45 lat temu zostało podpisane porozumienie gdańskie

Zdjęcie: fot: PAP/Adam Warżawa

31 sierpnia 1980 roku zostało podpisane porozumienie gdańskie. Było jednym z czterech Porozumień Sierpniowych, które po zakończeniu fali strajków w 1980 roku otworzyły drogę do powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i stały się symbolem odrodzenia społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Historyczne porozumienie między władzą komunistyczną a strajkującymi podpisano w sali BHP Stoczni Gdańskiej o godzinie 16.40, po 18 dniach strajku okupacyjnego w stoczni, po protestach solidarnościowych 700 zakładów pracy z całej Polski, a także po wielu dniach negocjacji.
Strajk w Stoczni Gdańskiej rozpoczął się 14 sierpnia. Na jego czele stanął elektryk Lech Wałęsa.
To właśnie w Stoczni Gdańskiej, poza postulatami ekonomicznymi, wysunięto żądania o charakterze politycznym. Sformułowano 21 postulatów, dotyczących między innymi powołania niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych.
Podpisanie porozumienia przez przewodniczącego MKS Lecha Wałęsę i wicepremiera Mieczysława Jagielskiego transmitowała Telewizja Polska. Lech Wałęsa cieszył się z sukcesu robotników:

Pod wpływem strajków komunistyczne władze zgodziły się między innymi na utworzenie niezależnych i samorządnych związków zawodowych, prawo do strajku, budowę pomnika ofiar grudnia 1970 roku, transmisje niedzielnych mszy świętych w Polskim Radiu i ograniczenie cenzury.
Lech Wałęsa podkreślał, iż do porozumienia doszło bez rozlewu krwi. W podobnym tonie wypowiadał się Mieczysław Jagielski (zmarł w 1997):

Podpisanie porozumień sierpniowych było początkiem dekonstrukcji systemu komunistycznego w Polsce i Europie Wschodniej – mówił w ubiegłym (2024) roku doktor Sebastian Pilarski z Instytutu Pamięci Narodowej. Historyk przypomniał, ze było to przełomowe wydarzenie w dziejach Europy:

Od początku strajków w 1980 roku, protestujących wspierał Kościół. 17 sierpnia w Stoczni Gdańskiej została odprawiona pierwsza msza święta. Zbiorowe modlitwy stały się tam zwyczajem strajkujących. Bramy stoczni tonęły w kwiatach. Wywieszono narodowe flagi i portrety papieża Jana Pawła II. Dla strajkujących grali artyści.

Po latach kompozytor Jan A.P Kaczmarek, dla uczczenia 25. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych, skomponował „Kantatę o Wolności”. Została wykonana 31 sierpnia 2005 roku pod Pomnikiem Poległych Stoczniowców w Gdańsku. Wydarzenia sprzed lat są dla mnie niezmiernie istotne, także przez udział Jana Pawła II w ówczesnych przemianach społecznych – powiedział Jan A.P. Kaczmarek:

Podpisanie porozumienia w Gdańsku poprzedziły długie i trudne negocjacje. Przedstawiciele Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego apelowali, aby wśród 21 postulatów MKS, obok tych dotyczących spraw ekonomicznych, znalazły się te najważniejsze, o charakterze politycznym. Mówił jeden ze strajkujących robotników:

Najwięcej obaw komunistycznych władz budził pierwszy spośród 21 postulatów, zakładający utworzenie wolnych związków zawodowych. Komuniści nie chcieli zgodzić się na określenie „wolne związki”. Komitet Ekspertów, który wspierał strajkujących, zaproponował więc, by były to związki „niezależne i samorządne” – wspominała po latach współpracująca z Komitetem Obrony Robotników Ludwika Wujec (zmarła w 2024):

Kiedy 30 sierpnia, po ośmiu dniach rozmów, uzgodniono najtrudniejszy punkt dotyczący powstania związków zawodowych, wizja osiągnięcia porozumienia stała się bardzo realna. Można to było wywnioskować z wymiany zdań pomiędzy przewodniczącym MKS Lechem Wałęsą a wicepremierem Mieczysławem Jagielskim:

Czasy strajków poprzedzających podpisanie porozumień sierpniowych wspominał podczas uroczystości rocznicowych w 2022 roku łódzki działacz opozycji antykomunistycznej Wiktor Kubisiak:

Za symboliczną datę podpisania porozumień sierpniowych przyjmuje się 31 sierpnia – umowę w Gdańsku. Dzień wcześniej podobne porozumienie podpisano w Szczecinie, 3 września w Jastrzębiu-Zdroju, a 11 września w Hucie Katowice w Dąbrowie Górniczej. Podpisanie porozumień zakończyło dwumiesięczną falę strajków w całej Polsce.

Wielkim osiągnięciem strajkujących była zgoda rządu na utworzenie Solidarności. Związek został zarejestrowany 10 listopada 1980 roku. niedługo liczył niemal 10 milionów członków. Organizacje związkowe powstały prawie we wszystkich przedsiębiorstwach i instytucjach, władze nie dopuściły do ich utworzenia tylko w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej. Gdy 13 grudnia 1981 roku generał Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny, Solidarność została zawieszona, a w październiku 1982 roku – zdelegalizowana. Po okresie prześladowań opozycji i działalności podziemnej, związek został ponownie zarejestrowany w wyniku ustaleń Okrągłego Stołu w kwietniu 1989 roku.
W 2005 roku Sejm ustanowił 31 sierpnia świętem państwowym. Jest to Dzień Solidarności i Wolności.