Aleksander Kisil: Ku świadomości - Co to jest racja stanu?

Także Konstytucja 3 Maja z 1791 roku odwołuje się do stanów społecznych. Zatem „racja stanu” to racja (czyli myśl, interes) jakiejś konkretnej warstwy, jednego stanu? Tak to historycznie można rozumieć. Czasy od XVI do XVIII wieku to panowanie w Europie kilku dynastii, które próbowały podporządkować sobie (stanowi arystokratycznemu) cały kontynent, stosując odpowiednie do tego środki rozszerzania panowania nad narodami.

Ponieważ później „stany” zaczęły zanikać i tworzyły się „narody”, pojęcie racji stanu przeniesiono na naród i państwo w rozumieniu „interesu narodowego”.

Do zdefiniowania „racji stanu” przyczynił się też Machiavelli, który pisał w „Rozważaniach nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza”: „Kiedy chodzi bowiem o ocalenie ojczyzny, nie wolno kierować się tym, co słuszne lub niesłuszne, litościwe lub okrutne, chwalebne lub sromotne. Nad wszystko inne, zważać należy wtedy na to, aby zapewnić jej przetrwanie i uratować jej wolność.”

Pojęcie „racji stanu” jest rozumiane wielorako:

· bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

· autonomia interesu państwa wobec norm moralnych i prawnych

· wartość państwa jako dobra wspólnego

· wyznacznik funkcjonowania i polityki państwa

· bezpieczeństwo, suwerenność oraz integralność terytorialna państwa

· zasada kierowania się interesem państwa i narodu

· zbiór wartości, mający przyświecać politykom, urzędnikom i obywatelom

Racja stanu realizowana jest przeważnie długofalowo, ale mogą być i jednorazowe, krótkie działania zgodne z racją stanu.

Gdyby spróbować zebrać „elementy” czy cechy bądź wartości składające się na rację stanu, to będą to przede wszystkim:

· suwerenność,

· niepodległość,

· integralność terytorialna,

· bezpieczeństwo państwa,

· tożsamość narodowa,

· dziedzictwo narodowe,

· rozwój kraju,

· państwo jako dobro wspólne,

· interesy narodowe,

· silne i uczciwe państwo,

· pozycja ekonomiczna,

· pozycja w sojuszach międzynarodowych.

Można do tego dołączyć wiele innych wartości jak np. zdrowie, środowisko naturalne, zdrowa żywność, dobra edukacja, ochrona zdrowia, niezależność surowcowa itd. itp.

Racja stanu powinna być zwornikiem i polem zgody pomiędzy wszystkimi liczącymi się siłami politycznymi w państwie, pomiędzy obozem rządzącym a opozycją – tak, aby spory nie zagrażały państwu. W tym kontekście wysoce wątpliwe wydają się być działania niektórych polityków skarżących się za granicą na rząd i politykę partii rządzącej.

Rzymska zasada salus rei publicae suprema lex esto (ocalenie państwa winno być prawem najwyższym) była argumentem służącym uzasadnieniu działań władzy podejmowanych poza prawem jako koniecznych dla ochrony najwyższych dóbr i interesów państwa - przy wprowadzaniu stanów wyjątkowych, zawieszaniu praw i wolności jednostki oraz podejmowaniu innych poza-konstytucyjnych działań wymaganych przez dobro państwa. Oczywiście, czasem uzasadnienie to było nadużywane przez rozmaitych dyktatorów lub reżimy totalitarne (jak w przypadku ogłoszenia stanu wojennego przez W. Jaruzelskiego w 1981 roku).

Ten przykład – stanu wojennego – pokazuje przy okazji różnicę pomiędzy pojęciem interesu narodowego (stan wojenny nie był w interesie narodowym, w interesie obywateli) a racją stanu, oznaczającą raczej dobro tworu politycznego jakim była PRL, przy czym „stanem”, który chciał zachować władzę wbrew narodowi, był aparat wojskowo-PZPR-owski.

Racji stanu służą dobre prawo, dobra edukacja kadr państwowych, wolność słowa, profesjonalna polityka zagraniczna, dobór sojuszników, spójność działań wszystkich organów państwa, państwo przyjazne obywatelom i poparcie ze strony obywateli.

Dziś racją stanu w Polsce jest rozwijanie gospodarcze kraju, budowanie jego niezależności surowcowej, niezależności od kapitału zagranicznego, suwerenności monetarnej, wojskowej, budowanie sojuszy z sąsiadami, polonizacja mediów, wykształcenie nowych, profesjonalnych kadr państwowych, zlikwidowanie korupcji i przestępczości zorganizowanej, stworzenie mechanizmów kontroli Suwerena nad organami państwa.

Aleksander Kisil