Dlaczego ceny energii są tak wysokie?
Cena prądu dla gospodarstw domowych zależy od kosztów produkcji, przesyłu i decyzji politycznych. Na jej poziom wpływa także sytuacja międzynarodowa i regulacje unijne. W Polsce ceny energii są relatywnie niskie na tle Europy, ale w stosunku do dochodów stanowią znaczne obciążenie dla rodzin.
Wysokie ceny to efekt:
- kosztów paliw i opłat za emisję CO2,
- sposobu ustalania cen energii (stos cenowy, gdzie najdroższe źródło decyduje o cenie rynkowej),
- niewystarczającej konkurencji na rynku,
- braku konsekwentnej polityki energetycznej.
Dla wielu rodzin problemem są też koszty ogrzewania. Szacuje się, iż ubóstwo energetyczne dotyka od 5% do 18% gospodarstw domowych w Polsce.
Społeczny kontrakt energetyczny – co to takiego?
Eksperci proponują wprowadzenie społecznego kontraktu energetycznego, który byłby długoterminową strategią ochrony odbiorców energii i przeprowadzenia transformacji. Obejmowałby on cztery najważniejsze filary:
- Plan modernizacji – zgodny z Krajowym Planem na Rzecz Energii i Klimatu, który określi kierunek inwestycji w nowe źródła energii.
- Ochronę odbiorców – mechanizmy zabezpieczające przed gwałtownym wzrostem cen i wsparcie finansowe dla najuboższych.
- Zachęty do inwestycji – wsparcie dla termomodernizacji i wymiany źródeł ciepła.
- Transparentność rynku energii – uproszczenie rachunków i lepsza komunikacja rządu z obywatelami.
Jakie wyzwania stoją przed Polską?
Odbudowa zaufania do rynku energii
Wiele decyzji politycznych dotyczących cen prądu podważyło zaufanie obywateli do państwa i spółek energetycznych. Wprowadzane doraźnie mechanizmy, takie jak mrożenie cen energii, kosztowały budżet państwa ponad 100 mld zł w latach 2022-2024. Brak stabilnej polityki prowadzi do chaosu i niepewności.
Konieczność dużych inwestycji
Polska potrzebuje ok. 100-120 GW nowych mocy energetycznych do 2040 r. To ogromne koszty, które muszą zostać mądrze rozłożone między odbiorców indywidualnych i przemysł. Krajowy Plan na Rzecz Energii i Klimatu ma być kluczowym dokumentem, który pomoże koordynować inwestycje. Jednak jego finalizacja wciąż się opóźnia.
Wysoka emisyjność i uzależnienie od paliw kopalnych
Polski system energetyczny przez cały czas bazuje na węglu i imporcie gazu. Wysokie koszty emisji CO2 oraz konieczność uniezależnienia się od surowców z Rosji powodują, iż transformacja jest nieunikniona.
Jakie działania powinien podjąć rząd?
Przejrzysta polityka cenowa
Kluczowe jest odejście od mrożenia cen na rzecz systemu, w którym interwencje państwa będą uruchamiane tylko w sytuacjach kryzysowych. Obecny system ETS (opłat za emisję CO2) powinien być lepiej wykorzystany – dochody z niego mogą finansować inwestycje w OZE i wsparcie dla gospodarstw domowych.
Rzecznik praw odbiorców energii
Proponuje się powołanie niezależnej instytucji, która chroniłaby konsumentów przed nadużyciami rynkowymi i pomagała im w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących energii.
Nowy program wsparcia dla gospodarstw domowych
Istniejące programy, takie jak „Czyste Powietrze”, wymagają gruntownej reformy. Wsparcie powinno obejmować nie tylko wymianę źródeł ciepła, ale także poprawę efektywności energetycznej całych budynków.
Walka z dezinformacją
W przestrzeni publicznej pojawia się wiele fałszywych informacji o polityce energetycznej. Społeczny kontrakt energetyczny mógłby stać się narzędziem edukacyjnym, które obala mity i tłumaczy rzeczywiste konsekwencje transformacji.
