uruchamiania środków finansowych oraz ich przekazywania na rachunki JRP, w celu przeciwdziałania przejściowemu finansowaniu Projektu środkami PGW WP i IMGW, jak również regulowaniu zobowiązań przez JRP po upływie terminów zapłaty.

Ustalenia kontroli dały podstawę do zidentyfikowania finansowych rezultatów kontroli na łączną kwotę 15,8 mln zł.